Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Диви депонии. Ниско ниво на примарна селекција на отпад. Отсуствува простор за поставување садови за отпад во планските документи. Не постои депонија за опасен отпад на национално ниво. Нема доволно средства на локално ниво за набавка на опрема за собирање и транспорт на отпадот. Ниска е свеста на граѓаните за проблемите со отпадот и потенцијалните ризици кон околината.
Овие проблеми се утврдени во новиот Локален еколошки акциски план (ЛЕАП) на Центар за 2019-2025 за управувањето со отпадот во општината. Документот дава пошироки информации и за Скопје, но и за земјата. Ги актуелизира предизвиците со ѓубрето во еден од најзагадените градови во Европа, а Радио МОФ го зема како почетна точка за анализа на состојбата со системот за отпад во Скопје, за да се утврдат слабостите, но и да произлезат и решенија.
– – – – –
Тимот што го изработи Планот за Центар бара во ДУП-овите да се вградат постојните локации на садовите за отпад. Исто така, да се изготви мапа на контејнери со тип на отпад, капацитет и број на население по блокови.
„Просторот за поставување собирни садови за комунален отпад не се зема предвид при подготовка на планска документација заради што се поставуваат садови за отпад на пешачки премини, пешачки и велосипедски патеки, сообраќајници, нивно блокирање или непристапност за граѓаните заради пречки од огради, жардињери итн. Исто така, не се зема предвид потребниот капацитет собирни садови за комунален отпад, според бројот на жители и дневното создавање на отпад по глава на жител, заради што честа е сликата на преполни садови и расфрлен отпад“, стои меѓу другото во ЛЕАП-от.
Понатаму, се бара зголемување на фреквенцијата на празнење на садовите за отпад од ЈП „Комунална Хигиена“. Континуирано организирање акции за колективно собирање на кабаст, електричен и електронски отпад. Воспоставување база на податоци за количините отпад.
Во Скопје во 2018 година собрани над 150.000 тони отпад
Минувачите и туристите во Скопје тешко можат да избегаат од сликите со преполни контејнери што се „прелеваат“. Или со напластено ѓубре околу садовите, но и подалеку – расфрлано низ јавните површини. Исто така, запалени и демолирани се садови за отпад. Контејнери се блокирани и од паркирани коли на сопственици што „се враќаат за пет минути“.
Во ваква ситуација, иницијативата #НеБидиЃубре реши да ја земе ситуацијата со јавните површини во свои раце, a истовремено на социјалните мрежи редовно се водат дискусии за културата на скопјани. За самата инфраструктура, за тоа дали „Комунална“ може да собере колку што луѓето можат да фрлат, но и за ажурноста на комуналните служби.
Извор: ДЗС
Според Државниот завод за статистика (ДЗС), во С. Македонија во 2018 година се собрани 625.385, а создадени 854.865 тони отпад. Ова значи, околу една четвртина од отпадот, 230 тони, не е собран, односно нема информации каде завршува. Најмногу има собрано во Скопскиот регион – 166.029 тони, или 26.5% од вкупното количество.
За разлика од ДЗС, од „Комунална“ за 2018 имаат евидентирано 152.645 тони комунален отпад – собран и транспортиран од Скопје и руралните средини.
Пред една деценија, секој човек во просек во земјава генерирал по 349 килограми отпад. Сега, годишно секој од нас создава по 412 килограми отпад. Во Скопје во 2017 вкупно биле создадени околу 175.000 тони отпад.
Извор: ДЗС
Контејнерите се празнат еднаш дневно
Согласно последниот извештај на „Комунална хигиена“ од 2019, низ градската територија има 4.152 контејнери со капацитет од 1.100 литри, поставени пред поголемите станбени објекти. Како и 64.577 пластични канти од 120 литри наменети за индивидуалните домаќинства.
„Исто така на подрачјето на Град Скопје функционираат и подземни контејнери и тоа на 39 локации распоредени во пет општини. Согласно Годишната програма и Оперативниот план, празнењето односно подигањето на комуналниот отпад од поставените контејнери се врши 6 пати во неделата во 3 смени во текот на денот, додека од пластичните канти 2 пати неделно“, велат од Град Скопје за Радио МОФ.
Од „Комунална хигиена“ велат дека отпадот од главните контејнери се празни само еднаш дневно, секој ден во неделата.
„Имаме стандардна динамика, никогаш не се прескокнува. Kога зборуваме за подземните и надземните, тие секој ден се празнат. На самите контејнери има налепници кога е погодно за одлагање на отпадот, а тоа соодејствува кога поминуваат нашите возила. Пример, ако возилото помине во 10 часот, им сугерираме на граѓаните од 7 до 9 да го одложат отпадот. И веднаш кога ќе помине возилото – отпадот е фрлен, собран, па наредни 20-22 часа не би требало да биде полн контејнерот. Затоа, ние сугерираме, не може да казнуваме и ги натераме на сила, но убаво би било да се придржуваат до термините. Ако контејнерите се преполнат, мачки ќе поминат – ќе разнесат, неформални собирачи ќе поминат – ќе го разнесат итн. Така околината се загадува“, вели портпаролката на ЈП „Комунална хигиена“, Ана–Марија Бранѓолица за Радио МОФ.
