Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Во Македонија се уште недостасуваат државни програми за третман и ресоцијализација на младите што употребуваат дроги. Ковид-кризата значеше дополнителен предизвик за овие млади, а истовремено здравствениот систем беше преотперетен да одговори. Сепак, дрогите секогаш ќе бидат достапни, тој што сака да стигне до дрогата – ќе најде начин, па младите треба да бидат информирани за нивното влијание. Родителите истовремено да не бидат ригидни и склони на стереотипи и осуди, туку едуцирани и спремни за разговор со децата, особено што дискриминацијата и стравот доаѓа од незнаење.
ХОПС – Опции за здрав живот преку дискусија и проектни активности сака овие проблематики да стигнат до пошироката јавност, но и до институциите, со цел да се подобри менталното здравје и квалитетот на живот на децата и младите што употребуваат дроги за време Ковид-19. Најновите резултати на ХОПС покажуваат дека децата (под 18 годишна возраст) и нивните семејства се потешко достапни да се мотивираат и започнат со психотерапија поврзана со употребата на дроги, за разлика од оние меѓу 18-25 години.
„Најчест проблем со кој се соочиле контактирните е депресија, потоа несоница и анксиозност, а најмалку од нив преживеале панични напади и намалена концентрација. Дури 25% од младите кои добиле психолошко советување имале конфликт со семејството, а 8,3 % од нив биле упатени на психијатриски преглед“, вели истражувањето за последниот месец, поддржано од ОБСЕ.
Психологот Деспина Стојановска смета дека пандемијата тешко ги зафати сите луѓе. Директно или индиректно сите се соочија со големи промени.
„Би кажала некој збор за луѓето кои употребуваат дроги. Пред се’, оваа пандемија најголем атак удри врз здравствениот систем, а токму тие се зависни од здравствениот систем, бидејќи таму се на терапија и мораат често да ги посетуваат болниците, метадонските центри итн“, посочи Стојановска на дискусијата „Зависности кај деца и млади во време на пандемија“.
Според неа, дрогата е голем предизвик кај младите. Се’ почесто се гледаат млади кои се уживатели на дроги, дали рекреативно, викендашки, или ако е тоа зачестено влегуваат во зависност што кај нас се третира болнички, со различен фармаколошки пристап.
„Кога велам зависност, мислам на болест која треба да се лекува. Така е дефинирана, така и ја третираме. Но, не значи дека секоја употреба на дрога е зависност. Како психолог можам да кажам дека огромен број млади ќе пробаат дрога. Во најмала рака, ќе пробаат марихуана. Ќе пушат трева, ќе одат на журки, ќе пробаат и нешто повеќе. И тоа, да речам, секој ќе го искуси на различен начин. Меѓутоа, мал број од нив ќе влезат во зависноста и понатаму ќе имаат потреба од фармаколошки третман“, нагласува психологот.
Според неа, луѓето за време на пандемија трупаат тоалетна хартија, макарони и брашно, а што е со оние што имаат животно загрозувачка ситуација како хронична болест на зависност? Прашува, како и на кој начин тие да се справат со сето тоа?
„Кога здравствениот систем во моментот не може да одговори на нивните апстиненцијални кризи, тогаш тие се оставени сами да се снаоѓаат“, нагласува таа.
Оние што сакаат да стигнат до дрога – ќе стигнат, без разлика на ситуацијата
Дарко Богески
Дарко Богески, активист и параправник во ХОПС, потврдува дека ситуацијата ги искомплицира работите. Од најобично одење во маркет, па се до набавка на нелегални супстанции што ги консумира младината. Првичниот проблем кај тинејџерите и младите, вели тој, е веројатно седењето дома. Неизлегување, немање ноќен живот и сл.
„Оваа ситуација е некој вид огледало. Да видиме што им се случува на самите корисници, да станат посвесни за ситуацијата. Можеби не биле свесни за својата зависност, бидејќи, било тоа рекреативно, викендашки, па преку недела ‘се’ е ОК’, па доаѓа нов викенд… И тоа се повторува… Меѓутоа, сега ноќниот живот и журките ги снема. А, гледам дека младите сепак имаат потреба да консумираат тоа што го консумирале претходно. Што значи дека журките и ноќниот живот, на некој начин, биле изговор“, вели тој.
