Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Менструацијата е состојба ексклузивна за женскиот пол и за да се надмине стигмата која се влече од трансгенерациската траума, треба да се зборува јавно. Да се признаат потешкотиите и симптомите е првиот чекор што може да го направат девојките и жените, а меѓу тие чекори би можел да биде и девојчињата да не одбиваат да вежбаат на физичко поради циклусот. Физичката активност и исхраната имаат важен удел во справување со промените кои му се случуваат на женското тело. Значајно е да има разбирање и свесност за тие промени и за тоа да се зборува јавно.
Ова беа главните заклучоци од вчерашната панел-дискусија „Втор ден ми е“ која се одржа во „Јавна соба“. За време на дискусијата беше поставена изложба со портрети на 13 девојки и жени фотографирани за време на вториот ден од нивниот циклус или во случајно избран друг ден кои го запазуваат нивното расположение.
Поткровјето на „Јавна соба“ вчера се исполни со луѓе од разни генерации. Значаен дел од публиката на дискусијата и посетителите на изложбата беа млади момчиња, средношколци и студенти. Имаше дојдено и средношколки со својата наставничка, а околу имаше и родители кои ги донеле своите деца, и женските и машките. По едночасовната дискусија присутните ги разгледуваа и коментираа фотографиите на Стефан Самандов.
View this post on InstagramНастанот го организираше „Јавна соба“ со поддршка на компанијата ДМ – Македонија која изминатиот период постави диспанзери со хигиенски влошки во тоалетите на универзитетските згради низ земјава.
На панелот за надминување на менструалната стигма инспириран од вториот ден од циклусот говореа министерката за образование и наука, Весна Јаневска, Симонида Котларова Попоска, гинеколог, Натка Пачоска, специјалист по медицинска психологија и Емилија Спасовска Мојсовска, нутриционист, а модераторка беше Ана Василевска.
Според специјалистката по медицинска психологија, Пачоска, стигмата се влече од трансгенерациската траума на бабите и мајките кои, како што рече генерациски не се толку зад нас.
„Сите тие психолошки ситуации и состојби како тоа колку е тешко и болно за време на циклусот, а кои ѝ се случуваат на жената, таа треба да ги скрие, така биле воспитувани за да можат да бидат избрани како силни жени коишто можат да раѓаат. Сите оние коишто би покажале слабост, болка итн. биле прогласувани за слаби за да бидат сопруги. (…) Јас не велам дека менструалниот циклус е нешто што покажува слабост, меѓутоа да се изговори или да се признаат потешкотиите, симптомите, психолошката состојба е првиот чекор којшто треба да го направи девојката, жената, па од тука натаму веројатно ќе може да работи повеќе на тоа да ги надминува тие потешкотии“, посочи Пачоска.
Таа укажа дека психолошките промени за време на циклусот се случуваат на емоционален план, но и на когнитивен и на социјален план – што го опфаќа целокупното функционирање. Тоа се должи, како што објави Пачоска на ралзичното ниво естроген што може да влијае на носење на одредени одлуки.
„Може да се случи девојчињата да имаат пониски резултати на тестовите, помалку да научат. Засега сите срамежливо зборуваме, па дури и не го спомнуваме. Девојчињава воопшто на училиште не кажуваат, си велат ‘Јас сум доволно паметна, па ќе можам да издржам’, значи јас сум доволно силна, повторно издржливоста и силата. Менструалниот циклус влијање и на социјалното функционирање на особата, особено вториот ден, третиот ден – девојките не се баш многу спремни да излегуваат да се дружат, токму заради тоа што ќе можат да се случуваат некои состојби коишто нема да бидат пријатни, да се чувствуаат непријатно, надуени итн“, рече Пачоска.
Важноста да се зборува јавно и гласно на оваа тема ја потенцираше и министерката за образование. Јаневска посочи дека менструалното здравје и менструацијата понекогаш знае да претставува табу тема, или „тема на срам“, за која ако се зборува може да подлегне на стигма или исмејување.