При прошетка низ градот, ретко се забележуваат контејнери облепени со информации за фрлање на отпадот. Пример, деновиве Радио МОФ помина покрај „М.Т. Гологанов“ на потегот од кружниот тек до „Олимпико“, каде видовме само 2 од 10-ина такви контејнери.
„Комунална“ за 2018 направила 29.418 тура со камионите. Сите ѓубреџиски патишта водат кон „Дрисла“, но претходно на неколку претоварни станици.
„Едната е во ‘Вардарште’, другата во Карпош, а третата во Бутел. Практично, од помалите камиончиња, за да не одат сите и трошат гориво до ‘Дрисла’, таму ги претовараме во поголеми камиони. Па тие, по распоред, одат во ‘Дрисла’“, објаснува Бранѓолица.
Извор: Извештај за работењето на „Комунална хигиена“ за 2019 – I – VI месец
Напоменува дека често се палат контејнери, а неодговорни лица нанесуваат големи штети на Градот и го попречуваат процесот за собирање на отпадот. Санкционирањето на лица можат да извршат и полицајци и општински и градски инспектори, но проблемот е што за да се случи тоа прекршителите треба да бидат „фатени на лице место“.
Телефонски броеви од „Комунална“ за пријавување проблеми со екипите и комуналниот отпад
Од обратна страна, односно доколку некој има проблеми и поплаки со комулните екипи на терен, со собирање и транспорт на комунален отпад, со кабаст отпад и расчистување на диви депонии, од „Комунална“ апелираат до граѓаните да ги пријават до претпријатието.
Во однос на микро локациите каде се поставуваат контејнерите, тие ги одредува Градот. „Комунална“ не одлучува за бројот и локацијата, немаат таква експертиза.
„Генерално, се поставуваат според бројот на запишани граѓани во некоја општина. Ако има изградба на нови станбени единици, новонаселени граѓани – се додаваат и садови. Е сега, понекогаш е проблем што не се знае колку луѓе вкупно се запишани, нема попис со години, плус илјадници граѓани доаѓаат и си одат дневно од Скопје. Сепак, Град Скопје води евиденција и решава според ситуацијата“, објаснува портпаролката на „Комунална“.
Доколку има поплака или барање за дислоцирање на контејнери, Град Скопје вели дека граѓаните можат да достават барање до Секторот за комунални работи.
Има ли доволно возила „комуналец“ за да собираат отпад?
Според градските власти, во континуитет се работи на подобрување на опременоста и механизацијата со која располага претпријатието.
„Заклучно 30 јуни 2019 година, претпријатието располагало со 159 возила, каде има специјални возила за собирање на комунален смет од различни големини, цистерни за миење улици, цистерни за фекалии, електрични возила за метење и чистење и др. Дополнително, периодов беше промовирана нова опрема – 12 електрични машини за вакуумско чистење и 10 електрични возила за чистење и миење на јавните површини“, соопштува Градот.
Нов камион со новите контејнери
Во шестмесечниот извештај на „Комунална“ за 2019, стои дека од вкупно расположиви 159, просечно во функција биле 114 возила. Од друга страна, претпријатието не знаеше да ни даде конкретен одговор колку точно ѓубреџиски-возила моментално се пуштени „во промет“. Објаснуваат дека повеќето камиони се на терен, а дел се стари, се сервисираат и сл.
„Релативна е бројката. Порано претежно купувавме помали камиончиња, бидејќи ни одговараа најмногу за уличките. Сега се’ ни е тесно во градот! Имаме паркирани возила, се’ повеќе се градат објекти, па, фактички, нашите големи камиони не можат да влегуваат во улиците. Сега се набавени четири нови камиони за новите поголеми контејнери. Имаат друг механизам, садот се зема од страна, се качува скроз горе, па се празни. А, тоа го прави еден човек, на копче. Се намалува работната рака, поефективно е, посовремено, поголема е зафатнината на садовите, дури три пати повеќе. Се надеваме ќе дадат подобри резултати“, вели Бранѓолица.
Нови контејнери – нови проблеми
Град Скопје периодов се пофали за 540 нови контејнери со капацитет од 3.200 литри, кои треба да заменетат над 1.800 од досегашните стари садови. Собираат повеќе ѓубре, па „Комунална“ тврди дека со нив ќе се оствари проектираниот капацитет за да се покрие Скопје со оптимален број садови. Односно, некогашна анализа покажала дека на главниот град му требаат 6.000 контејнери од 1,1 кубен метар, па со новата зафатнина тоа е испорачано.
Градоначалникот Петре Шилегов на промоцијата на новите контејнери
Новите поголеми контејнери донесоа и нови проблеми во периодот на т.н. адаптација. Пример, иницијативата НаТочак реагираше дека концептот „Скопје Велоград“ и „Нов концепт за третман на отпадот во Скопје“ си пречат меѓусебно.
„Ако решението за поставување на новите контејнери е веднаш до коловозната лента за да може да бидат празнети од камионите, зошто мора жртви да бидат велосипедските патеки? Зошто не се постават на коловозните ленти. Или зошто не се постават зад зградите, низ резиденцијалните улички?“, реагираа вело-активистите.