Сепак, Богески потенцира дека повторно се набавува на „креативни начини“. И во карантинот и полициските часови, се наоѓало време за забави. Од друга страна, скратеното време и затворените граници донесоа недостиг на одредени супстанции.
„Исто така, забележав случаи кога почнаа да консумираат работи што не ги консумирале претходно. Дојде период на ‘дај било што’. Ситуацијата многу влијаеше на начинот за да се стигне до дрогата. Но, оние што сакаат да стигнат – стигнуваат, на ваков или таков начин“, потенцира Богески.
За ова е согласна и психологот Стојановска. Според неа, младите ќе прават што сакаат, но мора точно да знаат што прават. Каква супстанца користат, од каде ја набавиле, колку е сигурна, какви последици ќе предизвика, колку се спремни да ги носат последиците…
Фото: Unsplash/Hannah Rodrigo
„Што ако настане некој проблем. Кој е планот Б ако се случи некаков несакан исход? Кога ќе можат да си одговорите на сите овие прашања – правете што сакате! Можеби ова ќе звучи чудно за постарите генерации, но ако младите сакаат да земат некаква супстанца, кој и да им забрани – ќе биде залудно!“, потенцира таа.
„Дрогата не е проблем на поединецот, туку на целото семејство“
Активистот Богески наглaсува дека клучен удел има едукацијата. Како младите, така и постарите и родителите да се едуцираат и престанат со стереотипите.
„Да не бидат муабети од пред сто години дека ‘пушел марихуана, па ќе премине на игла’. Треба да се срушат тие предрасуди. Родителите да се едуцираат, сега многу лесно ни се достапни информациите, интернет, за што станува збор, што консумира детето, како да се пристапи. Па, да се обрати до организации како нашата, да се посоветуваат. Да не биде само ‘сечење’. Нели, ‘го фатив синот како пуши марихуана, па ќе го врзам во соба, да не излезе недела дена’. Треба поинаков пристап“, вели тој.
Деспина Стојановска
Психологот Стојановска нагласува дека „дрогата не е проблем на поединецот, туку на целото семејство. Штом дрогата навлезе преку било кој член, таа станува сериозен семеен, а не индивидуален проблем.
„Сите си го бараме мирот, начинот како да избегаме од реалноста, ако таа е тешка за нас. Ако има тешки семејни ситуации, или дисфункционални, дисхармонични односи, тогаш веројатно тоа е повод“, вели таа.
Од друга страна, денешните генерации имаат многу лесна достапност. Посвесни се, пошироко ги гледаат работите. Имале можност да излегуваат повеќе од границите на државата, да среќаваат разни луѓе со различни животни стилови и навики. Сето тоа овозможува да ги направи поотворени кон нови искуства.
Решението, според Стојановска, е усогласување и заемно разбирање на гледиштата на младите, кои мислат на пократкорочниот ефект на дрогата во поглед на опуштање, задоволство, нови искуства, со гледиштета на родителите – пропаднати животи, зависност, трошење суми пари, губење здравје и социјален живот итн.
До каде се државните програми за младите?
ХОПС периодов реагираше дека сè уште не постои државно финансирана национална програма за третман, рехабилитација и ресоцијализација на деца под 18 години. Организацијата работи на проблемот долги години, а во 2018 и 2019 иницираше процес за „Програма за третман и грижа на малолетни лица кои употребуваат психоактивни супстанции”. За жал, велат тие, програмата сè уште не е усвоена од националните власти.
Министерството за здравство (МЗ) за Радио МОФ вели дека по заклучок на Владата формирале мултисекторка работна група за подготовка на „сеопфатна програма за третман, грижа и поддршка за овие деца и нивните семејства“.
„Министерството за здравство ги разгледува сите опции и модели предложени од страна на работната група и во периодот што следи интензивно ќе работи на оваа проблематика се со цел да се создадат услови и можности за соодветен третман за овие пациенти како во акутна фаза, така и во состојба кога е потребно нивно долготрајно лекување, преку креирање на нови програми и протоколи за лекување на малолетни лица“, велат од МЗ.
Според нив, мултисекторскиот пристап во третирањето на проблемот на болести на зависност кај малолетните лица е неопходен и како и досега во заедничка соработка помеѓу нив и Министерството за труд и социјална политика, пристапуваат во третирање на овие лица од медицински и социјален аспект.