„МОН одвојува посебен сегмент за репродуктивното здравје на жените и секако со воведување на сексуално образование во деветто одделение и понатаму во следните години од средното образование. Значајно е не само за младите жени кои трпат промени во своето тело, и сите овие манифестации, значајно е да има разбирање и свесност што се случува со телото на младите жени во одредени периоди од нивниот живот, а тоа знае да трае многу подолго. Се разбира дека поддршката треба да е сестрана и да е опсежна за да сите кои легуваат во образовниот процес имаат еднакви можности“, рече Јаневска и ги повика општествено-одговорните компании да придонесат на некаков начин за ова, бидејќи како што рече „образовниот систем не може сè да покрие“.
Нутриционистката Емилија Спасовска Мојсовска истакна дека здравата исхрана е важна постојано, но особено пред, за време и по циклусот.
„Во здравиот начин на исхрана би ја вклучила и физичката активност, а не на професорот по физичко да му кажеме дека ‘имаме добиено’. Па, што ако имаме добиено? Значи можеме да вежбаме и тогаш, меѓутоа да се фокусираме на тоа како ние треба во текот на денот кога ќе знаеме дека имаме физичко, кое знаеме дека е добро за мускулно-скелетното здравје, како да ги олесниме тие тегоби, ако врз себе немаме агресивна физичка активност“, нагласи Спасовска Мојсовска.
Таа напомена дека чоколадата е брзо решение кое треба да се одбегнува и да се внесуваат витамини, минерали, јаглхидрати и протеини во три оброци дневно со две ужинки, а секогаш да се внимава и на количеството вода кое се внесува, ако треба да биде од 2 до 2 ипол литри на ден. За време на циклусот препорачливо е во водата да се додава ким или ѓумбир или да се пие чај од маточина или нане.
Гинекологот Симонида Котларова Попоска посочи дека менструацијата е состојба ексклузивна за женскиот пол, ја има кај жената и кај животните и даде медицинско објаснување за болката што се чувствува периодот околу циклусот.
„Многу чето пациентки ќе речат ‘ама јас сакам да имам менструација да ми се прочисти крвот’. Тоа не е никакво прочистување на крвта туку едноставно само одлуштување на слузницата. Во матката се наоѓа ендометриум односно слузница, лигавица во која се наоѓа оплодената јајце клетка, доколку настане оплодување. Ако не настане оплодување, таа слузница се одлуштува и всушност менструалното крварање е одлуштување на слузницата и затоа не е чиста крв и секогаш има примеси како парчиња ткиво и тоа е енометриумот. И самото тоа одлуштување е она што е болно“, рече Котларова Попоска.
Според неа ваквите настани ја одредуваат наоката во која треба да оди идната енергија кога се зборува за менструалниот процес.
„Отворено и слободно да се зборува затоа што тоа е физиолошка состојба која постоела, постои и секогаш треба да постои. Едноставно, тоа ќе биде тешко, нема да оди така брзо, но треба отворено да се зборува, да се размислува да се надминат тие некои стеги на самото размислување за да бидат што поотворени“, порача таа за крај.
Ова е втора панел дискусија на оваа тема. Првата се одржа во средата на 27 ноември „Никогаш повеќе сама“ во аулата на Филолошкиот и Филозофскиот факултет при УКИМ. Во текот на следните недели, секоја сабота во поткровјето на „Јавна соба“ ќе се одржуваат работилници за надминување на стигмата околу менструалниот циклус и едуцирање за менструалното здравје кои се отворени за сите заинтересирани.
Ангела Бошкоска
Фото: Радио МОФ
-
-
“E kam ditën e dytë” – punonjës medicina dhe ministrja e Arsimit folën për stigmën rreth menstruacioneve
Menstruacionet janë një gjendje ekskluzive për gjininë femërore dhe për të tejkaluar stigmën që buron nga trauma transgjenerative, duhet të flitet publikisht. Njohja e vështirësive dhe simptomave është hapi i parë që vajzat dhe gratë mund të ndërmarrin dhe një nga këto hapa mund të jetë që vajzat të mos refuzojnë të ushtrojnë për shkak të menstruacioneve. Aktiviteti fizik dhe ushqimi luajnë një rol të rëndësishëm në përballimin e ndryshimeve që ndodhin në trupin e femrës. Është e rëndësishme të kemi një kuptim dhe ndërgjegjësim për ato ndryshime dhe të flasim për to publikisht.