За Градот, поставувањето на новите контејнери има и своја цена во просторот, но во наредниов период ќе се отстранувале сите аномалии и ќе има одредени привремени решенија.
„Во моментов ниту една велосипедска патека не е целосно блокирана, туку на неколку патеки просторот и движењето е делумно отежнато. За можните проблеми во првичното поставување на опремата Градот Скопје одржа средба со претставници на повеќе неформални групи и здруженија на велосипедисти, на кои им беа посочени овие состојби и дека ќе постојат одредени привремени решенија, а понатаму ќе се адаптираат велосипедските патеки“, стои во соопштението на Градот од минатата недела.
Еден од предизвиците ќе биде и како да се сочуваат контејнерите, откако деновиве на еден од садовите се најде содржина со која се повикува „да се кршат рачките за да преживеат мачките“. Од Градот реагираа дека уништувањето на контејнерите е казниво по закон.
„Новите контејнери коишто се опремени со капаци се набавени токму за да ја спречат можноста отпадоците да им бидат достапни на мачките и на кучињата, коишто ги расфрлаа околу нив. Исто така, капакот треба да го спречи и ширењето на непријатната миризба од отпадот и да се избегне грдата слика со преполни контејнери“, реагираа од Град Скопје.
40% од отпадот не е можно да се рециклира
„Рециклирање на отпадните материјали и производи со цел нивно повторно искористување или производство на енергија е многу малку застапено, а согорување се врши само на одреден вид опасен отпад како што е медицинскиот отпад“, стои во ЛЕАП-от на Центар 2019-2025.
Тимот зад Акцискиот план нагласува дека во Скопскиот регион, од вкупниот комунален отпад што се создава во тек на една година, најдоминантен е мешаниот со 30.9%, а потоа биоразградливиот отпад со 26%.
Табелaта е изработена од тимот на ЛЕАП Центар 2019-2025
„Од вкупните создадени количини се претпоставува дека не може да се рециклираат околу 40%, додека останатите 60% од комуналниот отпад можат да се вратат во производните процеси. На овој начин, преку повторно користење на отпадот како секундарна суровина би се заштедиле природните ресурси“, се вели во документот.
Ако се земе предвид дека ЈП „Паркови и зеленило“ опслужува околу 407.000.000 квадрати јавни зелени површини, се заклучува дека собраниот биоразградлив отпад главно завршува на депонија. Оттука, Град Скопје и „Паркови” стартуваа пилот-проект за компостирање на биоразградлив отпад. Желбата е да се намали количината на депонираниот отпад, трошоците за транспорт, а и да се произведе компост, како корисен додаток за почвата.
Ниско ниво на селекција на отпад
Селектирањето на употребливите состојки на отпадот претставува нов квалитет на урбаното живеење. Ги намалува вкупните количини отпад, носи економско – финансиски бенефити и ја зголемува свеста и одговорноста на создавачите и давателите на услуги.
Ова е јасно прецизирано во Акцискиот документ, каде заклучок е дека има ниско ниво на примарна селекција на отпад.
Табелaта е изработена од тимот на ЛЕАП Центар 2019-2025
За селективно собирање на отпад од пакување, „Комунална хигиена“ во Скопје има 144 собирни садови за отпадно стакло и по 20 собирни садови за хартија и картон, пластика и лименки. Отпадот од овие садови потоа се предава на овластениот постапувач „Пакомак“, со кој „Комунална“ има склучен договор.
Исто така, во соработка со „Пакомак“, се стимулира селективно собирање на отпад со зелени контејнери (игло котејнери) за отпад од стакло, сини за отпад од хартија и жолти за пластика и лименки.
„Игло контејнерите не се соодветни за празнење и често се поставени на лоши места со што го блокираат движењето“, стои во ЛЕАП-0т на општина Центар.
Од „Пакомак“ за Радио МОФ објаснуваат дека контејнерите често им ги палат и демолираат. Собирањето на отпадот не е во нивни раце, туку јавните површини во градот се монопол на „Комунална“.
„Во цел свет, амбалажниот отпад го собираат приватни компании, некаде и јавни. Пример, колективниот постапувач ‘Пакомак’ распишува тендер, и тој што ќе понуди најдобри услови – тој го работи. Инаку, ние го финансираме собирањето, го плаќаме до ‘Комунална’, бидејќи само они имаат право на собирање. Останува прашањето, ако јас плаќам, треба ли да имам право да одберам со кој би соработувал? После тоа, ако е приватно лице, можеби ќе сака да ги анимира и неформалните собирачи на отпад, ќе им рече ‘ајде со мене’“, вели Ико Брдаровски од „Пакомак“.
Неформалните собирачи на отпад се уште надвор од системот
Неформалните собирачи на отпад, со моторчиња или запрежни коли, се најефикасни селектори на отпад. Според проценките на „Пакомак”, има над 5.000 лица низ Македонија што живеат од собирање отпад, како единствен извор на приходи.
Еден уличен собирач може за еден ден да подигне од 20 до 40 килограми ПЕТ пластика или од 100 до 300 килограми хартија. Може да заработат од 500 до 1.000 денари на ден, во зависност од откупните цени на отпадот.
