Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Мнозинството млади луѓе ги одбираат Инстаграм, Фејсбук и Јутуб како најинтересни за следење вести, а вестите за образование, наука и технологија им се најпривлечни. Иако веруваат дека само некои од информациите на социјалните медиуми се вистинити, а речиси една четвртина се загрижувачки пречесто на социјалните мрежи, за младите активното пребарување и реагирање на информациите не е вообичаено. Се сметаат за способни да препознаат дезинформации во медиумите, но повеќе од половината можеби споделиле дезинформации без да знаат. Според младите, политиката и политичките партии се извор на најмногу неточни или погрешни информации. Додека нивните политичките ставови за општествените случувања во државата се нечујни.
Ова го покажува анкетата на Институтот за комуникациски студии (ИКС) правена во пресрет на претседателските и парламентарните избори, чија цел беше да се утврдат навиките за користење на медиумите и вестите кај младите луѓе, нивната способност да ги препознаваат дезинформациите во медиумите и како се граѓански и политички ангажирани.
Во однос на употребата на социјалните медиуми, 5 % од испитаниците спаѓаат во критичната група на висока зависност од социјални медиуми, но забележителен е и процентот на испитаниците (19 %) што се блиску до критичниот резултат за дијагностицирање на ваквата зависност.
„Кај луѓето што се зависни од социјалните медиуми може да се забележи појава на вознемиреност, особено кога нема достапност до социјалните мрежи, постојано се проверува телефонот кога ќе се слушне звукот за известување, при поставување слика на профилите постојано се проверуваат коментарите и лајковите, користењето на социјалните медиуми е првото и последното нешто во денот, односно вообичаена рутина, а настаните се проценуваат според тоа колку се вредни за ‘прикачување’“, се вели во истражувањето.
Извор: ИКС
Авторите велат дека и други истражувања потврдиле дека платформите за социјалните медиуми предизвикуваат допамин во во мозокот, со што ги стимулираат корисниците постојано да се навраќаат на нив. Според Ненси Деанџелис, директорка на Центарот за здравје во однесувањето, „социјалните медиуми се дизајнирани да го ‘закачат’ нашиот мозок, а тинејџерите се особено подложни на зависност од нив“.
„Една неодамнешна студија (Riehm et al., 2019) утврди дека тинејџерите што користат социјални медиуми повеќе од три часа дневно може да бидат изложени на зголемен ризик од нарушување на менталното здравје (пораст на депресијата и анксиозноста, ниска самодоверба, нарушување на исхраната и сонот, како и нарушување на сликата за сопственото тело). Овој тип зависност спаѓа во категоријата зависност во однесувањето. Кај младите сè почесто се случува навиката на користење на социјалните медиуми да се движи кон фазата на зависност, па истражувачите низ целиот свет развиваат различни скали за да ја проценат таквата зависност“, се вели во документот на ИКС.
Според анкетата, убедливо најчест извор за добивање информации за случувањата кај нас и во светот за младите испитаници се токму социјалните медиуми, за потоа тоа да биде семејството, пријателите и колегите, експертите со свои јавни профили, па дури после традиционалните медиуми како телевизии, радија и весници.
Извор: ИКС
Од социјалните мрежи, најдоминатно користена за следење вести е Инстаграм, па Фејсбук, по што следуваат Јутјуб, Тик-Ток и X (бившо Твитер).
Извор: ИКС
„Младите почесто пасивно ги консумираат вестите, односно почесто наидуваат на вести додека прават други работи отколку што активно ги бараат и ги проверуваат информациите. Читањето вести често ги предизвикува да ги споделуваат усно или онлајн со пријатели и колеги и да ги читаат коментарите од други луѓе на вестите на социјалните медиуми, а поретко практикуваат директно и јавно да реагираат со свое пишано мислење за одредена вест“, посочуваат авторите на анкетата.
Во однос на темите, кај младите постои помал интерес за политичките случувања во државата, економијата и социјалната правда, додека теми од интерес за нив се образованието, технологијата, културата, локалните вести, здравјето, но и криминалот и корупцијата.
Извор: ИКС
„Кај младите луѓе се забележува критичен однос кон вистинитоста на споделените информации, но и мала насоченост кон идентификување на емоционалниот тон на веста, на што треба да се посвети повеќе внимание при едукациите за медиумска писменост“, велат авторите на истражувањето.
Младите за себе мислат дека се успешни во препознавањето на дезинформациите, иако над половина (51 %) одговориле дека можеби споделиле без да знаат дека е дезинформација. Само 13,4 % сметаат дека поголем дел од информациите на социјалните медиуми се вистинити, а 34,3 % пријавиле присуство на дезинформации во медиумите. Речиси 2/3 од младите испитаници сметаат дека главни креатори на дезинформациите се политичките партии.
