Овојпат во рубриката #РаскажиМи читаме извадок од првиот роман на авторката Ана Аврамовска, „Водни тела“. Аврамовска за романот се здоби со една од седумте регионални, книжевни стипендии „Штефица Цвек“ за феминистичка и квир книжевност.
„Ана Аврамовска е млада писателка чиј прв роман успешно ја обработува темата на актуелната (локална) еколошка катастрофа, тематизирајќи ги проблемите со загадениот воздух и со губењето на значајните природни предели во нејзиното родно Куманово. Преку своите протагонист(к)и таа ја нагласува важноста на пријателството и на взаемната грижа, кои неминовно ја надминуваат средината во која живеат. Оваа еко-критичка перспектива, со доза магичен реализам, е редок пример во современата регионална книжевност и е вистинско освежување за македонската – и пошироко – екс-југословенската и балканската книжевна сцена“, стои во образложението на жирито за наградата.
Водни тела
Јануари минува како болест. Бавно и горко. Светилките во становите и куќите, кои вообичаено се вклучуваа само попладне, сега горат постојано. Во некои од домовите и прочистувачите за воздух не престануваат да работат. Единственото нешто што ги означува денските мени сега се менливите нијанси на смог врамени од
прозорците. Малкумина излегуваат од дома, а речиси сите го прават тоа затоа што немаат друг избор. Никој веќе не оди, сите се движат брзо, со главите нурнати во шалот, погледите вперени во калта која полека им се насобира и суши на чизмите. Ноќта е непомирлива; сепак едвај забележлива. Единствениот видлив знак за нејзиното доаѓање се божикните украси кои и по Божик се палат во центарот и главните улици по деветнаесет часот. Но и оваа мала галаксија од светлини е обврзана да се удави под упорноста на пепелавиот чад.
И таа мисли дека излегува затоа што нема друг избор. Ноќите ѝ минуваат во полусон. Кога спие, сонува вода. Понекогаш водата тече. Бистра е и плитка. Ѝ ги вкопува стапалата во тетераво дно, провлекувајќи ѝ се низ прстите, како што речната вода некогаш се тегнела под стапалата на баба ѝ. Понекогаш водата е мирна и темна, како онаа која го мамела Гаврил со своите длабочини. Но повеќепати, водата воопшто не е вода. Таа е жива темница, со влажен јазик кој шепоти ветувања и течни пипала што се протегаат кон неа, спремни да ѝ се припијат за сонското тело и да го спуштат во заборав. Ги препознава темните, подводни струи од овој сон-свет пред да си го откријат лицето. Таму, оди кон нив доброволно, сметајќи дека нивната темнина ќе ја проголта, дека ќе го исполни ветувањето за заборав. Но кога ќе пропадне, согледува дека
заборавот воопшто не е заборав, туку рој призраци – заканувачки, распарчени одрази на монструозна целина. Не постои заборав, само конфузија од која очајно се обидува да се измолкне. Но темнината се движи во дует со неа, како јато птици во кое секое пердувесто тело е воедно и дел и тежиште на неговата менлива форма. На моменти се лаже дека во некој од одразите ги препознава рацете на мајка ѝ, очите на Јасна, дури и дека го слуша ѕунењето на жегалците под прозорецот на собата во Сиднеј. Но темнината од овој сон-свет не може да се согледа, да се осознае, ниту да се толкува дел по дел. Нејзината чудовишна целина постои само во сугестивноста. Ваквите кошмари на крај ѝ се јазат кон свесноста и се вообличуваат во паника со која се буди. Штом ги отвора очите, темнината за миг се повлекува, сè дури смогот зад прозорското стакло не ја потсети на неа.