Неформални собирачи „паркирани“ кај новите контејнери на улица „Даме Груев“
На прашањето до каде е работата со неформалните собирачи, за нивно вклучување во официјалниот систем за отпад, Брдаровски вели „до никаде“. Од „Пакомак“ веќе се пожалија дека неформалните собирачи често ја оштетуваат комуналната инфраструктура, па ги демотивираат и останатите граѓани да селектираат отпад. Исто така, голем дел од отпадот што го собираат никаде не се евидентира, бидејќи често завршува кај откупувачи што работат без дозвола.
„Можеби прво треба да се попишат сите откупувачи на пластична амбалажа, лименки, односно на отпад од пакување. Да видиме кој работи со дозвола, кој без дозвола. Да се натераат да извадат дозвола. И после тоа, опција е дали ќе дозволиш двајца-тројца да бидат откупци оваа година, кој понудува најдобри услови и сл. Нека откупуваат сите со дозвола, ама нека ги евединтираат и сите неформални собирачи, да се евидентира матичен број итн“, вели Брдовски.
Запалени контејнери на „Пакомак“
Додека од „Комунална“ засега не гледаат решение и проблемот го насочуваат во тоа што неформалните собирачи главно се приматели на социјална помош, па ако се вметнат во организиран систем ќе им се изгуби таквиот прилив и би се откажале од официјални задолженија, „Пакомак“ предложува да се обезбеди листа на улични собирачи. Да поминат обука, да имаат заштитна облека и ракавици, и да работат во координација со комуналните претпријатија, но и со едукатори, психолози, социјални работници…
„Треба да се работи со тие луѓе. Не е баш така едноставно, но треба да се почне. Темата ‘лебди во воздух’. А, луѓето селектираат. Ама, неформалните треба да не кршат и палат контејнери, да не ги блокираат. Борбата е таква, се вртиме во круг. Не можеш да ги избришеш, мораат да се стават во систем. Да има еколошки начин на собирање, да се систематизираат, контролираат, да работи некој со нив. Социјалната помош да се решава постепено, не веднаш да се укинува“, вели Брдаровски.
„Пакомак“ неодамна правеше истражување. Покажа дека 4 од 10 граѓани од најголемите градови секогаш или често селектираат отпад, а младите од 18 до 30 години тоа го прават значително помалку од останатите возрасти. Убедливо е мнозинството што селектираат генерално пластика (82%), за потоа стакло (42%) и хартија (34%).
Истражување на Пакомак: Разочарувачки е колку малку младите селектираат отпад
Бојан Шашевски -
-
Deponi informale. Nivel i ulët i seleksionimit primar të mbetjeve. Mungon hapësirë për vendosjen e enëve për mbetje në dokumentet e planore. Nuk ekziston deponi për mbetje të rrezikshme në nivel kombëtar. Nuk ka mjete të mjaftueshme në nivel lokal për prokurim të pajisjes për grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve. Vetëdije e ulët e qytetarëve për problemet me mbetjet dhe rreziqet potenciale ndaj mjedisit jetësor.
Këto probleme janë konstatuar në Planin veprimin lokal ekologjik të ri (PVLE) të Komunës Qendër për vitin 2019 – 2025 për Menaxhim me Mbetje në Komunën. Dokumenti jep informacione më të gjera edhe për Shkupin, por edhe për vendin. I aktualizon sfidat me plehrat në një nga qytetet më të ndotura në Evropë, ndërsa Radio MOF e merr si pikë fillestare për analizë të gjendjes me sistemin për mbetjet në Shkup, në mënyrë që të përcaktohen anët e dobëta, por edhe të rezultojnë edhe zgjidhje.
Ekipi që hartoi Planin për Qendrën kërkon në PDU-të, të inkorporohen lokacione të përhershme të enëve për mbetje. Gjithashtu, të përpilohet kartë e kontejnerëve me lloj të mbetjeve, kapacitet dhe numër të popullsisë sipas blloqeve.
“Hapësira për vendosjen e enëve për grumbullim të mbetjeve komunale nuk merret parasysh gjatë hartimit të dokumentacionit planor, për çka vendosen enë për mbetje në kalimet për këmbësor, rrugica për këmbësorë dhe çiklistë, akse rrugore, bllokimi i tyre ose mos qasja për qytetarët për shkak të pengesave nga gardhe, gardhe të gjalla etj. Gjithashtu, nuk merret parasysh kapaciteti i nevojshëm i enëve të grumbullimit për mbetje komunale, sipas numrit të banorëve dhe krijimit në nivel ditor të mbetjeve për frymë banori, për çka është e shpeshte dukuria e enëve përplot dhe mbetje të hedhura përreth”, thuhet ndër të tjerat në PVLE.
Më pas kërkohet zmadhimi i frekuencës së zbrazjes së enëve për mbetje nga NP “Higjiena Komunale”. Organizimi i vazhdueshëm i aksioneve për grumbullim të seleksionuar të mbetjeve të rënda, elektronike dhe elektrike. Vendosja e bazës së të dhënave për sasitë e mbetjeve.
Në Shkup në vitin 2018 janë grumbulluar mbi 150.000 tonë mbetje.