Извор: ИКС
Кај испитаните млади луѓе се забележува изразена заинтересираност за јавните работи. Во однос на нивниот граѓански ангажман, над половина (53 %) од испитаниците биле вклучени во некаков вид волонтерска активност за решавање на локалните проблеми.
Извор: ИКС
„Во поглед на изборниот ангажман, 39,8 % испитаници се изјаснија дека редовно гласаат, а понекогаш гласаат 16,7 %. Но, кога беа прашани за нивниот ‘политички глас’, најчест одговор на младите испитаници е ‘Не сум го направил/а тоа’ за серија понудени активности што претставуваат манифестација на политички ставови во однос на определени општествени случувања, како што се: акции за собирање средства во добротворни цели, учество во протест, средба со некој политичар функционер, потпишување писмена петиција, бојкотирање компанија поради нејзините општествени вредности и сл“, велат авторите анкетата.
Извор: ИКС
Инаку, анкетниот прашалник беше спроведен во периодот од декември 2023 до март 2024 година на примерок од 345 испитаници на возраст од 18 до 29 години со различни демографски и социоекономски карактеристики – средношколци, студенти, невработени и вработени. Истражувањето е дел од проектот „Користи факти“, кој е поддржан од Британската амбасада во Скопје.
Бојан Шашевски
-
Një e katërta e të rinjve shumë shpesh “varen” në media sociale, nuk reagojnë në lajme dhe nuk dëgjohet “zëri politik” i tyre
Shumica e të rinjve zgjedhin Instagramin, Facebook-un dhe Youtube-in si më interesant për ndjekjen e lajmeve, ndërsa lajmet për arsim, shkencë dhe teknologji janë më tërheqëse për ta. Edhe pse besojnë se, vetëm disa nga informacionet në media sociale janë të vërteta, ndërsa një e katërta janë shumë shpesh shqetësuese në rrjetet sociale, për të rinjtë kërkimi aktiv dhe reagimi ndaj informacioneve nuk është e zakonshme. Vlerësohen si të aftë për të njohur dezinformatat në media, por më shumë se gjysma ndoshta kanë ndarë dezinformata pa e ditur. Sipas të rinjve, politika dhe partitë politike janë burim i më së shumti informacioneve të pa sakta apo të gabuara. Derisa qëndrimet e tyre politike për zhvillimet shoqërore në shtet janë të padëgjuara.
Këtë e tregon anketa e Institutit për Studime të Komunikimit (IKS) e bërë në prag të zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare, qëllimi i së cilës ishte të vërtetohen shprehitë për përdorimin e mediave dhe lajmeve te të rinjtë, aftësia e tyre t’i njohin dezinformatat në media dhe si janë të angazhuar në aspektin qytetar dhe politik.
Në lidhje me përdorimin e mediave sociale, 5% e të anketuarve bëjnë pjesë në grupin kritik të varësisë së lartë nga mediat sociale, por bie në sy edhe përqindja e të anketuarve (19%) që janë afër rezultatit kritik për diagnostifikim të një varësie të këtillë.
“Te njerëzit që janë të varur nga mediat sociale mund të vërehet paraqitje e shqetësimit, posaçërisht kur nuk ka qasje në rrjetet sociale, vazhdimisht kontrollohet telefoni kur dëgjohet zëri për njoftime. Gajtë vendosjes së fotografisë në profil vazhdimisht kontrollohet komentet dhe pëlqimet, përdorimi i mediave sociale është gjëja e parë dhe e fundit në ditë, përkatësisht rutinë e zakonshme, ndërsa ngjarjet vlerësohet sipas asaj sa ja vlen t’i “ngarkoni”, thuhet në hulumtim.
Autorët thonë se, edhe hulumtime të tjera kanë vërtetuar se platformat për media sociale shkaktojnë dopamin në tru, me çka i stimulojnë përdoruesit që të kthehen tek ato në mënyrë të përsëritur. Sipas Nensi Deanxhelis, drejtoreshë e Qendrës për Shëndet në sjellje, “media sociale janë të dizajnuar të “fiksojnë” trurin tonë ndërsa adoleshentët janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj varësisë ndaj tyre”.