Këto ishin përfundimet kryesore nga paneli i djeshëm “Është dita ime e dytë” që u mbajt në “Public room”. Gjatë diskutimit, u ngrit një ekspozitë me portrete të 13 vajzave dhe grave të fotografuara gjatë ditës së dytë të ciklit të tyre ose në një ditë tjetër të zgjedhur rastësisht që regjistron disponimin e tyre.
Nënkulmi i “Public room-it” dje u mbush me njerëz të brezave të ndryshëm. Një pjesë e konsiderueshme e audiencës së diskutimit dhe vizitorëve të ekspozitës ishin të rinj, gjimnazistë dhe studentë. Erdhën vajzat e shkollës së mesme me mësuesen e tyre dhe kishte edhe prindër që i sollën fëmijët e tyre, femra dhe meshkuj. Pas diskutimit njëorësh, të pranishmit shqyrtuan dhe komentuan fotografitë e Stefan Samandovit.
View this post on InstagramNgjarja u organizua nga “Public room” me mbështetjen e kompanisë DM – Maqedoni, e cila në periudhën e kaluar vendosi dispanse me peceta higjienike në tualetet e objekteve universitare në mbarë vendin.
Në panelin për tejkalimin e stigmës menstruale të frymëzuar nga dita e dytë e ciklit, folën ministrja e Arsimit dhe Shkencës, Vesna Janevska, Simonida Kotlarova Poposka, gjinekologe, Natka Paçoska, specialiste e psikologjisë mjekësore dhe Emilia Spasovska Mojsovska, nutricioniste ndërsa moderatore ishte Ana Vasilevska.
Sipas Paçoskës, specialiste e psikologjisë mjekësore, stigma buron nga trauma transgjenerative e gjysheve dhe nënave, të cilat, siç tha ajo, nuk janë shumë prapa nesh në gjeneratë.
“Të gjitha ato situata dhe gjendje psikologjike si sa e vështirë dhe e dhimbshme është gjatë ciklit, që i ndodh një gruaje, ajo duhet t’i fshehë, janë rritur kështu që të zgjidhen si gra të forta që mund të lindin. Të gjithë ata që do të shfaqnin dobësi, dhimbje etj. u shpallën shumë të dobëta për të qenë bashkëshorte. (…) Nuk po them se cikli menstrual është diçka që tregon dobësi, por të flasësh apo të pranosh vështirësitë, simptomat, gjendjen psikologjike është hapi i parë që duhet të bëjë vajza, gruaja, kështu që nga këtu me siguri do të mund të punojë më shumë në tejkalimin e atyre vështirësive”, theksoi Paçoska.
Ajo vuri në dukje se ndryshimet psikologjike gjatë ciklit ndodhin në nivelin emocional, por edhe në atë kognitiv dhe social – që përfshin të gjithë funksionimin. Kjo, siç tha Paçoska, është për shkak të nivelit të ndryshëm të estrogjenit që mund të ndikojë në marrjen e vendimeve të caktuara.
“Mund të ndodhë që vajzat të kenë rezultate më të dobëta në test, të mësojnë më pak. Tani për tani të gjithë flasim me turp dhe as nuk e përmendim. Vajzat nuk na tregojnë fare në shkollë, i thonë vetes ‘Jam mjaft e zgjuar, ndaj do të duroj’, pra jam mjaft e fortë, qëndrueshmëri dhe sërish forcë. Cikli menstrual ndikon edhe në funksionimin social të personit, sidomos ditën e dytë, ditën e tretë – vajzat nuk janë shumë të gatshme për të dalë dhe për t’u shoqëruar, pikërisht sepse mund të ndodhin disa situata që nuk do të jenë të këndshme, mund të ndihen të pakëndshme, të fryra. etj”, tha Paçoska.
Rëndësinë e të folurit publikisht dhe me zë të lartë për këtë temë e theksoi edhe ministrja e Arsimit. Janevska theksoi se shëndeti menstrual dhe menstruacionet ndonjëherë mund të jenë një temë tabu, ose një “temë turpi”, për të cilën nëse flitet mund të çojë në stigmë ose tallje.