„За успешна реализација на програмата потребно е ангажирање на социјалните, здравствените, образовните и безбедносните институции, како и на граѓанскиот сектор“, одговараат од МЗ.
Полицајци по улиците „ловат“ млади, бомбастични наслови во медиумите
Благородна Коцева Симјанов од ХОПС потенцира дека во изминатиов период било забележано поголемо присуство на полицајците за луѓето што употребуваат дроги.
„Од медиумите може да се прочита бомбастични наслови во кои се среќаваат иницијали на млади луѓе, кај кои била најдена дрога. Многу често третманите за дроги, во однос на општото мнение не се разликуваат опијатните од неопијатните дроги. Да не зборуваме дека луѓето не го препознаваат ниту алкохолот како зависност, или како дрога“, потенцира Коцева Симјанов.
Колаж од објави од медиуми
Нагласува дека ммногу млади луѓе беа апсени и вадени на суд за ситни количини марихуана, некогаш недоволно ниту да свиткаат една цигара.
„Како општество, не забележуваме како на младите луѓе влијае тој психолошки стрес. Тие апсења за поседување таква количина, колку било занемарено дали на тој млад човек му допринело да се чувствува подобро и полесно да ја надмине оваа криза, кои некои ја чувствуваат повеќе“, потенцира таа.
„Алкохолот е најлегалната и најраспространета дрога“
Според Светската здравствена организација, годишно умираат по 3 милиони луѓе од алкохол, кој предничи според смртни случаи пред сите дроги. Алкохолот го пијат 38,3% од популацијата на Земјата, тој е социјален и комерцијален хит, па често изостанува во дискусии за зависности и дроги.
Активистот и параправник Богески се присеќа на прочитан текст: „Алкохолот е најлегалната и најраспространетата дрога“. Што, според него, е вистина. Алкохолот е легален, вели тој, па на некој начин, луѓето не се свесни за нивната зависност од него.
„Посебно ние како народ, малтене не поминува ден да не се напиеме пиво, ракија.. Ама, тоа е ‘вообичаено и нормално’, си одиш во кафич, си нарачуваш, пиеш, па никому ништо. И се’ е ОК, се’ е кул. Ама го правиш со години, постојано се случува и се случува. Не доаѓа момент нешто да ти ‘запали’ дека си станал зависен од нештото, бидејќи е ‘вообичаено и нормално.’ Таа е таа разлика меѓу дрогата и алкохолот. Кога дрогата би станала легална, како што се покажа во други земји, значително ќе падне користењето дроги. Ќе биде контролирано, ќе се знае што се консумира. Има многу плусови, но, зошто не е така, треба да прашаме некој друг“, потенцира Богески.
Образовниот систем и општеството зависноста со дрога ја поврзува со криминал
Проблемот е и со образовниот систем, смета психологот Стојановска. Во учебници од основно образование стои дека девијантното однесување и криминалот е поврзано со наркоманија. Оттука и децата ги учиме дека зависноста од дрога ја поврзуваме со криминал, деликвенција, на прв удар како општествено непосакувано однесување.
„Кога работам со лица кои употребуваат дроги, ја гледам нивната душа, суштината на постоење. Тоа не се ниту криминалци, ниту лоши луѓе. Напротив, интелигентни, често добри луѓе кои сакаат да помагаат на другите и да остават добар впечаток“, вели таа.
Но, зависноста на некој начин навлегла и сега е борба како да се надмине. Можеби имало случаи кога биле во апстиненцијална криза, па направиле неоправдано и недозволиво дело, па, вели психологот, тоа се надоврзува на цела приказна, се генерализира дека сите луѓе што употребуваат дроги се исти.
„Тешко ми е тоа да го разберам. Има прекрасни луѓе, луѓе кои се лекуваат од зависност, а никогаш нема ни да знаете дека користат или користеле психоактивна супстанца. Луѓе кои се успешни и на професионален, политички или семеен план. Значи, воопшто се адаптирани во општеството“, потенцира таа.
Што е со дисперзијата на центрите за зависност?
Сумирано, употребата на дроги не е новост, ниту реткост во земјава. Анализите покажуваат дека речиси 9% од македонските граѓани пробале нелегални дроги во текот на животот, што е случај за речиси 19% од младите на возраст од 15 до 24 години.
