Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Во 2022 година, повеќе од 1 милијарда луѓе во светот живеат со дебелина, покажува нова студија објавена во „The Lancet“. Во Македонија, процентуално таа бројка е 28,4% кај возрасните, што е зголемување 13,6%, а кај децата и адолесцентите за 7,4% споредено со 1990 година. Дополнително, 30,5% од децата од 6 до 9 годишна возраст во нашата држава живеат со зголемена телесна тежина или дебелина, додека 13,8% од нив живеат со дебелина или екстремна дебелина.
Светската здравствена организација (СЗО) посочуваат дека во светски рамки од 1990 година, дебелината е зголемена повеќе од двојно кај возрасните, а четирикратно е зголемена кај децата и адолесцентите (од 5 до 19 години).
Лошата исхранетост, во сите нејзини форми, вклучува неисхранетост, но и зголемена тежина и дебелина. Неисхранетоста е одговорна за половина од смртните случаи на деца под пет години, а дебелината може да предизвика незаразни болести како што се кардиоваскуларни болести, дијабетес и некои видови рак.
„За враќање кон исполнувањето на глобалните цели за спречување на дебелината ќе биде потребно владите и заедниците да работат, со поддршка од политики засновани на докази од СЗО и националните институции за јавно здравје. Уште поважно е дека ќе биде потребна соработка со приватниот сектор, којшто мора да биде одговорен за влијанието на своите производи врз здравјето“, изјави д-р Тедрос Аданом Гебрејесус, генерален директор на СЗО.
Во Македонија, Институтот и Центрите за јавно здравје повеќе од 10 години ја спроведуваат „Иницијативата за следење на дебелина кај децата“ на СЗО, позната под акронимот COSI, имплементирана во 45 држави од европскиот регион. Оваа иницијатива е најмасовниот систем на следење на трендовите на зголемена телесна тежина и дебелина кај децата преку стандардизирани антропометриски мерења и процена на детерминантите на дебелината во семејната и училишната средина.
„30,5% од децата од 6 до 9 годишна возраст во нашата држава живеат со зголемена телесна тежина или дебелина, додека 13,8% од нив живеат со дебелина или екстремна дебелина. Постојат разлики во преваленцата на зголемена телесна тежина и дебелина според пол, односно дебелината е почеста кај момчињата, за разлика од девојчињата. Повеќето од децата кои имаат зголемена телесна тежина и дебелина живеат во урбани средини“, велат од СЗО.
Исхрана со високо преработена и енергетски-богата храна е значаен фактор кој придонесува кон развој на зголемена телесна тежина кај децата.
Исто така, посочуваат од СЗО, социоекономските карактеристики на семејствата на децата и достапноста на храна во и околу училишната средина влијаат врз навиките за исхрана кај децата.
„32% од децата од 6 до 9 годишна возраст консумираат безалкохолни пијалаци богати со шеќер повеќе од три дена во неделата. Половина од децата консумираат ужинки богати со шеќер повеќе од три дена во неделата, а од нив 8,4% и повеќепати секој ден. Само 24% од децата консумираат свежо овошје секој ден, додека 21% консумираат свеж зеленчук“, вели статистиката.
Од СЗО посочуваат дека физичката неактивност кај децата заради намалените можности за безбедни животни средини, кои промовираат активна игра и движење на децата, доведуваат до помалку движење и употреба на електронски уреди, како клучни детерминанти на дебелина.
„Приближно 40% од децата од 6 до 9 годишна возраст поминуваат време пред телевизија или употребуваат електронски уреди повеќе од два часа дневно. Вкупно 48% од децата спортуваат или танцуваат најмалку два часа во неделата. Повеќе од половина (63%) активно се движат до и од училиште, пешки или со велосипед“, соопштува СЗО.
Исто така, потенцираат дека дебелината е сложено хронично заболување. Причините се добро познати, како и интервенциите коишто се потребни за контрола на кризата, кои се поткрепени со силни докази. Односно, меѓу другото, клучни против дебелината се активности за поддршка на здрави практики од првиот ден, вклучително и промоција, заштита и поддршка на доењето.
Потоа, регулативи за штетниот маркетинг на храна и пијалаци за деца, политики за храна и исхрана во училиштата, вклучувајќи иницијативи за регулирање на продажбата на производи со висока содржина на масти, шеќери и сол во близина на училиштата, но и фискални и ценовни политики за промовирање здрава исхрана.
