Пишува Стефан Митиќ
Прашањето не е дали треба да се регулира ТикТок, туку како да се балансира технолошкиот напредок со заштитата на корисниците.
Moментално се развива дигитална револуција, која со себе носи комплексна мрежа на можности и предизвици. Во центарот на овој вртлог стои TикТок, платформата за кратки видеа што го обзеде светот. Додека Албанија ги презема своите први пробни чекори кон регулација, а Македонија (како и многу други балкански земји) се бори со неактивност, јасно е дека балканските нации се наоѓаат во критичен момент.
Дигиталната дилема на Албанија: Чекор напред или погрешна одлука?
Неодамнешната одлука на Албанија да го забрани ТикТок за сите корисници во времетраење од една година означува значаен момент за дигиталната политика на земјата. Овој потег, иако навидум одлучувачки, покренува повеќе прашања: дали е ова вистински напор за заштита на безбедноста на корисниците (со акцент на најмладите) или само перформативен чин, како одговор на грозоморниот настан што се случи пред еден месец?
Дали Еди Рама го знае вистинскиот причинител за девијантното однесување на малолетниците, дури и на оние кои убиваат?
Забраната е слична на преземените активности во многу други земји, вклучувајќи ги Франција, Холандија и Белгија, кои го забранија ТикТок во парламентите. Се разбира, најактуелна е одлуката на САД да го забранат ТикТок.
Сепак, клучно е да се забележи дека дигиталниот пејзаж на Албанија значително се разликува од овие нации. Со население од само 2,8 милиони жители и рапидно растечка стапка на користење на интернет (83.1% во 2023 година), младите во Албанија се особено подложни на влијанието на платформите на социјалните медиуми како ТикТок.
Со оваа одлука, платформата би била забранета за целата албанска јавност, вклучувајќи ја и ранливата младинска демографија. Меѓутоа, забраната сама по себе не прави никаква разлика. Овој пристап не успева да се справи со прашања како што се проблемите со приватноста на податоците, ширењето на дезинформации и потенцијалните негативни влијанија врз менталното здравје кои влијаат на пошироката популација. Сосем спротивно на тоа, тука е значајна обратната психологија – колку е нешто понедостижно и недозволиво, толку повеќе луѓето ќе сакаат да го имаат и користат.
ТикТок, се разбира, побара објаснување од албанската Влада. Портпаролите на апликацијата велат дека ниту убиецот ниту жртвата имале ТикТок профили. Овој начин на оградување не само што комплетно ги прави вработените во ТикТок „глуви“ за влијанието на оваа апликација врз секојдневниот живот на младите, туку всушност, и ги потврдува сомнежите дека алгоритмите на ТикТок намерно промовираат содржини што ја влошуваат ранливоста на младите генерации и им создаваат комплекси. Процесот на модерација (означување и бришење на видеа со екстремистичка содржина која влијае лошо врз корисниците) на ТикТок не е доволно развиен, а скриената намера е секако, имиџот на апликацијата во однос на што повеќе соработки со брендови, рекламни агенции и што поголем промет.
Доколку се спроведе забраната во Албанија, таа најверојатно би се одвивала во неколку фази: Албанскиот парламент ќе треба да усвои закон со кој овластува ладата да забрани одредени апликации или услуги. Овој процес би можел да потрае со месеци и најверојатно ќе вклучи жестоки дебати за дигиталните права и националната безбедност.
Откако ќе се воспостави законодавството, албанските даватели на интернет услуги ќе треба да го блокираат пристапот до серверите на ТикТок. Ова може да се направи преку блокирање на интернет (IP) адресата или филтрирање на малициозни домени (DNS). Владата најверојатно ќе бара од Eпл и Гугл да го отстранат ТикТок од нивните продавници за апликации во Албанија (како што е во случајот со САД), спречувајќи нови преземања и ажурирања.
Милиони албански корисници на ТикТок, особено млади луѓе, би го изгубиле пристапот до популарна форма на забава и самоизразување, став што aлбанските тинејџери и пратеници го потврдуваат.
Креаторите на содржини кои заработуваат приход преку ТикТок би се соочиле со значителни финансиски загуби. Растечката маркетинг индустрија на инфлуенсери во Албанија би била погодена. Забраната може да го прошири дигиталниот јаз, бидејќи корисниците со поголема технолошка подготвеност потенцијално би можеле да ги заобиколат ограничувањата со користење на виртуелната приватна мрежа (VPN), додека останатите ќе бидат целосно отсечени.
Оваа забрана најверојатно ќе предизвика дебати за цензурата и дигиталните права во Албанија, што потенцијално ќе го наруши демократскиот имиџ на земјата.
Забраната на ТикТок во Албанија го нагласува сложениот чин на балансирање помеѓу грижите за националната безбедност и дигиталните слободи. Ја нагласува потребата за нијансиран, добро осмислен пристап кон дигиталната регулатива кој ги зема предвид и непосредните и долгорочните импликации за албанското општество. Дали е овој пристап возможен во Македонија?
Македонија – Опасностите од дигиталната парализа
За разлика од делумната одлучност на Албанија, пристапот на Македонија кон регулативата на ТикТок се карактеризира со впечатлив недостаток на иницијатива. Оваа неактивност е особено загрижувачка со оглед на експлозивниот раст на платформата во земјата. Според неодамнешните проценки, над 40% од корисниците на интернет во Македонија се активни на ТикТок, а мнозинството се на возраст под 34 години.
Колебливоста да се регулира ТикТок во Македонија произлегува од комплексна комбинација на фактори. Аспирациите на земјата за членство во ЕУ играат значајна улога, при што, креаторите на политики се претпазливи за спроведување мерки што би можеле да се сфатат како ограничување на дигиталните слободи. Дополнително, популарноста на платформата меѓу младите гласачи ја прави регулацијата политички чувствително прашање.