Сепак, корисниците на дроги се уште се дискриминирани, додека лекувањето се спроведува во супстандардни просторни и хигиенски услови. Луѓето со посебни потреби и старите лица со отежнато движење немаат пристап до центрите за лекување, кои работат само во прва смена и издаваат терапија не подоцна од 14 часот. Истовремено, програмите за лекување на зависности се предоминантно ориентирани кон лекување на опијатна зависност со супституциска терапија со метадон и со бупренорфин.
Визуелизација од документот на ХОПС „Квалитетот на програмите за лекување на зависности во Македонија“
Помрднување на темата требаше да се случи лани, кога Министерството за здравство најави распределба на пациентите од Кисела Вода, односно дисперзија во поликлиниките „Јане Сандански“, Ченто и во психијатриската болница во Бардовци.
Тоа не се случи и процесот закочи, иако министерот Венко Филипче најави дека така „ќе се разбие стигмата“ и „секој има право на квалитетна здравствена заштита“.
Од ресорното министерство сега соопштуваат дека дисперзијата е одложена поради пандемијата со Ковид-19.
„Во периодот што следи Министерството за здравство во соработка и комуникација со сите инволвирани страни во процесот ќе работи на изнаоѓање на оптимално решение кое ќе биде во интерес како на пациентите така и на здравствените работници кои работат на полето на третман на зависности“, ни одговорија од министерството.
Супституциското лекување за опијатна зависност во Психијатриската болница Скопје датира од раните осумдесетти години на 20 век, додека почнувајќи од 2005 година со поддршка од Глобалниот фонд лекувањето беше дисперзирано во уште 9 градови низ државава. Има 11 центри, од кои 2 се во Скопје.
Податоци на Министерството од 2017 година покажуваат дека 1.600 лица се лекуваат со метадон, а 250 со бупренорфин. Се проценува дека околу 6.800 лица инјектираат дроги. Тоа значи дека опфатот на програмите за лекување на зависности изнесува 27%, што е далеку од европскиот просек кој изнесува 50%.
Бојан Шашевски
-
Në Maqedoninë ende mungojnë programe shtetërore për trajtimin dhe risocioalizmin e të rinjve që përdorin droga. Kovid-kriza shënoi sfidë shtesë për këto të rinj, e njëkohësisht sistemi shëndetësor ishte i mbingarkuar për t’u përgjigjur. Megjithatë, drogat gjithmonë do të jenë të arritshme, ai që dëshiron të arrijë te droga – do të gjejë mënyrë, andaj të rinjtë duhet të informohen për ndikimin e tyre. Prindërit njëkohësisht të mos jenë të ashpër dhe të prirë ndaj stereotipave dhe gjykimeve, por të jenë të edukuar për bisedë me fëmijët, sepse frika dhe diskriminimi vjen nga mosdija.
HOPS – Opsione për jetë të shëndoshë përmes diskutimit dhe aktiviteteve projektuese dëshiron që këto problematika të arrijnë te publiku i gjerë, por edhe te institucionet, me qëllim për të përmirësuar shëndetin mendor dhe cilësinë e jetës së fëmijëve që përdorin droga gjatë kohës së Kovid-19. Rezultatet më të reja të HOPS tregojnë se qasja te fëmijët (nën 18 vjet) dhe familjet e tyre është më e vështirë për t’u motivuar dhe për të filluar me psikoterapi lidhur me përdorimin e drogave, për dallim të atyre ndërmjet moshës 18-25 vjet.
“Problem më i shpeshtë me të cilin janë ballafaquar personat e kontaktuar janë depresioni, pastaj pagjumësia dhe ankthi, dhe më pak prej tyre kanë pasur sulme paniku dhe ulje të koncentrimit. “Madje 25% e të rinjve që kanë marrë këshillim psikologjik kanë pasur konflikt familjar dhe 8.3% e tyre janë udhëzuar për kontroll psikiatrik”, thotë hulumtimi për muajin e fundit, mbështetur nga OSBE-ja.
Psikologja Despina Stojanovska konsideron se pandemia ka prekur rëndë të gjithë njerëzit. Të gjithë u ballafaquan me ndryshime të mëdha, qoftë drejtpërdrejt apo tërthorazi.