Придушената светлина од уличните светилки ја утешува. Ја потсетува на самовилите од приказната на баба ѝ, на клопчето светлина притиснато меѓу сплетените гранки на тополите. Замислените слики ги повикуваат и зборовите на баба ѝ, а тие, пак, пред очите го носат обликот на нејзините усни, црните остри очи, рацете кои треперат. Ова лице на баба ѝ, замисленото, ја потсетува на византиските фрески кои, иако избледени од времето, не можат да ја сокријат исцрпеноста на светците. Што ќе се случи со лимената кофа со дрва, ако Томе не може да ја качи, ако Гаврил е на пат? Зарем баба ѝ веќе никогаш нема да излезе од дома во зима? Што прави таа овде? Што прави таа таму? Ваквите прашања и нивните недооформени одговори ја тераат да се превртува на перницата. Непосредно пред утрото, сè пропаѓа во вртлог од чувство- мисли на вина, кои ја влечат надвор од станот и кон улиците. Станува предзори, прави кафе и уште пред да успее да го испие, брзо се облекува, ги грабнува слушалките и излегува. Јакната што ја позајми од Јасна веќе ја чувствува повеќе како дом од домот.
Џебовите ѝ се полни со моливи, книвчиња и ќесички шеќер кои по навика ги зема од кафулињата. Имаше прочитано некаде дека голем број од пчелите паднати и неподвижни по тротоарите, всушност, не се мртви туку исцрпени, и дека може да им помогне ако ги нахрани со малку шеќер измешан со вода. Но сега нема пчели, нема ништо што би можело да се оживее.
Првата недела пешачи сама. Иако првичната дестинација поради која си вели дека излегува од дома секогаш е плажата, на крај таа никогаш не е ниту прва ниту последна. Широката улицата накитена со пластични елки, која води до автобуската станица, ѝ се чини како и минатото – сеприсутна и неповратна. За неа само слика, простор низ кој сè уште не се осмелува да замисли движење. Па затоа кружи низ улиците што ѝ се добро познати. Потоа оди да ја посети баба ѝ, да гледаат филм кај Јасна, ако таа не работи на фотографиите за новата изложба, или да играат Визард со новите пријатели на Јасна и Гаврил во некој од малкуте барови во кои не пуштаат турбофолк-музика. И речната плажа и самовилите на Гаврил ги нема спомнато по тој
ден. Отпрвин на ова не му дава никаква важност. Но со секој напор вешто да ги избегне зборовите што би можеле да ја одведат на кај нив, си ја открива не само својата нелагодност туку и поврзаноста која не знае зошто им ја доделила.
Џетлегот е оправдувањето што го користи за да му каже на Гаврил дека мора да си оди. Тој како одговор ѝ прави кратка плејлиста со наслов: Ќе се разболиш, со композиции од Сатие, кои како некогашен омилен парфем ја навраќаат во летото пред да се запишат во средно, таа и Јасна заедно во гимназија, а Гаврил во Средното музичко училиште во Скопје. Ја влечат кон времето кога веруваа дека ниту една нивна одлука
нема доволно тежина да ѝ се спротивстави на иднината, која беше огромна и беше таму некаде – напред. Но со секој нов чекор сеќавањата се губат под музиката која повторно ја обзема сегашноста.
Сигурна е дека има нешто ново, чудно во начинот на кој го чувствува градот под нозете. Се прашува дали Куманово некогаш било онакво како што го памети. Зимите од нејзините сеќавања се снежни. Во нив мајка ѝ сè уште го обожава снегот – го сакаше толку многу што неговото паѓање го славеа повеќе и од родендени. Можеше да го намириса. Речиси секоја зимска вечер мајка ѝ ќе ја подотвореше вратата од терасата и ќе го протнеше своето тело низ отворот од кој влегуваше мирис на студенило. Ќе застанеше боса на боцкавото чергиче и ќе земеше длабок здив пред да рече: „Вечерва, утре, или сè уште не“. Кога ќе почнеше да вее снег, ќе ги наоблечеше неа и сестра ѝ во дебели панталони и гломазни јакни за скијање, „наследени“ од нивните братучеди, додека татко им им помагаше да си ги натнат ракавиците и капите што беа за цел број
поголеми. И така шетаа со часови. Се движеа сите заедно, ама со различна брзина. Таа и сестра ѝ намерно заостануваа. Бараа места каде што се имаше насобрано снег, каде можеа да ги истегнат телата, за да потонат, да исчезнат. Лежеа под небото полно со снегулки, со црвени образи, мраз-студени, сè додека од некаде не си ги слушнеа имињата, развеани низ снегот преку гласот на родителите. Но сега низ смогот не ја повикува познат глас, наслушнува само претскажувања дека и среќата што ѝ ја носат овие сеќавања може да биде осудена на гнев, на тага. Ја попушта музиката за да ја преземе таа нејзината нелагодност, да биде нејзиното мислење без мисли. Иако веќе по првиот ден грлото ѝ гори и на јазикот ѝ е залепен метален вкус, загадувањето не е она што најмногу ѝ пречи. Не е ниту непредвидливоста на климата под смогот, која истовремено ужасна и извонредна, носи виори од блескави честички пепел, ниски сиви облаци како куполи, јазли чад кои надоаѓаат бавно, ненаметливи како првични води на претстојна поплава. Не е ни студенилото, модрите усни, згрчените дланки и образите по кои ја боцка мразот.