Сепак, оваа парализа има своја цена. Извештаите за опасни предизвици на ТикТок, како што е предизвикот „Супермен“, предизвикаа тревога кај родителите и воспитувачите. Недостигот на кохезивна стратегија за справување со овие ризици ги остава младите во Македонија изложени на долготрајна штета. Покрај непосредните физички опасности, сајбербулингот, проблемите со приватноста на податоците и ширењето на дезинформации на платформата остануваат нерешени.
Министерот за дигитална трансформација Стефан Андоновски изјави дека Македонија не планира да ја ограничи употребата на ТикТок, туку дека е потребна поголема едукација на децата и родителите, ставајќи акцент на развојот на Центарот за побезбеден интернет за деца следната година.
Отсуството на силна програма за дигитална писменост во македонскиот образовен систем е критично прашање што ги влошува ризиците поврзани со нерегулираната употреба на социјалните медиуми, особено на платформи како TикТок, со далекусежни последици за младите во земјата и за нејзината дигитална иднина.
Овој недостаток во дигиталната писменост се манифестира на различни начини:
– Младите корисници често се борат да идентификуваат лажни вести, теории на заговор или погрешна содржина. На ТикТок, каде што информациите брзо се шират преку кратки, привлечни видеа, тоа може да доведе до брзо ширење на лажни или штетни идеи.
– Многу млади не се свесни за обемот на собирање податоци на платформите на социјалните медиуми. Тие може несвесно да споделуваат чувствителни лични информации, не разбирајќи како овие податоци може да се користат или потенцијално злоупотребени.
– Без соодветно образование за дигиталниот бонтон и безбедноста на интернет, младите корисници може да станат или сторители или жртви на сајбербулинг, честопати несфаќајќи ги реалните последици од постапките во онлајн просторот.
Глобални перспективи: Лекции за Балканот
Додека Албанија и Македонија се движат кон своите предизвици на ТикТок, тие можат да извлечат вредни сознанија од глобалните пристапи. Индиската целосна забрана на ТикТок во 2020 година, заедно со бројни други кинески апликации, беше драстична мерка поттикната од загриженоста за националната безбедност. Иако е ефикасен во елиминирањето на согледаните закани, овој пристап е критикуван поради неговото влијание врз дигиталните права и економските можности и служи како предупредувачка приказна за потенцијалните последици од премногу рестриктивните мерки.
Спротивно на тоа, регулаторната рамка на Европската Унија, особено Законот за дигитални услуги и Законот за дигитални пазари, обезбедува понијансиран пристап. Овие регулативи се фокусираат на транспарентност, одговорност и заштита на корисниците, без прибегнување кон директни забрани. Овој модел би можел да понуди план за урамнотежена регулатива која ги почитува дигиталните права додека се справува со безбедносните проблеми.
Соединетите Држави усвоија повеќеслојна стратегија, комбинирајќи ги ограничувањата на владините уреди со предложената легислатива. Тековните преговори со компанијата за решавање на безбедносните проблеми покажуваат подготвеност на САД да се вклучат во дијалог додека се одржува цврст став за прашањата за националната безбедност. Овој пристап ја нагласува важноста на флексибилноста и приспособливоста во справувањето со дигиталните платформи кои брзо се развиваат.
Колаборативниот модел на Австралија нуди уште една перспектива. Работејќи со ТикТок за спроведување на посилни мерки за заштита на податоците и политики за умереност на содржината приспособени на локалните грижи, Австралија покажа дека соработката меѓу владите и технолошките компании може да даде позитивни резултати. Овој пристап може да биде особено релевантен за помалите нации како Македонија, каде што градењето партнерства може да биде поизводливо од наметнувањето еднострани ограничувања.
Повик за дигитално лидерство
Албанија и Македонија мора да усвојат сеопфатна стратегија која ќе ги балансира безбедносните грижи со потребата од дигитални иновации, со силен фокус на подобрување на дигиталната писменост. Со имплементирање на силни образовни програми во училиштата и заедниците, тие можат да ги опремат граѓаните со вештини за критичко размислување, свесност за приватноста на податоците и одговорно однесување на интернет, формирајќи информирана популација способна да се справи со предизвиците што ги поставуваат платформи како ТикТок.
Дебатата за ТикТок во Албанија и Македонија е повеќе од само коментирање за апликацијата – таа е микрокосмос на предизвиците со кои се соочуваат малите нации во дигиталната ера. Како овие земји ќе одговорат ќе биде преседан не само за Балканот, туку и за економиите во развој ширум светот.
Патот напред бара храброст, иновација и посветеност да се балансира напредокот со заштитата. Преземајќи храбра, информирана иницијатива сега, Албанија и Македонија имаат можност да се позиционираат како лидери во дигиталното управување.
*Стефан Митиќ е постдипломец на Универзитетот Кембриџ каде студира меѓународни односи. Дипломирал на Факултетот за политички науки и Факултетот за општествени истражувања и јавни политики при Њујоршкиот универзитет во Абу Даби. Со пишување започнува во 2017 година, и низ годините пишувал за Медиум, Радио МОФ, Радио Слободна Европа и Факултети.мк, а бил и одговорен уредник за студентскиот весник The Gazelle. Области од особен интерес му се климатската правда и можните решенија, етиката при користење социјалните мрежи, влијанието на лажните вести, важноста на медиумската писменост, како и поврзаноста помеѓу политиката и технологијата.
**Блогот е објавен во рамки на Иницијативата за дигитално граѓанство ResPublica и е преземен од www.respublica.edu.mk. Оригиналната објава можете да ја прочитате ТУКА.
***Мислењата изнесени во рубриката „Став“ се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на Радио МОФ.