“Do të them disa fjalë për njerëzit që përdorin droga. “Para së gjithash, kjo pandemi ka goditur më së shumti sistemin shëndetësor, dhe pikërisht ata janë të varur nga sistemi shëndetësor, sepse ata janë atje për terapi dhe shpesh duhet të vizitojnë spitalet, qendrat e metadonit, etj”, tha Stojanovska në diskutimin “Varësitë tek fëmijët dhe të rinjtë” gjatë kohës së pandemisë”.
Sipas saj, droga është sfidë e madhe te të rinjtë. Gjithnjë më shpesh shihen të rinj që janë përdorues të drogës, qoftë për rekreacion, gjatë vikendit, ose nëse shpeshtohet bëhen të varur nga ajo gjë që te ne trajtohet në mënyrë spitalore, me një qasje të ndryshme farmakologjike.
“Kur them varësi, mendoj për sëmundje e cila duhet të trajtohet. Ashtu është e definuar, ashtu edhe e trajtojmë. Por, nuk do të thotë se çdo përdorim i drogës është varësi. Si psikolog mund të them se një numër shumë i madh i njerëzve do të provojnë drogë. Fundja, do të provojnë edhe marihuanë. Do të pinë bar, do të shkojnë nëpër ahengje, do të provojnë edhe diçka tjetër. Dhe çdo kush do ta shijojë në mënyrë të ndryshme. Megjithatë, një numër i vogël i tyre do të bëhen të varur dhe më tej do të kenë nevojë për trajtim farmakologjik”, thekson psikologja.
Sipas saj, njerëzit në kohën e pandemisë grumbullojnë letër tualeti, makarona dhe miell, e çfarë ndodh me ata që janë në gjendje të rrezikuar për jetën siç është sëmundja kronike e varësisë? Pyet, si dhe në çfarë mënyrë të ballafaqohen ato me gjithë këtë?
“Kur sistemi shëndetësor momentalisht nuk mund t’u përgjigjet krizave të tyre të abstinencës, atëherë lihen që të gjinden vetë”, thekson ajo.
Ato që dëshirojnë të arrijnë te droga – do të arrijnë, pa dallim të gjendjes
Darko Bogoeski
Darko Bogoeski, aktivist dhe paralegal në HOPS, pohon se gjendja i ndërlikon punët. Nga më e zakonshmja, d.m.th shkuarja në treg, e deri te furnizimi me substanca joligjore që i konsumon rinia. Problemi fillestar te tinejxherët dhe të rinjtë, thotë ai, është me siguri qëndrimi në shtëpi. Mosdalja, mospasja e jetës së natës etj.
“Kjo situatë është njëfarë pasqyre. Të shohim se çfarë u ndodh shfrytëzuesve, të bëhen më të vetëdijshëm për situatën. Ndoshta nuk kanë qenë të vetëdijshëm për varësinë e tyre, qoftë ajo për rekreacion, për vikend, gjatë javës, e pastaj vjen vikend i ri…Dhe kjo përsëritet…Megjithatë, tani jeta e natës dhe ahengjet nuk janë më. Ndërsa shoh se të rinjtë kanë nevojë ta konsumojnë atë që e kanë konsumuar më parë. Që do të thotë se ahengjet dhe jeta e natës, në njëfarë mënyre, kanë qenë arsyetim”, thotë ai.
Megjithatë, Bogoeski potencon se përsëri furnizohen për rekreacione. Edhe në karantinë edhe në orë policore, kanë gjetur kohë për argëtime. Nga ana tjetër, koha e shkurtuar dhe kufijtë e mbyllura bënë që të kenë mungesë të substancave të caktuara.
“Gjithashtu, kam vërejtur raste kur kanë filluar të konsumojnë gjëra që nuk i kanë konsumuar më parë. Erdhi një periudhë e “jep çfarëdo që të jetë”. Situata ka ndikuar dukshëm në mënyrën për të arritur te droga. Por, ato që dëshirojnë të arrijnë – e arrijnë qëllimin, qoftë në këtë apo në atë mënyrë, potencon Bogoeski.