“Një studim i fundit (Riehm et al., 2019) vërtetoi se, adoleshentët që përdorin rrjete sociale më shumë se tre orë në ditë mund t’i nënshtrohen një rreziku të madh nga dëmtimi i shëndetit mental (rritje të depresionit dhe ankthit, vetëbesimit të ulët, çrregullim i ushqyerjes dhe gjumit, si dhe çrregullim i fotografisë për trupin e vet). Ky lloj i varësisë bie në kategorinë e varësisë në sjellje. Te të rinjtë gjithnjë e më shpesh ndodhë që shprehia e shfrytëzimit të mediave sociale të lëviz drejt fazës së varësisë, ndërsa hulumtuesit në gjithë botën zhvillojnë shkallë të ndryshme që të vlerësojnë një varësi të tillë”, thuhet në dokumentin e IKS-së.
Sipas anketës, burim bindshëm më i shpeshtë për marrjen e informatave për zhvillimet te ne dhe në botë për të rinjtë e anketuar janë pikërisht rrjetet sociale, që më pas ajo të jetë familja, miqtë dhe kolegët, ekspertët me profilet e tyre publike dhe madje pas kësaj mediat tradicionale si televizionet, radio dhe gazetat.
Nga rrjetet sociale, më dominuesja që përdoret për ndjekjen e lajmeve është Instagrami, më pas Facebook-u, pas çka vijnë Youtube-i, Tik-Tok-u dhe X (ish Twitter).
“Të rinjtë më shpesh i konsumojmë lajmet në mënyrë pasive, përkatësisht më shpesh hasin në lajme derisa bëjnë punë të tjera që i kërkojnë në mënyrë aktive dhe i kontrollojnë informatat. Leximi i lajmeve shpesh bën që ata t’i ndajnë gojarisht ose online me miq dhe kolegë dhe t’i lexojnë komentet e njerëzve të tjerë në lajmet në media sociale, ndërsa më rrallë praktikojnë direkt dhe publikisht të reagojnë me mendim të tyre të shkruar për ndonjë lajm të caktuar”, theksojnë autorët e anketës.
Në lidhje me temat, te të rinjtë ka interes të vogël për zhvillimet politike në shtet, ekonomi dhe drejtësi sociale, derisa tema që atyre u interesojnë janë arsimit, teknologia, kultura, lajmet lokale, shëndeti, por edhe krimi dhe korrupsioni.
“Te të rinjtë vërehet raport kritik ndaj vërtetësisë së informacioneve të ndara, por edhe fokus i vogël ndaj identifikimit të tonit emocional të lajmit, të cilës duhet t’i kushtohet më shumë vëmendje gjatë emancipimit për edukim mediatik”, thonë autorët e hulumtimit.
Të rinjtë mendojnë për vete se janë të suksesshëm në dallimin e dezinformatave, edhe pse mbi gjysma (51%) janë përgjigjur se, ndoshta kanë ndarë pa e ditur se është dezinformatë. Vetëm 13.4% vlerësojnë se, pjesa më e madhe e informacioneve nga mediat sociale janë të vërteta, ndërsa 34.,3% kanë paraqitur prezencë të dezinformatave në media. Pothuajse 2/3 e të rinjve të anketuar vlerësojnë se, krijues kryesor të dezinformatave janë partitë politike.
Te të rinjtë të anketuar, vërehet interesim i shprehur për çështjet publike. Në lidhje me angazhimin e tyre qytetar, mbi gjysma (53%) e të anketuarve kanë qenë të përfshirë në ndonjë lloje aktivitet vullnetar për zgjidhjen e problemeve lokale.
“Në aspekt të angazhimit zgjedhor, 39,8% të anketuar janë deklaruar se votojnë rregullisht, ndërsa ndonjëherë votojnë 16,7%. Por, kur u pyetën për “zërin politik” të tyre, përgjigja më e shpeshtë e të rinjve të anketuar është “Nuk e kam për këtë për një sërë aktivitetesh të ofruara që paraqesin manifestim të qëndrimeve politike në lidhje me zhvillime të caktuara politike, siç janë: aksione për mbledhjen e mjeteve për qëllime bamirësie, pjesëmarrje në protestë, takim me ndonjë funksionar politik, nënshkrim të peticionit të shkruar, bojkotim të kompanisë për shkak të vlerave të saj shoqërore dhe ngjashëm”, thonë autorët e anketës.
Ndryshe, pyetësori anketues u zbatua në periudhën nga dhjetori i vitit 2023 deri në mars të vitit 2024 në mostër prej 345 të anketuarve të moshës prej 18 deri 29 vjeç me karakteristike të ndryshme demografike dhe socioekonomike – nxënës të shkollave të mesme, studentë, të papunësuar dhe të punësuar. Hulumtimi është pjesë e projektit “Përdor fakte”, që mbështetet nga ambasada e Britanisë në Shkup.
Bojan Shashevski
