-
Има 30 години, сè уште живее под ист покрив со своите родители. Дипломирал пред седум години и сè уште е во потрага по работа. Животна желба му е да се вработи во јавна администрација, бидејќи смета дека таму му е најбезбедно. За иселување, пак, не зборува јавно, бидејќи се плаши од реакциите на неговите најблиски. Ова е профилот на просечен млад македонски граѓанин, кој поради недостиг од квалитетно образование и волја, останал да чека четири до седум години за да го добие своето прво работно место по дипломирањето.
Во Македонија, социо-економската независност се случува премногу доцна, сметаат невладините организации чии главни целни групи се младите. Како причини се наведуваат пропустите во образовниот процес и лажниот комфорт што го нуди јавната администрација.
„Имаме продолжен образовен процес, имаме финансиска зависност од родителите и ние имаме некој синдром на продолжена младост којшто и не е толку среќен како што звучи. За жал, образовниот систем во Македонија не гради практични искуства кај младите што ќе ги направат добри работници, компетентни и конкурентни на пазарот на трудот и иновативни“, рече Дона Костуранова од Младинскиот образовен форум, во своето обраќање за време на трибината „Социјална правда“ организирана од „Лице в лице“.
Таа жали што сè поголемата партизација во државата ги принудува младите да мислат дека ако немаат партиска книшка в џеб, не би добиле сигурно работно место, наместо да се истакнат нивните способности. Според истражувањата на МОФ, младите средношколци не знаат како да аплицираат за проекти или воопшто немаат одржано презентација во своето училиште, а сепак својата иднина ја гледаат во јавната администрација, поради стабилноста и безбедноста што ја нуди.
„Кога младиот човек бара работа, голема улога игра степенот на образование на неговиот родител отколку неговиот/нејзиниот степен на образование. Индиректните социјални кругови и мрежи на родителите имаат поголема улога, отколку на самиот млад човек, кој бара работа“, вели Костуранова, додавајќи дека младите се обесхрабрени да отпочнат нешто свое, најчесто поради страв од ризик.
Според Јулијана Прчковска, консултант за стартапи и менаџер на мрежата за промоција на млади иноватори COSEED, системот на образование никогаш не бил идеален, иако секогаш можело да биде подобар.
Денес е пострашно, вели Прчковска. „Од една страна, имаме различни проекти увезени од страна коишто не се адаптирани ниту на нивото на предзнаење со коешто се тргнува, ниту на менталитетот, ниту пак, се адаптирани на она со коешто како знаење студентот или ученикот треба да излезе“, додаде таа.
Младите сакаат да се чувствуваат самоуверени и активно да се вклучени во проекти, смета Костуранова. Кога тоа ќе им се одземe, младите стануваат пасивни и се плашат од преземање ризици. Како позитивен пример ги посочи младите во Струга, Тетово, Велес и Скопје кои направија низа едноставни проекти, но со силни пораки нагласувајќи ја потребата од културен и јавен простор во своите градови.
„Младите можат да се гледаат на два начини – едниот е како проблем, а другиот е како ресурс. Како проблем, значи дека младите се фрагилни, кршливи и дека може да им се случи нешто и дека треба да направиме се што можеме за да ги заштитиме од пороци и негативни влијанија. Од друга страна, е да ги гледаме како некој погон што ќе може да го движи општеството нанапред. И ако решиме да гледаме на нив како ресурс, треба да сфатиме дека тоа е ресурс кој и самиот знае како да го искористи својот потенцијал, но она што е важно е да им овозможиме на младите самите да креираат“, подвлече Костуранова.
Сепак, иселувањето останува болна тема за младите, како што останува и прашањето – кој е похрабриот, дали оној што ќе си замине, или оној што ќе остане?
„Жалната работа е што оние мотивирани млади луѓе кои ќе одлучат јавно да кажат што мислат се нападнати, наместо да се поддржани од своите проферори. Истите тие, добиваат стипендии на Харвард, Оксфорд и кога ќе отидат таму не седат со скрстени раце, па дури академски напредуваат“, смета Костуранова.
Прчковска, пак, смета дека иселувањето треба да се доживее нормално.
„Проблемот е овде што младите само излегуваат, се излеваат од овде, наместо и да влегуваат. Треба да направиме систем и мерки, за тие кои по одредени услови да имаат интерес да дојдат“, рече Прчковска.
Таа додава дека иновацијата е таа што го движи светот, и иновацијата е таа што ќе го придвижи македонското општество доколку им се овозможи на младите малку повеќе да веруваат во себе и доколку системски се поддржат, својата иновација да ја пласираат на пазарот.
Е.П.
-
Dëshiron punë shteti, shpërngulja për të, është një temë e dhimbshme – profili i një personi me moshë mesatare në vend
Është 30 vjeç dhe ende jeton nën të njëjtin kulm me prindërit e tij. Ka diplomuar para shtatë viteve dhe ende është në kërkim të punës. Dëshira jetësore e tij është të punësohet në administratën publike, sepse beson se është punë më e sigurt. Për shpërngulje, megjithatë, nuk flet publikisht, nga frika e reagimeve të të afërmve. Ky është profili i një qytetari i moshës mesatare në Maqedoni, i cili për shkak të mungesës së arsimit cilësor dhe vullnetit, pret katër deri në shtatë vite të fitojë punën e tij të parë pas diplomimit.