Për këtë pajtohet edhe psikologja Stojanovska. Sipas saj, të rinjtë do të bëjnë çfarëdo që të duan, por duhet patjetër të dinë saktësisht se çfarë bëjnë. Çfarë substance shfrytëzojnë, prej ku e kanë marrë, sa është e sigurt, çfarë pasoja mund të shkaktojë, sa janë të përgatitur për t’u ballafaquar me pasojat…
Foto: Unsplash/Hannah Rodrigo
“Çfarë nëse ndodh ndonjë problem. Cili është plani B nëse ndodh ndonjë gjë e padëshiruar? Kur do të mund t’u përgjigjeni këtyre pyetjeve – bëni ç’të doni! Ndoshta kjo do të tingëllojë e çuditshme për gjeneratat më të vjetra, por nëse të rinjtë dëshirojnë të marrin njëfarë substance, kushdo që do t’i ndalojë – do të jetë e kotë!”, potencon ajo.
“Droga nuk është problem i individit, por i gjithë familjes”.
Aktivisti Bogoeski thekson se këtu pjesëmarrje kryesore ka edukimi. Të rinjtë, por edhe gjenerata më e vjetër dhe prindërit të edukohen dhe të ndërpresin me stereotipat.
“Të mos bëjnë bisedat e para njëqind viteve se “ka pirë mariuhanë, dhe si rrjedhojë e kësaj do të vazhdojë me gjilpërë”. Duhet të zhduken ato paragjykime. Prindërit të edukohen, tani shumë lehtë i kemi në dispozicion informatat, internetin, për çfarë bëhet fjalë, çfarë konsumon fëmija, si të kemi qasje. T’u drejtohen organizatave, si e jona, të këshillohen. Të mos jetë vetëm dënim. “E kapa birin duke pirë mariuhanë, dhe do ta lidh në dhomë, që të mos dalë një javë. Duhet një qasje më ndryshe”, thotë ai.
Despina Stojanovska
Psikologja Stojanovska thekson se “droga nuk është problem i individit, por i gjithë familjes. Kur droga depërton përmes cilitdo anëtar, ajo bëhet problem serioz familjare, e jo individual.“Të gjithë e kërkojmë paqen, mënyrën si të dalim nga realiteti, nëse ai është i vështirë për ne. Nëse ka situata të rënda familjare, ose marrëdhënie jofunksionale, të paaharmonizuara, atëherë me siguri kjo është shkas”, thotë ajo.
Nga ana tjetër, gjeneratat e sotme kanë qasje shumë më të lehtë. Janë më të vetëdijshëm, gjërat i shohin më gjerë. Kanë pasur mundësi të dalin më shumë jashtë kufijve të shtetit, të takojnë njerëz të ndryshëm me stile dhe shprehi të ndryshme jetësore. Gjithë kjo mundëson t’i bëjë më të hapur ndaj përvojave të reja.
Zgjidhja, sipas Stojanovskës, është harmonizimi dhe kuptimi i ndërsjellë i pikëpamjeve të të rinjve që mendojnë për efektin afatshkurtër të drogës në aspektin e relaksimit, kënaqësisë, përvojave të reja, me pikëpamjen e prindërve – jetë të dështuara, varësisë, shpenzimit të parave, humbjes së shëndetit dhe jetës shoqërore etj.
Deri ku kanë arritur programet shtetërore për të rinjtë?
HOPS gjatë kësaj periudhe reagoi se ende nuk ekziston një program kombëtar të financuar nga shteti për trajtimin, rehabilitimin dhe risocializimin e fëmijëve nën 18 vjeç. Organizata punon në problemin shumë vite, ndërsa në vitin 2018 dhe 2019 filloi një proces për “Programin për trajtimin dhe kujdesin ndaj të miturve që përdorin substanca psikoaktive”. Fatkeqësisht, thonë ata, programi ende nuk është miratuar nga autoritetet kombëtare.
Ministria e Shëndetësisë (MSH) për Radio MOF thotë se pas konkluzës së Qeverisë formuan një grup pune multisektorial për përgatitjen e një “programi gjithëpërfshirës për trajtimin, kujdesin dhe mbështetjen për këta fëmijë dhe familjet e tyre”.
“Ministria e Shëndetësisë është duke i shqyrtuar të gjitha opsionet dhe modelet e propozuara nga grupi i punës dhe në periudhën vijuese do të punojë intensivisht në këtë problematikë në mënyrë që të krijojë kushte dhe mundësi për trajtim të duhur për këta pacientë si në fazën akute ashtu edhe në gjendje kur është i nevojshëm trajtimi i tyre afatgjatë, përmes krijimit të programeve dhe protokolleve të reja për trajtimin e të miturve ”, thonë nga Ministria e Shëndetësisë.
