Овој пат во рубриката #РаскажиМи, објавуваме извадок од дистопискиот роман „Идол на ѕидот“ од Елена Филиповска.
Таа повеќе од две децении предава италијански и македонски јазик за странци на различни степени на образование. Последните осум години е целосно посветена на креирање наставни материјали во нејзиниот центар за македонски јазик за странци „Сказалка“.
Се интересира и пишува за врската помеѓу јазикот и културата, како и за изнаоѓање нови методи во наставата по странски јазици. Автор е на граматиката по македонски јазик за странци „Macedonian learner’s grammar“ и на повеќе текстови и статии од областа на методиката на настава.
Дистопискиот роман „Идол на ѕидот“ е нејзиното единствено прозно дело. Вели дека го напишала само затоа што е приказна што сакала да ја прочита, а никој друг досега ја нема напишано.
Во „Симпо“
— Понесе флаша? Оваа недела има пресно млеко, — ми викна комшијата од втори кат.
Стоеше последен во редицата. Се поттргна на лево за да ми направи место до него на црвените скали од магацинот за детски додаток „Симпо“. Магацинот порано бил продавница за мебел, па си го задржал името.
— Ќути, среќа понесов, друже! — му одговорив.
Секогаш заборавав како се вика другарот. Имаше некое обично име. Изгледа затоа и го заборавав.
Беше петок, 10 јануари 2020 година. Во петок по работа даваа млеко за децата. Секогаш чекавме со часови.
— Добро е. Ќерка ми ич го нејќе она у прах, — додадов.
— Да, али летно време, што ќе му правиш на ова? Мора одма да се испие, иначе ќе се поквари.
Со муабет тепавме време додека чекавме. Беше фин другар. Кроток. Работеше во „Металски завод – Тито“. Во пролет изнесуваше саксии со прекрасни цвеќиња на одмориштето меѓу втори и трети кат. Како ли се викаше човекот? Стоевме на студот и чекавме. Нозете ми беа замрзнати.
ZABRANJENO: „SAMO DA PRAŠAM“!,
пишуваше на табак пред вратата од „Симпо“. Веднаш до табакот, имаше огромен постер со Малиот Јоже. Седеше на цветна полјана во Хрватско Загорје. Небото беше сино на постерот, а полјаната бескрајна. Малиот Јоже се смешкаше со чаша млеко во рака и со здрави црвени образи.
Во магацинот беше студено. Нозете веќе не ги чувствував од студ. Родителите трпеливо чекаа. Некои упорно доаѓаа со децата, па стануваше неподносливо кога децата почнуваа да викаат и да плачат. Мира никогаш не ја носев со мене. Сакав да ја поштедам од чекање во редици. Во градинките и училиштата знаеја каде сме, па ги чуваа децата до подоцна. Конечно дојдов на ред.
— Друже, те нема на список, — зачудено рече Загорка, една од службеничките што делеа млеко.
Се стаписав. Сите замолкнаа околу мене. Комшијата ме погледна исплашено и се оддалечи еден чекор од мене. Дури и децата што плачеа сфатија дека нешто сериозно се случува, па плачот го заменија со тивко цимолење. Не знаев што да кажам. Се чувствував како да треба, ете таму, во тој момент, да исчезнам. Не можев ништо да кажам, па комшијата се вмеша.
— Другарке Загорка, молим-те, провери пак.
Помислив дека Загорка ќе се налути што ја обвинуваме за таква страшна грешка. Згрешив. Иако беше малку построга, подистанцирана, трпеливо провери уште неколку пати. Ме немаше. Ме немаше на списокот за млеко. Се чувствував како да ме нема на списокот на живите. Ете така се чувствував. Како се повлекував назад низ салата, другарите и другарките се тргаа од мене. Пред вратата, како капак на сè, милицаец ме запре да ми го провери личниот картон. Штом ми го врати, веднаш избегав од луѓето. Викендот Мира остана без млеко, а јас без спиење.
Зад возот „Колектив“
Понеделникот, веднаш по работа отидов во градинка по Мира. Во ходничето каде што ги чекавме децата беше топло. Седнав спроти табла со залепени хартиени снегулки. Зад мене, имаше голема слика со сцената кога Малиот Јоже ѝ го украл леѓенот на мајка си за да се санка.
Не знам зошто учителката го смени изразот на лицето кога ме виде? Не доцнев. Баш напротив! Имаше и други родители што доаѓаа или чекаа. По некое време, поминаа неколку учителки внатре и чудно ме погледнаа. „Сè тебе те гледаат чудно!“, би рекла мајка ми. Родителите доаѓаа во градинката, ги гледав другарчињата на Мира како си одат. Дали да станам за да види учителката дека чекам? Подобро да не додевам, сигурно ме виде. Да не ѝ се приодело до веце на Миричка? Да не чека кај шкафчињата некој да ѝ ги облече чизмичките и капутчето? Седев. Чекав. Се појави Сузе секретарката. Што бара Сузе секретарката да зборува со мене?
