Во месецот со најмалку дена во годината, во месецот кој пациентите со ретки болести го викаат „свој“, месецот кој е редок по своите ретки 28 дена и оваа година, четврта по ред, ќе се обидеме поблиску да Ве запознаеме со ретките болести.
Да ги дознаеме предизвиците и проблемите со кои се соочуваат. Како ја добиваат дијагнозата? Дали има некаков лек? Колку и дали воошто се пристапни и достапни лековите?…
Радио МОФ се приклучува на националната кампања за 2022 и секој ден од февруари објавува по еден текст – по една од ретките болести:
Рет синдром/Rett syndrome
MKБ – 10: F 84.2
Прeваленција/распространетост: 1-9/100.000
Рет синдром е ретко наследно генетско заболување кое типично се манифестира на возраст од 6 до 18 месеци кај девојчиња со нарушување на говорот и моторната координација и со репетитивни движења. Тежината на состојбата е многу варијабилна и вклучува успорен раст, потешкотии со одењето, помали димензии на главата, епилепсија, сколиоза и тешкотии со спиењето. Болеста е исклучиво ретка кај машкиот пол. Невропсихијатарот Бенгт Хагберг од Гетеборг првпат забележал неколку случаи на оваа болест во текот на 60-тите години на минатиот век. Во 1966 година, проф. д–р Андреас Рет од Виена го објавил првиот извештај за овој синдром кај 31 девојче. Во меѓувреме, независно од него, објавена е слична студија од група јапонски научници. На состанокот на Европската федерација на Здружението на детска неврологија во 1980 година, Хагберг презентирал 16 случаи на оваа болест, а по тој повод, своите извештаи ги претставиле и Карин Дијаз од Лисабон и Жан Аикарди од Париз. Три години подоцна, оваа група автори објави заеднички извештај за 35 девојчиња со ова нарушување (од Шведска, Португалија и Холандија), и за првпат го нарекоа Рет синдром.
Клиничка слика:
Женски деца со синдромот Рет – спектарот на манифестација на синдромот Рет кај жените опфаќа спектар од класична форма до варијантна форма со поширока клиничка манифестација (од полесна до потешка форма). Класичната форма е нервно – развојна болест кај женските деца, која се карактеризира со 4 фази:
- Фаза 1. Типичен психомоторен развиток во првите 6 до 18 месеци од животот. Следи успорување на психомоторниот развиток кое во почетокот може да е многу дискретно и незабележано од родителите и лекарите. Детето може да покажува помал интерес за играчките и поретко да остварува контакт со очите. Во овој период може да се појави и успорување на моторниот развој, на пример тешкотии со седење или лазење. Оваа фаза обично трае неколку месеци, но и до една година.
- Фаза 2. Оваа фаза типично се јавува во возраст од 1 до 4 години, и може да трае од неколку недели до неколку месеци. Се манифестира со брза регресија на јазичните и моторните функции по што следи период на долгорочна стабилизација на состојбата. Во периодот на брза регресија, присутни се репетитивни и стереотипни движења со рацете (на пример: плескање со дланките, доведување на дланките до устата) кои ги заменуваат осмислените движења на рацете кои имаат определена цел. Овие движења се присутни кога детето е будно и се губат при спиење. Дополнителните клинички знаци вклучуваат гласно викање, плачење, аутистични симптоми, панични напади, шкрипење со забите во будна состојба, повремено задржување на здивот или забрзано дишење, несигурност во одењето, неспособност за движење, тресење на рацете, епилептични грчеви и успорен раст на главата кој води до помали димензии на главата.
- Фаза 3. Претставува плато или псевдо – статична фаза која обично почнува помеѓу 2 и 10 години, и може да трае повеќе години. Во текот на оваа фаза карактеристични се апраксија (тешкотии со планирање и изведување на моторните функции) и епилептични пристапи. Во оваа фаза може да има подобрување во однесувањето, со помалку иритабилност, плачење и аутистични симптоми, а може да се јави и подобрување на вниманието и на интересот за околината. Многу од девојчињата со синдромот Рет остануваат во оваа фаза до крајот на животот.
- Фаза 4. Ова е фаза на доцно моторно пропаѓање и може да трае од неколку години до неколку децении. Се карактеризира со моторни проблеми, намалена подвижност, сколиоза, мускулна слабост, ригидност, спастичност, и зголемен мускулен тонус. Ако претходно пациентката се движела без проблем, способноста за одење може да се изгуби, додека когнитивната функција, комуникациските вештини и моториката на дланките обично не трпат промени во оваа фаза. Репетитивните движења можат да се намалат.
Машки деца со синдромот Рет – клиничката слика кај ретките машки случаи на синдромот Рет вклучува енцефалопатија со почетокот во неонаталниот период – ова е најчестата форма на болеста кај машките деца. Болеста напредува брзо со промени во мускулниот тонус, неволни движења, тежок облик на епилепсија и пореметувања на дишењето. Фаталниот исход е многу чест во втората година од животот.