Исто така, велат од СЗО, потребно се политики за нутритивни информации на етикетите, кампањи за едукација на јавноста и зголемување на свесноста за здравата исхрана и вежбањето, стандарди за физичка активност во училиштата, но и интегрирање на услугите за превенција и управување со дебелината во примарната здравствена заштита.
Од COSI посочуваат дека трендовите на зголемена телесна тежина и дебелина кај децата во Македонија се одржуваат стабилно на високо ниво. Оттука, потребен е сеопфатен и мултисекторски пристап кон проблематиката, од давање приоритет на факторите од животната средина кои влијаат врз дебелината до зајакнување на здравствената заштита за превенција и контролата на дебелината како хронично заболување.
„Борбата со дебелината нема да ја добиеме преку решенија само во здравствениот сектор. Носителите на одлуки во различни сектори треба овој јавноздравствен предизвик да го стават високо во своите приоритети и да овозможат услови во кои дебелината нема да го оптоварува здравјето уште од детска возраст, посочува проф. д-р Игор Спироски, главен истражувач на COSI во Северна Македонија.
Бојан Шашевски
-
30,5% e fëmijëve të moshës prej 6 deri 9 vjeçare në Maqedoni jetojnë me peshë të shtuar trupore apo mbipeshë
Në vitin 2022, më shumë se 1 miliard njerëz në botë jetojnë me mbipeshë, tregon studimi i ri i publikuar në “The Lancet”. Në Maqedonisë, ai numër në përqindje është 28,4 % te të rriturit, që është rritje prej 13,6%, ndërsa te fëmijët dhe adoleshentët për 7,4% në krahasim me vitin 1990. Gjithashtu, 30,5% e fëmijëve të moshës prej 6 deri në 9 vjeçare në shtetin tonë, jetojnë me peshë të shtuar trupore apo mbipeshë, derisa 13,8% prej tyre jetojnë me mbipeshë apo mbipeshë ekstreme.
Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) thekson se, në nivel botëror nga viti 1990 mbipesha është rritur më shumë se dyfish te të rriturit, ndërsa katërfish është rritur te fëmijët dhe adoleshentët (prej 5 deri 19 vjeç).
Ushqyerja e keqe, në të gjitha format e saja, përfshin kequshqyerje, por edhe peshë të shtuar dhe mbipeshë. Kequshqyerja është përgjegjësi për gjysmën e rasteve të vdekjes së fëmijëve nën 5 vjeç, ndërsa mbipesha mund të shkaktojnë sëmundje që nuk janë ngjitëse siç janë sëmundjet kardiovaskulare, diabet dhe disa lloje të kancerit.
“Kthimi i përmbushjes së qëllimeve globale për parandalim të mbipeshës do të jetë e nevojshme që qeveritë dhe komunitetet të punojnë, me mbështetje të politikave të bazuara në dëshmi nga OBSH-ja dhe institucioneve nacionale për shëndet publik. Akoma më e rëndësishme është se, do të jetë i nevojshëm bashkëpunimi me sektorin privat, i cili duhet të jetë përgjegjës për ndikimin e produkteve të saja ndaj shëndetit”, deklaroi d-r Tedros Adanom Gebrejesus, drejtor gjeneral i OBSH-së.
Në Maqedoni, Instituti dhe Qendrat për Shëndet Publik më shumë se 10 vite e zbatojnë “Iniciativën për ndjekjen e mbipeshës te fëmijët” të OBSH-së, e njohur me akronimin COSI, të implementuar në 45 shtete nga rajoni evropian. Kjo iniciativë është sistemi më masiv i ndjekjes së trendëve të peshës së shtuar trupore dhe mbipeshës te fëmijët përmes matjeve të standardizuara antropometrike dhe vlerësimit të përcaktuesve të mbipeshës në mjedis familjar dhe shkollor.
“30,5% e fëmijëve të moshës prej 5 deri në 9 vjeç në shtetin tonë, jetojnë me peshë të shtuar trupore apo mbipeshë, derisa 13,8% prej tyre jetojnë me mbipeshë apo mbipeshë ekstreme. Ekzistojnë dallime në prevalencën e peshës së shtuar trupore dhe mbipeshës sipas gjinisë, përkatësisht mbipesha është më e shpeshtë te djemtë, për dallim nga vajzat. Shumica e fëmijëve të cilët kanë peshë të shtuar trupore dhe mbipeshë jetojnë në mjedise urbane”, thonë nga OBSH.