Sipas tyre, qasja multisektoriale në trajtimin e problemit të sëmundjeve të varësisë tek të miturit është e domosdoshme dhe si deri tani në bashkëpunim të përbashkët mes tyre dhe Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale, ata i qasen trajtimit të këtyre personave nga aspekti mjekësor dhe social.
“Për realizim të suksesshëm të programit nevojitet përditësimi i institucioneve sociale, shëndetësore, arsimore dhe institucioneve të sigurisë, si dhe sektorit civil”, përgjigjen nga MSH.
Policët nëpër rrugë “gjuajnë” të rinj, tituj bombastikë në mediat.
Bllagorodna Koceva Simjanov nga HOPS potencon se në periudhën e kaluar është vërejtur prezencë e madhe e policisë për njerëzit që përdorin droga.
“Nga mediat mund të lexohen tituj bombastikë në të cilat hasen iniciale të të rinjve te të cilët është gjetur drogë. Shumë shpesh, trajtimet për drogat, për sa i përket mendimit të përgjithshëm, nuk dallohen drogat dehëse nga ato jodehëse. Të mos flasim se njerëzit nuk e njohin as alkoolin si varësi, ose si drogë”, potencon Koceva Simjanov.
Kolazh publikimesh nga mediat
Thekson se shumë të rinj janë arrestuar dhe janë nxjerrë në gjykatë për sasi të vogla të mariuhanës, ndonjëherë sasia e tillë s’ka mjaftuar as për të mbështjellë një cigare.
“Si shoqëri, nuk vërejmë se si ndikon ky stres psikologjik mbi të rinjtë. “Këto arrestime për posedim të një sasie të tillë, sa është anashkaluar nëse atë person të ri e ka bërë të ndjehej më mirë dhe ta kalojë më lehtë këtë krizë, të cilën disa e ndjenjë më shumë,” potencoi ajo.
“Alkooli është droga më legale dhe më e përhapur”
Sipas Organizatës Botërore Shëndetësore, 3 milion njerëz vdesin çdo vit nga alkooli, nga i cili vdesin më shumë në krahasim me drogat tjera. Alkoolin e pinë 38,3% të popullatës së vendit, ai është hit social dhe komercial, dhe shpesh mungon në diskutime për varësitë dhe drogat.
Aktivisti dhe paralegali Bogoeski përkujton një tekst të lexuar: “Alkooli është droga më legale dhe më e përhapur”. Që sipas tij është e vërtetë. Alkooli është legal, thotë ai, dhe në njëfarë mënyre, njerëzit nuk janë të vetëdijshëm për varësinë e tyre nga ai.
“Në veçanti te ne si popull, nuk kalon asnjë ditë e të mos pimë birrë, raki… Por kjo është e zakonshme dhe normale, shkon në kafene, porosit, pi, dhe gjithçka në rregull. Dhe gjithçka është në rregull, gjithçka mirë. Por e bën këtë me vite, ndodh vazhdimisht. Nuk vjen asnjë moment që të të kujtohet se je i varur nga diçka, sepse është bërë e zakonshme dhe normale. Ky është dallimi ndërmjet drogës dhe alkoolit. Kur droga të bëhet legale, siç është në vende tjera, do të reduktohet dukshëm shfrytëzimi i drogave. Do të kontrollohet, do të dihet se çfarë konsumohet. Ka shumë pluse, por, pse nuk është ashtu, duhet të pyesim dikë tjetër”, potencon Bogoeski.
Sistemi arsimor dhe shoqëria varësinë nga droga e lidh me krim
Problemi është edhe me sistemin arsimor, konsideron Stojanoska. Në librat shkollorë të arsimit fillor qëndron se sjellja devijuese dhe krimi janë të lidhura me narkomaninë. Së këndejmi edhe fëmijët i mësojmë se varësinë nga droga e lidhim me krim, delikuencë, si sjellje shoqërore e padëshiruar.
“Kur punoj me persona që përdorin droga, e shoh shpirtin e tyre, esencën e ekzistimit. Ato nuk janë as kriminelë, as njerëz të këqij. Përkundrazi, inteligjentë, shpesh njerëz të mirë që dëshirojnë t’u ndihmojnë të tjerëve dhe të lënë përshtypje të mirë”, thotë ajo.