Këmbësorët dhe turistët në Shkup, vështirë mund të evitojnë pamjet e kontejnerëve përplot të cilët “derdhen”. Ose me plehra të shtresuara rreth enëve, por edhe më larg – plehra të hedhura në sipërfaqe publike. Gjithashtu, enët për mbetje digjen dhe demolohen. Kontejnerët bllokohen edhe nga automjete të parkuara nga pronarë të cilët “kthehen për pesë minuta”.
Në situata të këtilla, iniciativa #NeBidiGjubre vendosi të marrë në duart e veta situatën me hapësirat publike, ndërsa njëkohësisht, në rrjetet sociale rregullisht ka diskutime për kulturën e shkupjanëve. Për vetë infrastrukturën, për atë nëse “Higjiena Komunale” mund të grumbullojë aq sa njerëzit mund të hedhin, por edhe shpejtësinë e veprimit të shërbimeve komunale.
Burimi: ESHS
Sipas Entit Shtetëror të Statistikës (ESHS), në Maqedoninë e Veriut në vitin 2018, janë grumbulluar 625.385, ndërsa janë krijuar 854.865 ton mbetje. Kjo do të thotë, rreth një e katërta e mbetjeve, 230 tonë, nuk grumbullohen, respektivisht nuk ka informacion se ku përfundon. Më shumë grumbullohen në rajonin e Shkupit – 166.029 ton, ose 26.5% e sasisë së përgjithshme.
Për dallim nga ESHS, nga “Higjiena Komunale” për vitin 2018 kanë evidentuar 152.645 tonë mbetje komunale- të grumbulluara dhe transportuara nga Shkupi dhe rrethet rurale.
Para një dekade, çdo njeri mesatarisht në vendin tonë ka gjeneruar nga 349 kilogramë mbetje. Tani, në nivel vjetor secili nga ne krijon nga 412 kilogramë mbetje. Në Shkup në vitin 2017 gjithsej janë krijuar rreth 175.000 tonë mbetje.
Burimi: ESHS
Kontejnerët zbrazen një herë në ditë
Në pajtim me raportin e fundit të “Higjienës Komunale” nga viti 2019 në territorin e qytetit ka 4.152 kontejnerë me kapacitet prej 1.100 litra, të vendosura para objekteve më të mëdha banore. Si dhe 64.577 shporta plastike nga 120 litra të dedikuara për ekonomitë familjare individuale.
“Gjithashtu, në rajonin e Qytetit Shkup, funksionojnë edhe kontejnerë nëntokësorë në 39 lokacione të shpërndara në pesë komuna. Në pajtim me Programin vjetor dhe Planin operativ, zbrazja respektivisht heqja e mbetjeve komunale nga kontejnerët e vendosur kryhet 6 herë në javë, në 3 turne gjatë ditës, ndërsa nga shportat plastike 2 herë në javë”, thonë nga Qyteti Shkup për Radio MOF.
Nga “Higjiena Komunale” thonë se mbetja nga kontejnerët kryesorë zbrazet vetëm një herë në ditë, çdo ditë të javës.
“Kemi dinamikë standarde, asnjëherë nuk anashkalohet. Kur flasim për kontejnerët nëntokësorë dhe mbi tokë, ato zbrazen përditë. Në kontejnerët ka ngjitëse ku shkruhet kur është më e përshtatshme të mblidhen mbetjet, ndërsa kjo përkon me kohën kur kalojnë automjetet tona. Për shembull, nëse automjeti kalon në orën 10, ju sugjerojmë qytetarëve nga ora 7 deri në orën 9 të hedhin mbetjet. Dhe menjëherë kur do të kalojë automjeti – mbetja hidhet, grumbullohet, pasta gjatë 20 – 22 orët e ardhshme nuk do të duhej të ishte plot kontejneri. Prandaj, ne sugjerojmë, nuk mund të dënojmë dhe të detyrojmë më forcë, por do të ishte mirë të respektojnë oraret. Nëse kontejnerët mbushen përplot , do të kalojnë mace – do të përhapin, grumbulluesit joformal do të kalojnë – do të përhapin etj. Kështu ndotet ambienti”, thotë zëdhënësja e NP “Higjiena Komunale”, Ana – Marija Brangjolica për Radio MOF.
Gjatë shëtitjes nëpër qytet, rrallë vërehet kontejnerë me ngjitëse informative për hedhjen e mbetjeve. Për shembull, këto ditë Radio MOF kaloi nga “M.T. Gologanov” në aksin nga unaza deri te “Olimpiko”, ku pamë vetëm 2 nga 10 kontejnerë të këtillë.
“Higjiena Komunale” për vitin 2018 ka bërë 29. 418 turra me kamionët. Të gjitha rrugët e plehrave të çojnë drejt “Drislla” por paraprakisht në disa stacione për ri ngarkim.
“Njëra është në “Vardarishte”, tjetra në Karposh, ndërsa e treta në Butel. Praktikisht, nga kamionët më të vegjël, që mos shkojnë të gjitha dhe të shpenzojnë karburant deri në “Drislla”, atje ri ngarkohen në kamionë më të vegjël. Pastaj ato, sipas rendit, shkojnë në “Drislla”, sqaron Brangjolica.
