Треба медиумско ангажирање и описменување на младите луѓе, за да порасне и нивниот граѓански и политички ангажман. Ова особено е важно ако се знае дека учеството на младите во јавниот живот е ниско, па активирање во ова поле значи и почеста проверка на вистинитоста на информациите и поголема доверба во сопствените потенцијали да ги препознаат дезинформациите. Истовремено, загрижува тоа што скоро четвртина од младите се наоѓаат во критичните нивоа на зависност од социјалните медиуми, каде најчесто се информираат за тековните настани. Младите покажуваат и пасивни навики поврзани со следењето вести, што во спротивно би ги направило поупатени за некоја тема, а со тоа и поактивни и поагажирани.
Во публикацијата „Поттикнување на граѓанскиот активизам на младите луѓе преку медиумско ангажирање“ се презентирани повеќе вакви наоди и заклучоци, како дел од истражувањето што Институтот за комуникациски студии (ИКС) го спроведе со испитаници на возраст од 18 до 29 години.
Околу навиките за вести на младите, во документот стои дека тие се растени во семејства каде се следеле телевизијата и весниците, но сега традиционалните медиуми ја губат моќта врз младите.
„Тие ги претпочитаат социјалните мрежи (најчесто Инстаграм, па потоа и Фејсбук, ТикТок, Јутјуб) како најатрактивен начин за пристап до вестите. Ниту полот/родот, ниту местото на живеење (урбана/рурална средина), ниту возраста не се значајни варијабли, сите подеднакво често ги користат социјалните медиуми“, велат истражувачите.
По мрежите, најчести извори на информации им се семејството, пријателите и колегите, потоа генераторите на вести, експертите со своите јавни профили, па потоа телевизиите, радијата и весниците. И инфлуенсерите и јутјуберите им претставуваат извори за информирање, како и специјализирани веб-страници или стручни списанија.
„За младите карактеристично е пасивното консумирање вести: речиси две третини се изјасниле дека најчесто наидуваат на вести додека прават други работи, а само една третина од нив активно бараат вести и информации“, посочуваат истражувачите.
Младите луѓе имаат потреба да разговараат усно (лице в лице) или онлајн со пријатели и колеги за вестите што ги читаат (почесто женските, а и да ги читаат коментарите на објавите на социјалните медиуми.
Интересно е што младите се заинтересирани за вестите за здравје, но не и за спорт. Ги интересираат вестите за војните во светот, но не и за социјалната правда.
„Нивните интереси во голема мера се одредени од полот и местото на живеење, па така, на пример, машките повеќе ги интересираат вестите од политиката, војните во светот, бизнисот и економијата и спортот. Женските, пак, имаат повеќе интерес за вестите за забава, познати личности и животен стил. Вестите за култура (филм, музика, уметност, книги), социјална правда (родова или етничка нееднаквост, ЛГБТ+ права и сл.), како и за климатските промени и животната средина се поинтересни за младите од урбаните средини“, посочуваат истражувачите.
Околу зависноста од социјалните мрежи, младите чувствуваат потреба да ги користат сѐ повеќе во голем дел од денот и поминуваат многу време размислувајќи и планирајќи како да ги употребуваат. Неретко се обидуваат, но неуспешно, да го намалат нивното користење.
„Споделувањата, лајковите и коментарите на овие платформи го активираат мозочниот центар за наградување, што резултира со високо ниво допамин, слично на она што луѓето го чувствуваат кога се коцкаат или користат дрога. Овој тип зависност спаѓа во категоријата зависност во однесувањето“, се вели во документот.
Според истражувачите, кај лицата што се зависни од социјалните мрежи може да се забележи: појава на вознемиреност, особено во случај кога нема достапност до социјалните мрежи. Понатаму, постојано се проверува телефонот кога ќе се слушне звукот за известување, при поставување слика на социјалните мрежи постојано се проверуваат коментарите и допаѓањата (лајковите), а, воедно, користењето на социјалните мрежи е првото и последното нешто во денот, односно е вообичаена рутина. Настаните, пак, се проценуваат според тоа колку се вредни за „прикачување“.
Во однос на дезинформациите, младите се уверени дека умеат да препознаат дезинформации.
Речиси 2/3 од младите испитаници (женските во поголем број) сметаат дека политичките партии се едни од главните креатори на дезинформации.
Во најголем процент испитаниците се изјасниле дека знаат каде да пријават дезинформација доколку таа се појави на социјалните мрежи (79,1 %), а најмалку им е познато каде да пријават лажна информација ако таа е објавена на радио (19,9 %) или во весник (19,6 %). На прашањето „Дали досега сте пријавиле дезинформација?“ позитивно одговориле само 34,3 %.
Граѓанската и политичката ангажираност кај младите е на ниско ниво. Речиси половина млади (47 %) никогаш не учествувале во волонтерска акција, поточно никогаш не работеле неформално со некој друг или со некоја група за да решат некаков проблем во заедницата во која живеат.
„Раното изложување на одредени активности во семејството што претставуваат учество во јавниот живот, како што се излегувањето на избори и волонтирањето, има траен ефект врз граѓанскиот и политичкиот ангажман на младите. Оттука, семејствата кои редовно разговараат за општествено-политичките настани и ги охрабруваат младите да учествуваат во граѓанските должности обично создаваат млади кои се попартиципативни во јавниот живот на заедницата“, пишува во истражувањето.
Во училишните средини младите имаат реални искуства со одредени граѓански и политички активности, но тие не се систематизирани и систематски, па се остава на волјата на одредени наставници и професори самоиницијативно да поттикнуваат активизам.
„Со зајакнување на граѓанското образование и програмите за медиумска писменост младите ќе развиваат вештини за критичко резонирање, за отпорност на негативните влијанија од дезинформациите и за активно граѓанско и политичко учество“, стојат меѓу заклучоците на истражувачите.
И политичките организации – на општинско, министерско или владино ниво, треба да играат клучна улога во промовирањето на активизмот на младите во јавниот живот. Особено што испитаниците ја потенцирале недостапноста и затвореноста на општините за барањата на младите, како и за тоа што се случува или се планира за нив.
„Речиси сите млади рекоа дека централната власт многу малку ги вклучува во креирањето на младинските политики и не придонесува за нивната граѓанска и политичка ангажираност“, се вели во документот.
Медиумите, пак, се препознаени како блокирачи на активизмот заради преоптовареноста со политичко-партиски настани и несразмерното време и простор за други важни општествени теми што би поттикнале некаква активност кај младите.
„Балансираниот микс на негативни и позитивни вести е клучен за подобрување на нивната самодоверба и желба за учество во граѓанските и политичките активности. Со практикување на етичко и конструктивно новинарство, кое се фокусира на решенија, ќе се осигура и разновидност во известувањето, што одговара на различните вредности и преференции на младите“, стои како заклучок во документот.
Единствен светол пример се граѓанските организации за кои младите проценуваат дека успешно допираат до нив и го поттикнуваат нивното учество во јавниот живот.
„Создавањето онлајн заедници и нудењето платформи за дискусија за општествено-политичките настани може да поттикне поголемо чувство на граѓанска должност и ангажман“, е констатирано во истражувањето на Институтот за комуникациски студии.
Бојан Шашевски
*Графиконите и визуелизациите се преземени од истражувањето на ИКС