Në Maqedoni, pavarësia socio-ekonomike ndodh shumë vonë, konsiderojnë organizatat joqeveritare target grupet e të cilëve janë grupet e të rinjve. Si shkaqe përmenden lëshimet në procesin arsimor dhe komforti i rrejshëm që e ofron administrata publike.
“Ne kemi proces arsimor të zgjatur, kemi varësi financiare nga prindërit dhe kemi një lloj sindromë të rinisë së zgjatur që nuk është aq e lumtur siç tingëllon. Për fat të keq, sistemi arsimor në Maqedoni nuk krijon përvoja praktike tek të rinjtë që t’i bënte punëtorë të mirë, kompetent dhe konkurrues në tregun e punës dhe inovativ”, tha Dona Kosturanova nga Forumi Arsimor i të Rinjve, gjatë debatit në tribunën ” Drejtësia sociale” e organizuar nga “Lice v lice”.
Ajo shprehu keqardhje për partizimin gjithnjë në rritje që i detyron të rinjtë të mendojnë se nëse nuk kanë librezë partiake në xhepin e tyre, nuk do të fitojnë vend pune të sigurt, në vend se të nxiten aftësitë e tyre. Sipas hulumtimeve të MOF, gjimnazistët e rinj nuk dinë si të aplikojnë për projekte apo nuk kanë mbajtur prezantim në shkollën e tyre, megjithatë ende e shohin të ardhmen e tyre në administratën publike, për shkak të stabilitetit dhe sigurisë që ofron.
“Kur një i ri është në kërkim të punës, rol më të madh luan niveli arsimor i prindit se niveli arsimor i tij / saj. Qarqet indirekte sociale dhe rrjetet e prindërve luajnë një rol më të madh, se vetë të rinjtë të cilët kërkojnë punë”, thotë Kosturanova, duke shtuar se të rinjtë janë të dekurajuar për të filluar biznes të tyren, kryesisht për shkak të frikës nga rreziku.
Sipas Juliana Prçkovska konsultuese për startups dhe menaxhere e rrjetit për promovimin e inovatorëve të rinj COSEED, sistemi arsimor asnjëherë nuk ka qenë ideal edhe pse gjithmonë mund të jetë më i mirë.
Sot është më tmerrshëm, thotë Prçkovska. “Nga njëra anë kemi projekte të importuara nga anësh, të cilat nuk janë i janë përshtatur as nivelit as dijeve paraprake e cila merret si bazë, as me mentalitetin, as që janë përshtatur asaj që si dije studenti ose nxënësi duhet ta përvetësojë pas kryerjes së studimeve”, theksoi ajo.
Të rinjtë duan të ndjehen me vetëbesim dhe të jenë të përfshirë në mënyrë aktive në projekte, konsiderohen Kosturanova. Kur ju mohohet kjo, të rinjtë bëhen pasivë dhe frikësohen të ndërmarrin rreziqe. Si një shembull pozitiv i përmendi të rinjtë e Strugës, Tetovës, Velesit dhe Shkupit të cilët bënë një sërë projekte të thjeshta, por me mesazhe të fuqishme. Të rinjtë nga këto qytete e theksuan nevojën e tyre për hapësirën kulturore dhe publike në qytetet e tyre.
“Të rinjtë mund të shihen në dy mënyra – njëri është si problem, ndërsa tjetri si një burim. Si problem do të thotë se të rinjtë janë të brishtë, fragjil dhe se mund tu ndodhë diçka dhe se duhet të bëjmë gjithçka që t’i mbrojmë nga veset dhe ndikimet negative. Nga ana tjetër, mund ti shohim ata si motor lëvizës që do të lëvizë shoqërinë përpara. Dhe nëse vendosim ti shohim si resurs, duhet të kuptojmë se bëhet fjalë për resurs i cili di edhe vetë të shfrytëzojë potencialin e vet, por ajo çka është me rëndësi është tu mundësojmë të rinjve të krijojnë vetë”, theksoi Kosturanova.
Megjithatë, shpërngulja ngel temë e dhimbshme për të rinjtë, siç ngel edhe çështja – kush është më i guximshmi, nëse ai që do të largohet apo ai që do të ngelë?
“Çështje që brengos është ajo se të rinjtë e motivuar të cilët do të vendosin publikisht të shprehin atë që mendojnë, sulmohen, në vend të mbështeten nga profesorët e tyre. Të njëjtit ata fitojnë bursa për Harvard, Oksford dhe kur shkojnë atje nuk rinë duar kryq, madje prosperojnë në aspektin akademik”, konsideron Kosturanova.
Prckovska, nga ana tjetër, konsideron se shpërngulja duhet përjetuar në mënyrë normale.
“Problemi këtu është se të rinjtë vetëm dalin, derdhen prej këtu, në vend të hynë. Duhet të krijojmë sistem dhe masa, për ata të cilët për kushte të caktuara do të kenë interes të kthehen”, tha Prçkovska.
Ajo shton se inovacioni do të lëvizë botën dhe inovacioni është ai që do të lëvizë shoqërinë maqedonase nëse ju mundësohet të rinjve të besojnë në vete pak më tepër dhe nëse mbështeten në mënyrë sistemore që inovacionin e tyre ta plasojnë në treg.
Сака државна работа, иселувањето му е болна тема – профил на просечен млад човек во земјава