Ushqyerja me ushqime shumë të përpunuara dhe të ushqim të pasur me energji, është një faktor i rëndësishëm që sjell drejt zhvillimit të peshës së shtuar trupore te fëmijët.
Gjithashtu, theksojnë nga OBSH, karakteristikat socioekonomike të familjeve të fëmijëve dhe disponueshmëria e ushqimit në dhe rreth mjedisit shkollor ndikojnë ndaj shprehive te fëmijët.
“32% e fëmijëve të moshës prej 6 deri 9 vjeçare konsumojnë pije joalkoolike të pasura me sheqer, më shumë se tre herë në javë. Gjysma e fëmijëve konsumojnë meze të lehtë të pasura me sheqer, më shumë se tre ditë në javë, ndërsa prej tyre 8,4% është disa herë në ditë. Vetëm 24% e fëmijëve konsumojnë pemë të freskëta çdo ditë, derisa 21% konsumojnë perime të freskëta”, thotë statistika.
Nga OBSH theksojnë se, pasiviteti fizike te fëmijët për shkak të mundësive të ulura për mjedise të sigurta jetësore, të cilat promovojnë lojë aktive dhe lëvizje të fëmijëve, sjellin në lëvizje më të vogël dhe përdorim të pajisjeve elektronike, si përcaktuar kyç në mbipeshë.
“Afërsisht 40% e fëmijëve të moshës prej 6 deri 9 vjeçare kalojnë kohë para televizionit apo përdorin pajisje elektronike më shumë se dy herë në ditë. Gjithsej 48% e fëmijëve bëjnë sport apo vallëzojnë më së paku dy orë në javë. Më shumë se gjysma (63%) lëvizin në mënyrë aktive deri në shkollë dhe prej shkolle, në këmbë apo me biçikletë”, njoftojnë nga OBSH.
Gjithashtu, potencojnë se mbipesha është sëmundje komplekse kronike. Shkaqet janë mirë të njohura, si dhe intervenimet të cilat janë të nevojshme për kontrolle të krizës, të cilat mbështeten në prova të forta. Përkatësisht, mes tjerash, kyçe kundër mbipeshës janë aktivitetet për mbështetje të praktikave të shëndosha nga dita e parë, përfshirë edhe promovim, mbrojtje dhe mbështetje të gjidhënies.
Më tej, rregullativat për marketingun e dëmshëm të ushqimit dhe pijeve për fëmijëve, politika për ushqim dhe ushqyerje në shkolla, përfshirë iniciativa për rregullimin e shitjes së produkteve me përmbajte të lartë të yndyrave, sheqerit dhe kripës në afërsi të shkollave, por edhe politikave fiskale dhe të çmimeve për promovimin e ushqimit të shëndoshë.
Gjithashtu, thonë nga OBSH, nevojiten politika për informata ushqimore të etiketave, fushatave për edukim të publikut dhe rritje të vetëdijes për ushqim të shëndoshë dhe ushtrime, standarde për aktivitet fizik në shkolla, por edhe integrim të shërbimeve për preventim dhe menaxhimit të mbipeshës në mbrojtjen primare shëndetësore.
Nga COSI theksojnë se, trendet e peshës së shtuar trupore dhe mbipeshës te fëmijët në Maqedoni, mbahen të qëndrueshme në nivel të lartë. Prandaj, nevojitet qasje gjithëpërfshirëse dhe multisektoriale ndaj problematikave, nga dhënia e prioritet të faktorëve të mjedisit jetësor të cilët ndikojnë në mbipeshës, deri te përforcimi i mbrojtjes shëndetësore për preventim dhe kontrolle të mbipeshës si sëmundje kronike.
“Luftën me mbipeshën nuk do ta fitojmë përmes zgjidhjeve vetëm në sektorin shëndetësor. Bartësit e vendimeve në sektorë të ndryshëm duhet që të sfidë të shëndetit publik ta vendosin lartë në prioritetet e tyre dhe të mundësojnë kushte në të cilat mbipesha nuk do ta ngarkojë shëndetin nga mosha fëmijërore, thekson prof. d-r Igor Sporoski, hulumtues kryesor në COSI në Maqedoninë e Veriut.
Bojan Shashevski