“Ministria e Arsimit dhe Kulturës ndan një segment të veçantë për shëndetin riprodhues të gruas dhe sigurisht duke futur edukimin seksual në klasën e nëntë dhe më tej në vitet në vijim të arsimit të mesëm. Është e rëndësishme jo vetëm për gratë e reja që pësojnë ndryshime në trupin e tyre, dhe të gjitha këto manifestime, është domethënëse të kenë një kuptim dhe vetëdije për atë që ndodh me trupin e grave të reja në periudha të caktuara të jetës së tyre, të cilat mund të zgjasin shumë më gjatë. Kuptohet se mbështetja duhet të jetë e gjithanshme dhe e gjerë në mënyrë që të gjithë të përfshirë në procesin arsimor të kenë mundësi të barabarta”, tha Janevska dhe u bëri thirrje kompanive përgjegjëse shoqërore që në njëfarë mënyre të kontribuojnë në këtë, sepse siç tha ajo, “sistemi arsimor nuk mund të mbulojë gjithçka”.
Nutricionistja Emilia Spasovska Mojsovska theksoi se ushqimi i shëndetshëm është i rëndësishëm gjatë gjithë kohës, por sidomos para, gjatë dhe pas ciklit.
“Në të ushqyerit e shëndetshëm do të përfshija aktivitetin fizik dhe jo t’i thosha mësueses së edukatës fizike se ‘na kanë ardh’. Po çka nëse na kanë ardh? Pra, mund të ushtrojmë edhe atëherë, por le të fokusohemi se si duhet të veprojmë gjatë ditës kur e dimë se kemi edukat fizike, gjë që e dimë se është e mirë për shëndetin muskuloskeletor, si t’i lehtësojmë ato sëmundje, nëse nuk kemi një aktivitet fizik agresiv”, theksoi Spasovska Mojsovska.
Ajo përmendi se çokollata është një zgjidhje e shpejtë që duhet evituar dhe vitaminat, mineralet, karbohidratet dhe proteinat duhet të merren në tre vakte në ditë me dy racione të lehta, dhe gjithmonë t’i kushtohet vëmendje sasisë së ujit që pihet, nëse duhet të jetë 2 deri në 2 litra e gjysmë në ditë. Gjatë ciklit, rekomandohet që ujit t’i shtoni qimnon ose xhenxhefil në ujë ose të pini çaj limoni ose nane.
Gjinekologia Simonida Kotlarova Poposka theksoi se menstruacionet janë një gjendje ekskluzive e gjinisë femërore, ndodh tek femrat dhe te kafshët, dhe dha një shpjegim mjekësor për dhimbjen e ndjerë gjatë periudhës rreth ciklit.
“Shumë paciente femra do të thonë “por unë dua të kem periodat për të pastruar gjakun tim”. Nuk është një pastrim i gjakut, por thjesht një eksfolim i mukozës. Në mitër, ekziston një endometrium, domethënë një membranë mukoze në të cilën ndodhet veza e fekonduar, nëse ndodh fekondimi. Nëse fekondimi nuk ndodh, ajo mukozë hiqet dhe në fakt gjakderdhja menstruale është heqja e mukozës dhe për këtë arsye nuk është gjak i pastër dhe gjithmonë ka papastërti si copa indi dhe ky është enometriumi. Dhe vetë qërimi është i dhimbshëm”, tha Kotlarova Poposka.
Sipas saj, ngjarje të tilla përcaktojnë drejtimin në të cilin duhet të shkojë energjia e ardhshme kur flitet për procesin menstrual.
“Të flasësh hapur dhe lirshëm sepse është një gjendje fiziologjike që ka ekzistuar, ekziston dhe duhet të ekzistojë gjithmonë. Thjesht, do të jetë e vështirë, nuk do të shkojë aq shpejt, por duhet të flasim hapur, të mendojmë t’i kapërcejmë ato kufizime të të menduarit për të qenë sa më e hapur”, përfundoi ajo.
Ky është panel diskutimi i dytë mbi këtë temë. E para u mbajt të mërkurën më 27 nëntor “Kurrë më vetëm” në aulën e Fakultetit Filologjik dhe Filozofik në UKM. Gjatë javëve në vijim, çdo të shtunë në nënkulmim e “Public room-it” do të mbahen punëtori për tejkalimin e stigmës që rrethon ciklin menstrual dhe edukimin për shëndetin menstrual, të cilat janë të hapura për të gjithë të interesuarit.
Angela Boshkoska
-