Burimi: Raporti për punën e “Higjienës Komunale” për vitin 2019 – muaji I – VI
Përmend se shpesh ndizen kontejnerë, ndërsa persona përgjegjës i shkaktojnë dëme të mëdha Qytetit dhe e pengojnë procesin e grumbullimit të mbetjeve. Sanksionimin e peronave mund ta bëjnë edhe policia edhe inspektorët komunal ose të qytetit, por problemi është që të ndodhë kjo kryerësit duhet të “kapen në vendin e ngjarjes”.
Numra të telefonit të “Higjienës Komunale” për denoncimin e problemeve me ekipet dhe mbetjen komunale
Nga ana e kundërt, respektivisht nëse dikush ka probleme ose ankesa me ekipet komunale në teren, me grumbullimin dhe transportimin e mbetjeve komunale, me mbetjet e rënda dhe pastrimin e deponive informale, nga “Higjiena Komunale” apelojnë tek qytetarët të denoncojnë në ndërmarrje.
Në lidhje me mikro lokacionet ku vendosen kontejnerët, ato i përcakton Qyteti. “Higjiena komunale” nuk vendos për numrin dhe lokacionin, nuk kanë ekspertizë të këtillë.
“Në përgjithësi, vendosen sipas numrit të qytetarëve të regjistruar në ndonjë komunë. Nëse ka ndërtim të njësive të reja banesore, qytetarë të rinj të vendosur atje- shtohen edhe enët. Ndonjëherë, problemi është se nuk dihet sa njerëz gjithsej janë regjistruar, nuk ka regjistrim me vite, plus mijëra qytetarë vijnë dhe shkojnë përditë nga Shkupi. Megjithatë, Qyteti Shkup mban evidencë dhe vendos sipas situatës”, sqaron zëdhënësja e “Higjienës Komunalë”.
Nëse ka ankesë ose kërkesa për dislokimin e kontejnerëve, Qyteti Shkup thotë se qytetarët mund të paraqesin kërkesë në Sektori për Punë Komunale.
A ka mjaftueshëm automjete “Higjiena komunale” që të mbledhin mbetje?
Sipas pushtetit lokal, në vazhdimësi punohet në përmirësimin e pajisjes dhe mekanizimit të cilin e posedon ndërmarrja.
“Përfshirë datën 30 qershor 2019, ndërmarrja posedon me 159 automjete, ku ka automjete speciale për grumbullimin e mbetjeve komunale me madhësi të ndryshme, cisterna për larjen e rrugëve, cisterna për fekale, automjete elektrike për pastrim dhe fshirjen e rrugëve etj. Në mënyrë plotësuese, këtë periudhë u promovua pajisja e re – 12 makina elektrike për pastrim me vakum dhe 10 automjete elektrike për pastrim dhe larjen e sipërfaqeve publike”, njoftojnë nga Qyteti.
Kamion i ri me kontejnerët e rinj
Në raportin gjashtëmujor të “Higjienës Komunale” për vitin 2019, thuhet se nga gjithsej në dispozicion 159, mesatarisht në funksion kanë qenë 114 automjete. Nga ana tjetër, ndërmarrja nuk dinte të na japë përgjigje konkrete sa automjete për plehra, saktë, për momentin janë lëshuar “në qarkullim”. Sqarojnë se më shumë kamionë janë në teren, ndërsa një pjesë janë të vjetra, po riparohen dhe ngjashëm.
“Numri është relativ. Më parë zakonisht kemi blerë kamionë më të vegjël, sepse na përshtateshin më tepër për rrugicat. Tani gjithçka është bërë e ngushtë në qytet! Kemi automjete të parkuara, po ndërtohen objekte gjithnjë e më tepër, dhe në fakt, kamionët tanë nuk mund të hyjnë nëpër rrugët. Tani janë furnizuar katër kamionë të rinj, për kontejnerët e rinj më të mëdhenj. Kane mekanizma të tjerë, ena merret nga anash, hipet fare lartë, pastaj zbrazet. Ndërsa këtë e bën një njeri, me sustë. Zvogëlohet dora e punës, është më efektive, më moderne, sipërfaqja e enëve është më e madhe, madje tre herë më e madhe. Shpresojmë se do të japin rezultate më të mira”, thotë Brangjolica.
Kontejnerë të rinj – probleme të reja
Qyteti Shkup, këtë periudhë u lavdërua për 540 kontejnerë të rinj me kapacitet prej 3.200 litra, të cilat duhet të zëvendësojnë mbi 1.800 prej enëve të deritanishme. Mbledhin më tepër plehra, kështu “Higjiena Komunale” pohon se me ato do të realizohet kapaciteti i projektuar që të mbulohet Shkupi me numrin optimal të enëve. Respektivisht, analiza e para disa kohe ka treguar se kryeqytetit i duhen 6.000 kontejnerë nga 1.1 metër kub, kështu me këtë numër, kjo është plotësuar.
Kryetari i Qytetit Petre Shilegov, në promovimin e kontejnerëve të rinj
Kontejnerët e rinj më të mëdhenj, sollën edhe probleme të reja në periudhën e adaptimit. Për shembull, iniciativa NëBiçikletë reagonte se koncepti “Shkupi Veloqytet” dhe “Koncept i ri për trajtimin e mbetjeve në Shkup” pengojnë njëri tjetrin.