Најмногу ѝ пречи градот. Колите стојат награмадени по тротоарите, неподвижни и вкоренети, како да им припаѓа земјата под тркалата. Глутниците луѓе и кучиња, дивите мачки и понекој осамен гавран се распрснуваат по уличниот асфалт како остатоци од бродолом. Улиците – жив песок – се готови да ја проголтаат. Калливи. Замрзнати. Смртоносни. Ги замислува автомобилите како заканувачки ѝ се клештат зад грб. Но не се доволно бројни за да може да им ја префрли вината за загадувањето. Луѓето, оние кои како неа се лизгаат на замрзнатиот асфалт и си играат со животот, се разминуваат едни со други како сеништа.
Насекаде околу неа времето е видливо, а сепак ѝ се чини дека секојдневието е недопрено од него. Можеби дури сега може да насети зошто со помош на фотографирањето Јасна се чувствува како дел од светот, како да живее на оваа планета.
Зошто секогаш Јасна ѝ вели дека само преку архивирање на овдешниот живот може да го насети времето што тече напред, а не само она кое се врти во круг. И таа мисли исто, местата каде што времето е видливо а животот навидум недопрен од него, секогаш пропаѓаат во дистописка безвременост.
Одејќи низ улиците, замислува друг град. Прашањата за тоа како било некогаш стануваат воедно и замисли за тоа како би можело да биде. Иако платното на загадувањето е нагрнато и неговата сива празнина е обесхрабрувачка, сепак рамките на она што е видливо ѝ се чинат доволно цврсти за да ја потпрат нејзината имагинација. Градот кој го замислува, отпрвин го чувствува како свој, но тој не може да преживее како таков. Без да се сподели, без да се надополни од другите, замисленото бликнува во јад. Но неизбежно минува и низ места и градби каде закопани под шут и прашина шепотат скелети од некогашни животи и пријателства. Па брзо сфаќа дека многу од руините не сведочат за некое далечно и за неа непознато минато. Таму е и остатокот од нејзината скорешна, интимна историја. Така, на крај, во својот ум, градот го жртвува на
природата. А таму, под обраснати преплетени корења, речната плажа и патот кој води кон неа стануваат сосем непробивни.
***
Ана Аврамовска е родена во Куманово, во 1991. Верува дека човечката внатрешност и надворешниот, материјален свет се голтаат еден друг како Уроборос. Па затоа, се стреми да одржува симбиотски врски со средините низ кои што се движи. Обожава мачки и ужива во досада. Моментално живее, пишува и работи на украдена земја на Вурунџери народите од нацијата Кулин, во колонијалниот проект наречен Австралија. „Водни тела” е нејзин прв роман.
***
Радио МОФ почна со рубриката #РаскажиМи, каде секој петок објавуваме по еден расказ на македонски јазик. Со рубриката целиме да промовираме домашни и странски автори кои пишуваат, односно се преведени на нашиот мајчин јазик. Истовремено, сакаме да придонесеме во популаризацијата на прозата на македонски јазик.
Сите заинтересирани за објавување на свој расказ во рубриката #РаскажиМи своите дела може да ни ги испратат на info@radiomof.mk, заедно со куса биографија. Расказите и преводите треба да бидат на македонски јазик.
