Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
„Жива меѓу мртвите“, „Белешките на Лајла Грејс“, книгите за мотивација, но и за поголема самодоверба како оние на авторот Коста Петров, во изминативе години се најпопуларни кај македонската публика. Спротивно од тоа, сметаат авторите и издавачите, уметничката литература која потекнува од нашата земја со мало, но квалитетно творештво, не го добива медиумското внимание и читаност кои ги заслужува. На што се должи популарноста на „лесната“ литература и каква е читателската култура во Македонија?
„Живееме во време и простор во коишто целокупната нападност на одредени автори предизвикува и тие да бидат повеќе истакнати, повеќе во фокусот, и веројатно на тој начин полесно доаѓаат до своите читатели“, вели Владимир Јанковски, наградуван македонски автор.
Веројатно причината за моменталните трендови во литературата, смета тој, е целокупната состојба во културата и пошироко, во општеството. Книгите коишто имаат поголеми уметнички претензии, вели, не добиваат толку интерес, бидејќи како и со секоја друга уметност или литература, бараат и поголем интелектуален и креативен ангажман при нивната рецепција.
Потенцира дека многу голем фактор во популарноста на некои книги е нивната присутност на медиумскиот и интернет просторот.
Неговото мислење го дели и Жарко Кујунџиски, главен уредник на издавачката куќа „Антолог“. Според него, прашањето што и колку се чита може да се разгледува од повеќе аспекти, но генерално заклучува дека најдобро поминува жанровската литература, како трилери или љубовни романи.
„Веројатно сите сме обременети од секакви други проблеми, и социјални и политички, од сето она што ни се случува во Македонија и на што сме веќе отрпнати. Затоа, сакаме да најдеме некакво бегство од сите тие теми, па уметничката литература, наградуваните книги кои се занимаваат со егзистенцијални, социјални и политички прашања, потешко го наоѓаат патот“, смета Кујунџиски.
Сето она што е „полесна литература“ или „книги за на плажа“, вели, полесно поминува кај публиката. Стандарно голема публика вели дека имаат и светските класици.
Сепак, и Кујунџиски и Јанковски се согласни дека во Македонија постои квалитетна и уметничка литература и има јадро на читатели кои ја почитуваат, иако не е толку популарна.
Кога станува збор за македонски автори, вели Јанковски, секоја година се објавуваат околу стотина книги – поетски збирки, проза, кратки раскази итн. За една таква мала книжевна средина, смета тој, разбирливо е дека од тие стотина книги, десетина имаат високи уметнички дострели.
„Проблемот е во хиперпродукцијата, што не е случај само во Македонија, туку и во странство. Многу е тешко да се исфилтрира што е она што е навистина квалитетно и токму квалитетното да дојде до пошироката публика. Тука се поставува прашањето за непостоење на вистинска сериозна книжевна критика, која ќе биде филтер на вреднување на вистинските книжевни дела и ќе укажува на тоа кои дела имаат поголема вредност. Воедно, критиката би претставувала некој вид на посредник меѓу авторите, годишната книжевна продукција и читателите“, вели Јанковски.
Според Кујунџиски, пак, најголем фактор за популарноста на „лесната“ литература, е агресивниот маркетинг. „Понекогаш за книгите не е доволно само тоа колку се вредни, туку и колку за нив ќе се направи некаква фама. Поради тоа и ние како издавачи се обидуваме да направиме промена во маркетинг сегментот со промоции, Фејсбук кампањи, работа со читатели…“, вели Кујунџиски.
Додава дека токму тоа што недостига маркетинг, прави голема разлика. Ако некоја книга е бестселер на Њујорк Тајмс, што е само флоскула и стереотип, вели, не мора да значи дека книгата е издржана од уметнички аспект. И обратно, ако некоја книга не е на бестселер листата, не значи дека не е добра за читање.
Маја Бојаџиевска, професорка на Катедрата за општа и компаративна книжевност, вели дека нема увид во она што се објавува и чита од т.н. „лесна литература“, но од разговорите со студентите од Филолошкиот факултет добила впечаток дека имаат подбивен тон во однос на ваквите изданија.
„Тоа покажува дека тие се, на некој начин, запознаени со овој вид книги и релативно лесно можат да разликуваат што е квалитетно во книжевноста, бидејќи прилично добро ја познаваат и уметничката литература“, вели.