— Другар Зоран — ми се обрати со строг глас, како да сум згрешил нешто — Мирослава ја однесоа слýжбеници.
Тишина. Ми требаше време да разберам што ми зборува.
— Какви службеници?
— Државни.
Погледнав пак кон занималната. Зошто не ја гледав Мира? Ја поттргнав Сузе на страна за да влезам. Веќе немаше деца во градинката. Сите учителки стоеја на купче пред кујната и ме гледаа.
— Каде ми е ќерката? — се обидував да делувам смирено, ама испуштив еден писклив глас што не беше мојот.
Дојде хаузмајсторот Добри. Проба да ме избрка. Не сфаќаше ли дека ќерка ми си ја барам? Да пружам посилно отпор? Да го турнам за да продолжам да барам? Го погледнав в очи. Не можев да го турнам, луѓе сме, не сме животни.
Кога хаузмајсторот Добри ме врати во ходникот, по инерција тргнав повторно внатре. Сузе застана пред мене. Беше многу пониска, па ги испружи рачињата нагоре. За раменици ме држеа две плетенки од набрекнати жили што завршуваа во нокти со црвен лак.
— Иди у месна, побарај го Љубе, кажи му да ја те праќам. Татко на ќерка ми је, — ми рече тивко.
Не знам од каде најдов сила да трчам толку брзо. Мислите – хаос! Можеби некој систематски преглед е во прашање. Можеби ги подготвуваат за некој настан; патронат, штафета? Знаеја да ги земат децата без да ни кажат кога им требаа за да маршираат на некој голем настан со размавтани хартиени знаменца во рачињата.
Влегов во дворот на месната заедница. Првата врата на бараката – заклучена. Се затрчав кон другата, па кон третата. Потскокнував и да ѕирнам низ прозорците. Немаше никого. Затворено беше. Работеа до два и пол, а веќе помина четири. Ме фати паника. Не можев да дишам. Завртев неколку круга околу бараките. Погледнав низ сите прозорчиња. Викав по Мира, ама внатре немаше никого. Долу беше подмрзнато. Неколку пати се лизнав и паднав. Се откажав од месната. Истрчав од дворот. Гледав наоколу низ маглата. Кога ќе слушнев движење, се вртев да не ја здогледам Мира. Се вратив во градинката. Затворено. Завртев цел круг околу, тропнав на сите врати и погледнав низ сите прозорци. Да одам во народната кујна? Си мислев, каде и да е, ќе ја однесат да јаде нешто. Или можеби едноставно сакав да побарам помош од мајка ми. Мама ќе знае што да правиме.
— Каде ја однеле?! — мајка ми се тресеше кога ѝ кажав.
Седевме во сопчето зад мензата. Немав што да ѝ кажам. Ја загледав. Колку остарела мама! Сите овие години ја гледам без да ја загледам. Сега одеднаш, пред мене оваа старица стана и почна да средува нешто низ сопчето, веројатно за да избега од мислите. Колку остарела мама! Се исплашив. Како ќе ми помогне сега? Кога бев дете, ќе ме кренеше в раце и ќе преминевме заедно преку сè. Ќе ми речеше „Сине, ти за ништо да не се грижиш, мама е тука“ и тоа ќе ме утешеше. Како ќе ми помогне сега ваква, подвиткана од старост?
Замижав и сакав да престанам да мислам. Додека сум се држел за ѕидовите од бараката на месната заедница, ми влегла под ноктите раска од сивкасто-сината боја што се лупеше. Страшно ме болеше. Мислев малку на болката. Потоа се сосредоточив на мирисот на манџа што доаѓаше од кујната. Се трудев да го задржам вниманието на таа мисла.
Точно е шест часот, нула минути и нула секунди. Колективот продолжува без мене. Не се ни обидувам да се приклучам. Колективот оди на вечера. Сите влегуваат во мензата, земаат послужавници и чекаат на ред. Еден по еден си ставаат метални чинии во послужавниците и се упатуваат кон долгите клупи. Во колективот е и комшијата од вториот кат. Седнува да вечера со ќерка си. Телевизорот е пуштен на прва програма. Во колективот немаше место за мене. Ќерка ми ја зеле!
Во месната заедница
Следниот ден во шест и триесет ги пречекав првите службеници во месната заедница. Го најдов другар Љубе, таткото на детето на Сузе. Другарот беше фин и срдечен. Го следев низ ходниците и го причекував додека се распрашуваше кај колегите во канцелариите. Во меѓувреме, се обиде неколку пати да ми направи муабет за маглата и студот, ама сфати дека не ми е баш до муабет. Се гледаше дека му е криво што не успева да ми помогне. Премногу време изгубив таму.