Причини, наследување и генетско советување:
Оваа генетска состојба се должи на патогени генетски варијанти кои го зафаќаат МЕЦП2 генот, т.е. во 90 – 95 % од случаите се работи за промени во секвенцата, а во преостанатите 5 – 10 % се работи за промени во бројот на копиите на овој ген (делеции или дупликации). МЕЦП2 генот е лоциран на Х – хромозомот и се наследува како Х – сврзно заболување, т.е. женските хетерозиготи ја манифестираат болеста додека машките хемизиготи (машките имаат по една копија од гените на Х – хромозомот) умираат или за време на интраутерниот развиток или во првите години од животот. Најголемиот број случаи се должи на нови генетски промени, каде промената забележана кај пациентката или пациентот не се детектира во ДНК од крвта кај двајцата родители. Ако пациентот е од женски пол, се препорачува тестирање на двајцата родители, а ако е од машки пол, само на мајката. Ако генетската промена не е присутна кај родителите, промената може да е или нова, или да се работи за гонаден мозаицизам (генетската промена е присутна во клетките на тестисите или јајниците). Веројатноста за повторување на состојбата во следната бременост кога генетската промена не е присутна во ДНК од крвта на родителите, е под 1 %, но поради можноста за гонаден мозаицизам, доколку родителите сакаат да бидат сигурни, тогаш можна е пренатална дијагноза. Ретко, мајката може да е неманифестен или благо манифестен носител на генетската промена поради поволна инактивација на Х – хромозомот. Во овие случаи, веројатноста за болеста да се повтори е 50 % (или 1 од 2) во некоја од следните бремености.
Во семејствата со дете со синдромот Рет каде кај детето е поставена генетска дијагноза, можна е пренатална дијагноза во следните бремености. Пренаталното тестирање се спроведува со сензитивно генетско советување.
Дијагноза:
Дијагнозата се засновува врз клиничката слика. Симптоми кои укажуваат на синдромот Рет, се:
- најспецифичен симптом е периодот на регресија на возраст од 1 до 4 години, следено од фазата на подобрување или стабилизацијата на возраст од 2 до 10 години;
- главните наоди кои укажуваат на оваа состојба се делумен или комплетен губиток на стекнатите целни моторни вештини на рацете, како и на стекнатиот говор, нестабилност во одењето до губиток на способноста за одење, и стереотипни движења со рацете;
- дополнителни симптоми на оваа состојба се тешкотии со дишењето во будна состојба, шкрипење со забите во будна состојба, нарушен ритам на спиење, промени во мускулниот тонус, сколиози или кифози, забавен раст, мали и студени дланки и стапала, несоодветно смеење и намалено чувство на болка;
- симптоми кои ја исклучуваат болеста се познати повреди на мозокот, сериозни инфекции на мозокот, нервнометаболни болести, и видливо несоодветен психомоторен развиток во првите 6 месеци од животот.
Третман:
Лекувањето на манифестациите на оваа состојба вклучува оптимизирање на способностите на пациентот со вклучување на мултидисциплинарен пристап кој треба да вклучи и психосоцијална поддршка за членовите на семејството. Рисперидонот може да помогне во лекување на агитацијата, а мелатонинот може да го подобри спиењето. Стандардот на грижа вклучува лекување на епилепсијата, констипацијата, сколиозата, продолжениот QT – интервал и спастицитетот. Следењето на состојбата вклучува периодична проценка од мултидисциплинарниот тим, регуларна проценка на QT – интервалот и на сколиозата. Пациентите со синдромот Рет треба да избегнуваат лекови кои го продолжуваат QT – интервалот.
За проектот:
Гордана Лолеска, Супер радио и Здружението „Живот со предизвици“ и овој февруари, во рамките на четвртата сезона од проектот „Ги запознаваме ретките болести“, Ве запознаваат со ретките болести во Република Македонија, со надеж дека преку овие нови 28 ретки дијагнози сите заедно ќе успеене да го кренеме гласот за проблемите со кои се среќаваат лицата со ретки болести, но и нивните семејства.
Првиот ден на ретки болести беше одбележан во 2008 година, точно на 29-ти февруари, „редок“ датум кој се случува само еднаш на секои четири години. Од тогаш, Денот на ретки болести се одржува секоја година на последниот ден од февруари, месец познат по тоа што има „редок“ број на денови.
Денот на ретките болести е меѓународна кампања за подигнување на свеста за ретките болести. Од почетокот во 2008-ма година, илјадници настани се организираат низ целиот свет и опфаќаат милиони луѓе. Кампањата започна како европски настан и со текот на времето стана глобален феномен, со учество на над 90 земји од целиот свет во 2018 година. Република Македонија за прв пат се вклучи во одбележување на овиј редок ден во 2013-та година.
Кампањата за Денот на Ретки Болести е за пошироката јавност, за релевантните институции и секој е добредојден да се приклучи: пациенти и семејства, организации на пациенти, медицински професионалци, истражувачи, фармацевтска индустрија, јавни здравствени институции – колку повеќе не има, толку подобро. Денот на ретките болести е можност за учесниците да бидат дел од глобалниот повик кон креаторите на политики, истражувачите, компаниите и здравствените професионалци повеќе и поефикасно да ги вклучат пациентите во истражувањата за ретки болести.