“Nëse vendimi për vendosjen e kontejnerëve të rinj është menjëherë afër korsisë për automjete që të zbrazen nga kamionët, pse duhet viktima të jenë shtigjet për çiklistë? Pse nuk i vendosin në korsitë. Ose pse nuk vendosen mbrapa ndërtesave, në rrugica rezidenciale?”, reagojnë aktivistët çiklistë.
Për Qytetin, vendosja e kontejnerëve të rinj ka edhe çmimin e vet në hapësirë, por periudhën në vijim, do të mënjanohen disa anomali, dhe do të ketë zgjidhje të caktuara të përkohshme.
“Për momentin asnjë shteg për çiklizëm nuk është bllokuar tërësisht, por në disa shtigje hapësira dhe lëvizja janë vështirësuar pjesërisht. Për problemet e mundshme me vendosjen fillestare të pajisjes Qyteti Shkup mbajti takim me përfaqësuesit te disa grupeve joformale dhe shoqata të çiklistëve, të cilëve ju bënë me dije këto gjendje dhe se do të ketë zgjidhje të caktuara të përkohshme, ndërsa më pas do të përshtaten shtigjet për çiklistë”, qëndron në njoftimin e Qytetit, nga java e kaluar.
Një nga sfidat do të jetë edhe si të ruhen kontejnerët, pasi këto ditë në një nga enët u gjet përmbajtje me të cilën bëhet thirrje “të thyhen dorëzat që të mund të mbijetojën macet”. Nga Qyteti reagojnë se shkatërrimi i kontejnerëve është vepër që dënohet me ligj.
“Kontejnerët e rinj, të cilët janë të pajisur me kapak, janë furnizuar pikërisht që të ndalojnë mundësinë mbetjet të jenë të qasshme për macet dhe qentë, të cilët i përhapin përreth. Gjithashtu, kapaku duhet të parandalojë edhe përhapjen e kundërmimit të keq nga mbetjet dhe të evitohet pamja e keqe me kontejnerë të mbushur përplot.
40% e mbetjeve nuk mund të riciklohen
“Riciklimi i materialeve të mbetjeve dhe prodhimeve, me qëllim përsëri të përdoren ose të përdoren për prodhimin e energjisë është pak i përfaqësuar, ndërsa djegia kryhet vetëm për lloj të caktuar të mbetjeve të rrezikshme siç janë mbetjet mjekësore”, thuhet në PVLE të Qendër 2019 – 2025.
Ekipi i Plan veprimit thekson se në Rajonin e Shkupi, nga mbetjet e përgjithshme komunale që krijohen gjatë një viti, më dominuese janë mbetjet e përziera me 30.9% më pas mbetjet bioshpërbërëse me 26%.
Tabela është punuar nga ekipi i PVLE Qendër 2019 – 2025
“Nga sasitë e përgjithshme të krijuara, supozohet se nuk mund të riciklohen rreth 40% ndërsa pjesa tjetër prej 60% e mbetjeve komunale mund të kthehen në proceset e prodhimit. Në këtë mënyrë, nëpërmjet shfrytëzimit përsëri të mbetjeve si lëndë e dytë do të kurseheshin burimet natyrore”, thuhet në dokumentin.
Nëse merret parasysh se NP “Parqe dhe Gjelbërime” shërben rreth 407.000.000 metra katror sipërfaqe të gjelbër publike, konkludohet se mbetja bioshpërbërëse e grumbulluar, kryesisht përfundon në deponi. Së këndejmi, Qyteti Shkup dhe “Parqet” startojnë pilot – projekt të ri për kompostmin e mbetjeve bioshpërbërëse. Dëshira është të reduktohet sasia e mbetjeve të deponuara, shpenzimet për transport, ndërsa edhe të prodhohet kompost, si shtojcë e dobishme për tokën.
Nivel i ulët i seleksionimit të mbetjeve
Seleksionimi i përbërësve të përdorshëm të mbetjeve paraqet cilësi të re të jetës urbane. I redukton sasitë e përgjithshme të mbetjeve, ka përfitime ekonomike – financiare dhe e rrit vetëdijen dhe përgjegjësinë e krijuesve dhe ofruesve të shërbimeve.
Kjo është saktësuar qartë në Dokumentin aksionar, ku përfundimi është se ka nivel të ulët të seleksionimit primar të mbetjeve.
Tabela është punuar nga ekipi i PVLE Qendër 2019 – 2025
Për grumbullimin e seleksionuar të mbetjeve nga paketimi “Higjiena Komunale” në Shkup ka 144 enë për grumbullimin e qelqit dhe nga 20 enë për grumbullimin e letrës dhe kartonit, plastikës dhe kanoçeve. Mbetja nga këto enë më pas dorëzohet te vepruesi i autorizuar “Pakomak”, me të cilin “Higjiena Komunale” ka lidhur marrëveshje.
Gjithashtu, në bashkëpunim me “Pakomak”, stimulohet grumbullimi i seleksionuar i mbetjeve me kontejnerë të gjelbër ( iglo kontejnerë) për mbetje prej qelqi, ngjyrë blu për grumbullimin e mbetjeve prej letre dhe të verdha për grumbullimin e plastikës dhe kanoçeve.