Се вратив во градинката. Директорот не беше дојден. Со гестикулација ја прашав Сузе дали нè прислушуваат, а таа ми кажа дека може да зборуваме слободно.
— Сузе, има ли ово везе со гранчињата или што и да беше муабетот со директорот од прошлата недела?
— Не знам, Зоран. Верник си? Нешто такво ли е?
— Ма-јок-бре! Какав верник! Не сум! Чесен-титов-збор! — подзастанав за момент, па продолжив — Сузе, од овде идам правац милиција. Не контам, како сте можеле да го дадете тек тако детето?
— Дúректорот беше тука, ние ништо не сме нáправиле! Кај него у канцеларија се дешаваше све! — се правдаше Сузе.
Ја гледав како се препотува и колку ѝ е непријатна ситуацијава. Можеше едноставно да ме избрка да одам во милиција. А, во милиција можев да се сликам. Велепатриот договорил нешто со државни службеници. Кој ги знае? Поголема беља ќе си направев ако отидев во милиција.
Ама, и Сузе беше родител. Родителот секогаш може да смета на сочувството на друг родител. Имаме тајна врска ние родителите. Во ваква мака, се разбираме без збор. Да, без збор. Додека зборувавме, раката на Сузе полека се движеше кон фиоката на бирото. Се гледавме, зборувавме, а раката имаше друга работа. Ја отвори фиоката и извади клуч со кожен приврзок. Престанавме да зборуваме. Сузе стана, влезе во канцеларијата на директорот и се врати со некој лист. Ми го подаде. Ми даде знак да молчам. Молчев. На листот – потписи, печати. Тукушто почнав да го читам, се слушнаа гласови од ходникот. Некој доаѓаше. Сузе ми го дрпна листот и го бутна во фиоката. Успеав да прочитам:
„REPUBLIČKI SEKRETARIJAT ZA SOCIJALNA POLITIKA“.
Влезе некоја колешка, а јас излегов. Погледнав на часовникот. Беше доцна. Морав да го оставам Републичкиот секретаријат за социјална политика за следниот ден. Си отидов дома. Легнав и не сакав да мрднам. Едвај собрав сила да се облечам и да отидам на вечера. На мајка ми ништо не ѝ кажав, иако кутрата цело време ми правеше ишарети да дојдам во сопчето зад мензата.
За чудо, никој не ме погледна. Како никој да не забележа дека бев без Мира. Го зедов послужавникот и седнав сам на местото каде што седам секогаш.
— Каде е Мира?
Се исплашив и ми требаше момент да се соземам додека чичко Орхан седнуваше на клупата спроти мене. Обично си седеше на вториот кат со пријателите. — Не знам, чичко Орхан.
— Како не знаеш?!
— Потивко, чичко Орхан. Од Секретаријат за социјала изгледа да ја земале. Чичко Орхан, никому ни реч за ово, — шепнав.
— Знам, Зоран… Знам.
Се замисли. Одекна детска смеа во мензата. Децата седеа пред телевизорот и гледаа филм со Чарли Чаплин.
— Што ќе правиме сад? — ме праша исплашено чичко Орхан.
Не му реков ништо. Што да му речам? Се загледавме во филмот. Чарли Чаплин работеше во фабрика на лента. Лентата го повлече и го внесе во огромна машина. Повторно се рашири громогласна смеа во мензата. Чарли Чаплин патуваше меѓу џиновските навртки и завртки на машината.
— Баш онако се осеќам, — му покажав со главата кон телевизорот.
— Ја понекад сањам да стојам и одеднаш око мене се затвара калап. Дишам унутра. Отежнато, али важно дишам. Има малце место да мрднам лево-десно, али не много. Стојам тако и чекам калапот да се отвори. Такви се калапите у „Стаклара“. Се затвора, се пуни со вруче стакло, па се отвора кога флашата је готова. Чекам, чекам у сонот, и онда контам да нема да се отвори. Ме фаќа паника. Се будам.
Радио МОФ почна со рубриката #РаскажиМи, каде секој петок објавуваме по еден расказ на македонски јазик. Со рубриката целиме да промовираме домашни и странски автори кои пишуваат, односно се преведени на нашиот мајчин јазик. Истовремено, сакаме да придонесеме во популаризацијата на прозата на македонски јазик.
Сите заинтересирани за објавување на свој расказ во рубриката #РаскажиМи своите дела може да ни ги испратат на info@radiomof.mk, заедно со куса биографија. Расказите и преводите треба да бидат на македонски јазик.