Por, varësia ka depërtuar në njëfarë mënyre dhe tani është luftë se si të tejkalohet. Ndoshta ka pasur raste kur ata kanë qenë në një krizë abstenimi, kështu që ata kanë bërë një veprim të pajustifikuar dhe të palejueshëm, kështu që, thotë psikologu, kjo ndërlidhet me gjithë tregimin, përgjithësohet që të gjithë njerëzit që përdorin drogë janë të njëjtë.
“Vështirë e kam ta kuptoj atë. Ka njerëz të mrekullueshëm njerëz që mjekohen nga varësia, e asnjëherë nuk do të dini se shfrytëzojnë ose kanë shfrytëzuar substanca psikoaktive. Njerëz të cilët janë të suksesshëm edhe në planin profesional, politik ose familjar. Pra, janë të adaptuar në shoqëri”, potencon ajo.
Çfarë me disperzimin e qendrave të varësisë?
Përmbledhur, përdorimi i drogave nuk është risi, as raritet në vend. Analizat tregojnë se pothuajse 9% e qytetarëve maqedonas kanë provuar droga jolegale gjatë jetës, gjë që është rast për pothuajse 19% e të rinjve në moshë nga 15 deri 24.
Megjithatë, shfrytëzuesit e drogave ende janë të diskriminuar, ndërsa mjekimi realizohet në lokale me kushte substandarde higjienike. Personat me aftësi të kufizuara dhe të moshuarit me lëvizshmëri të vështirësuar nuk kanë qasje në qendrat e mjekimit të cilat punojnë vetëm në ndërrimin e parë dhe sigurojnë terapi jo më vonë se ora 14. Njëkohësisht, programet e mjekimit të varësisë janë të orientuara kryesisht në mjekimin e varësisë dehëse me terapi zëvendësuese me metadon dhe me buprenorfinë.
Vizualizimi i dokumentit HOPS “Cilësia e programeve të mjekimit të varësisë në Maqedoni”
Inicimi i temës duhej të ndodhte vjet, kur Ministria e Shëndetësisë lajmëroi shpërndarje të pacientëve nga Kisella Voda, përkatësisht disperzim në poliklinikat “Jane Sandevski”, Çento dhe në spitalin psikiatrik në Bardovcë.
Kjo nuk ndodhi dhe procesi u bllokua, megjithëse ministri Venko Filipçe paralajmëroi se në atë mënyrë “do të zhduket stigmatizimi” dhe “çdokush ka të drejtë për mbrojtje shëndetësore cilësore”.
Nga ministria resore tani njoftojnë se disperzimi është shtyrë për shkak të pandemisë me Kovid-19.
Në periudhën në vijim, Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim dhe komunikim me të gjitha palët e përfshira në proces do të punojë për të gjetur një zgjidhje optimale që do të jetë në interes të pacientëve dhe punëtorëve shëndetësorë që punojnë në fushën e trajtimit të varësisë”, u përgjigjën nga ministria.
Trajtimi zëvendësues i varësisë dehëse në Spitalin psikiatrik Shkup daton që nga fillimi i viteve të tetëdhjeta të shekullit të 20-të, ndërsa duke filluar nga viti 2005 me mbështetjen e Fondit Global trajtimi u disperzua në 9 qytete tjera në të gjithë vendin. Ka 11 qendra, nga të cilat 2 janë në Shkup.
Të dhënat e Ministrisë nga viti 2017 tregojnë se 1,600 njerëz trajtohen me metadon dhe 250 me buprenorfinë. Vlerësohet se afro 6800 persona injektojnë drogë. Kjo do të thotë që përfshirja e programeve të trajtimit të varësisë është 27%, që është larg mesatares evropiane prej 50%.
Bojan Shashevski
* Kjo përmbajtje është përpunuar me ndihmën e Bashkimit Evropian në kuadër Projektit për shprehjen e të rinjve. Për përmbajtjet e publikuara përgjigjet Forumi arsimor rinor dhe ato nuk i pasqyrojnë domosdoshmërish qëndrimet e Bashkimit Evropian.
* Оваа содржина е изработена со помош на Европската Унија во рамките на Проектот за
младинско изразување. За објавените содржини е одговорен Младински образовен форум и
истите нужно не ги одразуваат ставовите на Европската Унија.