Во однос на нашите млади наградувани автори, нејзин впечаток е дека тие имаат релативно добар статус на читателските листи, особено оние кои на субверзивен начин се занимаваат со различни прашања кои ја третираат современата стварност и на младите луѓе. Вели дека особено би го издвоила младиот автор Петар Андоновски со неговите романи „Очи со боја на чевли и „Телото во кое треба да се живее“.
Бојаџиевска вели дека издавачката сцена се одликува со поголема динамичност и со поизнијансирана плуралност од порано, а читателската култура ги одразува сите одлики на контекстот во кој се живее.
„Тоа подразбира сиромашни или никакви фондови за книги во националните и локалните библиотеки, симболични или никакви средства за набавка на книги по факултетските библиотеки, ретки читални, мала и во секој, случај, недоволна мрежа на книжарници“, смета таа.
Додава дека веројатно читателската култура многу повеќе се обликува во склад со динамиката на развојот на новите медиуми и социјалните мрежи, така што и таа ја одразува „франкенштајновската слика на културата воопшто“. Оттука, заклучува, и нашата „читателска култура“ е под знакот на ваквата динамика.
Стефанија Тенекеџиева
-
SHËNIMET E FEJSBUK SHKRIMTARËVE – LETËRSIA “E LEHTË” MË POPULLORE, LETËRSIA ARTISTIKE, NË MARGJINAT
“E gjallë në mesin e të vdekurve”, “Shënimet e LajlaGrejs”, librat për motivim, por edhe për vetëbesim më të madh si ato të autores Kosta Petrov, gjatë viteve të kaluara janë më popullore në mesin e publikut maqedonas. Nga ana tjetër ndodh e kundërta, konsiderojnë autorët dhe botuesit, letërsia artistike e cila buron nga vendi jonë, me krijimtari të vogël por cilësore, nuk e fiton vëmendjen e duhur të mediave dhe lexueshmërinë të cilën e meriton. Si rezultat e çfarë dukurie është rritur popullariteti i letërsisë “së lehtë” dhe çfarë kulturë për të lexuar kanë lexuesit në Maqedoni?
“Jetojmë në kohë dhe hapësirë në të cilën i gjithë tensioni i autorëve të caktuar shkakton ata të jenë më të theksuar, të jenë më në fokus dhe me siguri në këtë mënyrë më lehtë arrijnë te qytetarët e tyre”, thotë VlladimitJankovski, autor maqedonas, i shpërblyer.
Me siguri shkaku për trendët momentale në letërsi, konsideron ai, është gjendja e përgjithshme në kulturë dhe më gjerë, në shoqëri. Librat të cilat kanë pretendime të mëdha artistike, thotë ai, nuk shkaktojnë aq shumë interes, sepse si çdo art tjetër edhe letërsia, kërkojnë angazhim më të madh intelektual dhe kreativ gjatë pranimit të tyre.
Thekson se faktor shumë i madh në rritjen e popullaritetit të disa librave është prezenca e tyre në hapësirën e mediave dhe internetit.
Këtë mendim e ndan edhe ZharkoKujunxhiski, redaktor kryesor u shtëpisë botuese “Antolog”. Sipas tij, pyetja se çfarë dhe sa lexohet mund të shqyrtohet nga më tepër aspekte, por kryesisht del me përfundimin se më mirë kalon letërsia e zhanreve, si triler ose romane dashurie.
“Me siguri të gjithë jemi të ngarkuar me çfarë do lloj probleme, edhe sociale dhe politike nga e gjithë ajo që na ndodh në Maqedoni dhe nga e gjithë ajo që jemi ngarkuar deri tani. Prandaj, dëshirojmë të gjejmë një lloj arratisje nga të gjithë këto tema, kështu që letërsia artistike, librat e shpërblyer me çmime të cilat trajtojnë çështje ekzistencialiste, sociale dhe politike, vështirë e gjejnë rrugën e tyre”, konsideron Kujunxhiski.
E gjithë ajo që është “letërsi e lehtë” ose “libra për plazh”, thotë, lehtë kalojnë në publik. Në mënyrë standarde, publik të madh, thotë se kanë edhe klasikët botëror.
Megjithatë edhe Kujunxhiski edhe Jankovski janë të një mendimi se në Maqedoni ekziston letërsi cilësore dhe artistike dhe ka bërthamë të lexuesve të cilët e respektojnë edhe pse nuk është aq popullore.
Kur bëhet fjalë për autorë maqedonas, thotë Jankovski, çdo vit publikohen rreth qindra libra – përmbledhje poetike, prozë, tregime të shkurtra etj. Për një mjedis kaq të vogël letrar, konsideron ai, është e kuptueshme se nga ato qindra libra, dhjetëra kanë cilësi të larta artistike.
“Problemi qëndron tek hiperprodhimi, i cili nuk është rast vetëm në Maqedoni, por edhe në vendet e huaja. Është shumë vështirë të filtrohet ajo që me të vërtet është cilësore dhe pikërisht cilësorja të arrijë tek publiku më i gjerë. Këtu shtrohet pyetja në lidhje me mos ekzistimin e kritikës serioze letrare, e cila do të jetë filtër për vlerësimin e veprave të vërteta letrare dhe do të sugjerojë në lidhje me atë se cilat vepra kanë vlerë më të madhe. Njëkohësisht, kritika do të paraqesë një lloj të ndërmjetësuesit ndërmjet autorëve, prodhimit letrar vjetor dhe lexuesve”, thotë Jankovski.
Sipas Kujunxhiskit, faktor më i madh për popullaritetin e letërsisë “së lehtë” është marketingu agresiv. “Ndonjëherë për librat nuk mjafton vetëm ajo se sa janë të vlefshëm por edhe se sa për ta do të krijohet ndonjë famë. Për këtë shkak edhe ne si botues përpiqemi të bëjmë ndryshime në segmentin e marketingut me promovime, Fejsbuk fushata, punë me lexuesit…”, thotë Kujunxhiski.
Ai shton se pikërisht mungesa e marketingut, bën dallim të madh. Nëse ndonjë livër është bestseller në NjujorkTajms, që paraqet vetëm një floskulë dhe stereotip, thotë ai, nuk do të thotë se libri është i qëndrueshëm nga aspekti artistik. Dhe e kundërta, nëse ndonjë libër nuk është në listën e bestseller librave, nuk do të thotë se nuk është i këndshëm për lexim.
Maja Bojaxhievska, profesorë në Katedrën për Letërsi të Përgjithshme dhe Krahasuese, thotë se nuk ka këqyrje në atë se çfarë publikohet dhe lexohetNë të a.q. “letërsi të lehtë”, por nga bisedat me studentët e Fakultetit Filologjik ka fituar përshtypjen se ka një ton refuzues në lidhje me botimet e këtilla.
“Kjo tregon se ata janë, në një mënyrë, të njoftuar me këtë lloj libri dhe relativisht lehtë mund të dallojnë çfarë është cilësore në letërsi, sepse mjaft mirë e njohin edhe literaturën artistike” , thotë ajo.
Në lidhje me autorët tanë të rinj të shpërblyer me çmime, përshtypja e saj është se ata kanë status relativisht të mirë në listën e lexuesve, në veçanti ata të cilët në mënyrë subverzive merren me çështje të ndryshme të cilat e trajtojnë realitetin modern dhe njerëzit e rinj. Thotë se, në veçanti do të veçojë autorin e ri PetarAndonovski, me romanet e tij “Sy me ngjyrë këpucës” (Очисобојаначевли) dhe “Trup në të cilin duhet njetuar” (Телотовокоетребадасеживее).
Bojaxhievska, thotë se skena botuese dallon me dinamikën e madhe dhe me pluralizmin me më shumë nuanca krahasuar me më parë, ndërsa kultura e lexuesve i reflekton të gjitha veçoritë në kontekstin në të cilin jetohet.
“Kjo nënkupton fonde të varfra ose aspak fonde për libra në bibliotekat nacionale ose lokale, mjete simbolike ose aspak mjete për furnizimin e librave në bibliotekat e fakulteteve, leximore të rralla, rrjet shume i vogël dhe i pa mjaftueshëm i librarive”, konsideron ajo.
Shton se me siguri kultura e lexuesve shumë më tepër formohet në përputhje me dinamikën e zhvillimit të rrjeteve të reja të mediave dhe rrjeteve sociale, kështu që edhe kjo e reflekton “imazhin prej frankenshtajni të kulturës në përgjithësi”. Së këndejmi, përfundon ajo, edhe “kultura jonë për lexim” është nën shenjën e dinamikës së këtillë.
StefanijaTenekexhieva