“Iglo kontejnerët nuk janë të përshtatshëm për zbrazje dhe shpesh janë vendosur në vende të këqija me çka e bllokojnë lëvizjen”, qëndron në PVLE të komunës Qendër.
Nga “Pakomak” për Radio MOF sqarojnë se kontejnerët shpesh i ndezin dhe i demolojnë. Grumbullimi i mbetjeve nuk është në duart e tyre, por sipërfaqet publike në qytet janë monopol i “Higjienës Komunale”.
“Në gjithë botën, mbetjet e ambalazhuara mblidhen nga kompani private, diku edhe publike. Për shembull, vepruesi kolektiv “Pakomak” shpall tender, dhe ai që do të ofrojë kushte më të mira – ai e punon. Për ndryshe, ne e financojmë grumbullimin, e paguajmë “Higjienën Komunale” sepse vetëm ata kanë të drejtë të grumbullojnë. Ngel pyetja, nëse unë paguaj, a duhet të kem të drejtë të zgjedh me kë do të bashkëpunoj? Më pas, nëse është subjekt privat, ndoshta do të dojë të animojë edhe grumbullues joformal të mbetjeve, do t’ju thotë “hajde me mua”, thotë Iko Brdaroovski nga “Pakomak”.
Grumbulluesit joformal të mbetjeve ende janë jashtë sistemit
Grumbulluesit joformal të mbetjeve, me motorë ose motor me rimorkio, janë seleksionuesit më efikas të mbetjeve. Sipas vlerësimeve të “Pakomak”, ka mbi 5.000 persona në Maqedoni që jetojnë nga grumbullimi i mbetjeve, si burimin e vetëm të të ardhurave.
Një grumbullues rrugor, për një ditë mund të mbledhë prej 20 deri në 40 kilogram PET plastikë ose nga 100 deri në 300 kilogram letër. Mund të fitojë nga 500 deri në 1000 denarë në ditë, në varësi të çmimit grumbullues të mbetjes.
Grumbulluesit joformal “të parkuar” te kontejnerët e rinj në rrugën “Dame Gruev”
Në pyetjen deri ku është puna me grumbulluesit joformal, për përfshirjen e tyre në sistemin zyrtar për mbetje, Brdarovski thotë “deri askund”. Nga “Pakomak” tani më janë ankuar se grumbulluesit joformal shpesh e dëmtojnë infrastrukturën komunale, dhe i de motivojnë edhe qytetarët të tjerë të seleksionojnë mbetjet. Gjithashtu, pjesë e madhe e mbetjes që e grumbullojnë nuk evidentohet askund, sepse shpesh përfundon te grumbulluesit që punojnë pa leje.
“Ndoshta fillimisht duhet të regjistrohen të gjithë grumbulluesit e plastikës, kanoçeve, respektivisht të mbetjeve nga paketimi. Të shohim kush punon me leje, kush punon pa leje. Të detyrohen të nxjerrin leje. Dhe pas kësaj, opsioni është nëse do të lejosh dy – tre veta të jenë grumbulluesit e vitit, kush ofron kushte më të mira dhe ngjashëm. Le të grumbullojnë të gjithë me leje, por ama le të evidentohen edhe të gjithë grumbulluesit joformal, të evidentohet numri amë etj.,” thotë Brdarovski.
Kontejnerët e gjelbër të “Pakomak”
Përderisa nga “Higjiena Komunale” tani për tani nuk shohin zgjidhje dhe problemin e adresojnë në atë që grumbulluesit joformal kryesisht janë pranues të ndihmës sociale, dhe nëse inkorporohen në sistemin e organizuar do të humbin këtë ndihmë dhe do të heqin dorë nga obligimet zyrtare, “Pakomak” propozon të sigurohet lista e grumbulluesve rrugor. Të kalojnë trajnim, të kenë veshje mbrojtëse, doreza dhe të punojnë në koordinim me ndërmarrjet komunale, por edhe me edukatorë, psikologë, punëtorë social…
“Duhet të punohet me ata njerëz. Nuk është aq e thjeshtë, por duhet filluar. Tema “ri pezull në ajër”. Ndërkaq njerëzit seleksionojnë. Ama, joformalët duhet mos thyejnë dhe mos ndezin kontejnerë, mos i bllokojnë. Lufta është e atillë, ecim në rreth. Nuk mund t’i shlyesh, duhet të vendosen në sistem. Të ketë mënyrë ekologjike të grumbullimit, të sistematizohen, kontrollohen, të punojë dikush me ata. Ndihma sociale të vendosë gradualisht, jo t’ju anulohet menjëherë”, thotë Brdarovski.
“Pakomak” kohë më parë ka bërë një hulumtim. Tregoi se 4 nga 10 qytetarë, të qyteteve më të mëdha çdo herë ose shpesh seleksionojnë mbetje, ndërsa të rinjtë e moshës 18 deri në 30 vjet këtë e bëjnë dukshëm më pak, krahasuar me më të moshuarit. Bindshëm më e madhe është shumica që seleksionojnë kryesisht plastikë (82%), pastaj qelq (42%) dhe letër (34%).
Истражување на Пакомак: Разочарувачки е колку малку младите селектираат отпад
Bojan Shashevski
-
