Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Нова владеачка гарнитура со нов економски концепт, во пакет со ново задолжување од Будимпешта тешко 500 милиони евра наменети за фирмите и за општините и уште 500 милиони евра за враќање на Еврообврзница од 2018 година. Во меѓувреме инфлацијата „забави“, но наспроти статистиките граѓаните велат дека плаќаат европски цени со македонски плати, пишува Порталб.мк во анализата за економските случувања во 2024 година.
Нова власт – нови економски политики …
На чело на јавните финансии, по втор пат во историјата, застана жена, новата министерка за финансии Гордана Димитриеска Кочовска. Таа станува менаџер на јавните финасии со доаѓането на власт на новата владеачка гарнитура предводена од ВМРО–ДПМНЕ. По убедливата победа на парламентарните избори, новата власт најави нова економска политика. Владеењето започна со два клучни економски моменти – Унграскиот заем од 500 милиони евра и линерното зголемување на пензиите за 2.500 денари.
„Мислам дека две работи кои што ги најави и делумно ги спроведе новата Влада ќе имаат далекусежни последици врз македонската економија. Едната е задолжувањето од една милијарда евра од унгарската Експорт-импорт банка со каматна стапка од 3,2 отсто и со рок на враќање од 15 години (со вклучен грејс период од три години), од што во 2024 година беа повлечени 500 милиони евра, а другата е линеарното зголемување на пензиите за 5.000 денари, од што во 2024 г. се реализира зголемување на пензиите за 2.500 денари, додека другите 2.500 денари ќе се реализираат почнувајќи со мартовската пензија во 2025 година што ќе се исплаќа во април“, вели новинарот-аналитичар Мирче Јовановски.
„Нема бесплатен ручек во економијата“ – и унгарскиот кредит и линерниот пораст на пензиите ќе имаа ‘цена’ што ќе мора да се плати, велат аналитичарите
„И двете работи влијаат на зголемувањето на јавниот долг, кој според сите укажувања на економистите веќе ја надмина границата од 60 отсто од БДП, што се смета за некој вид „безбедна зона“, но и е над усвоените фискални правила, а тоа се однесува и на буџетскиот дефицит, кој исто така не ги почитува фискалните лимити“, вели Јовановски.
Но, бизнисот го поздрави потегот на Власта за финансиска поддршка преку поволни кредити. Останува да се видат ефектите – дали „евтините пари“ ќе донесат раст на економијата, како што тврдат премиерот Мицкоски и бизнис заедницата.
Но, освен првата „транша“ од 500 милиони евра, Владата од Унгарија ја побара и втората исто така од 500 милиони евра, пари со кои ќе се враќа Еврообврзницата од 2018 година со што новата власт ја оставри најавата за задолжување од 1 милијарда евра само од Унгарија.
Беше најавен и инвестициски бум не само со странски туку и со јавни инвестции а дел од нив треба да бидат и околу 360 проекти на локално ниво финансирани со унгарскиот кредит. Реализацијата на терен сè уште се чека. Дел од економистите посочија на неколку фактори кои можат да ги засенат очекуваните економски ефекти.
„Наместо да се оди кон натамошна децентрализација, целиот процес се врти во спротивната насока каде што Владата е крајниот арбитар кој ќе оцени дали некој проект во општините заслужува да биде одобрен, односно да добие финансии. Мислам дека посоодветен пристап е (иако е подолгорочен) Владата да вложеше напори за зајакнување на капацитетите на локалните единици да можат самите да ги зголемат сопствените приходи, пред се приходите од данок на имот, како и да се зголеми процентот кој го добиваат од ДДВ и од персоналецот, наместо да се земе кредит од странство со кој се зголемува јавниот долг и кој кредит во крајна линија ќе го враќаат сите, вклучувајќи ги и граѓаните од општините кои не добиле ни денар од тој кредит“, вели Јовановски.
Во 2024 година започна и изградбата на автопатските делници од Коридорите 8 и 10д од страна на конзорциумот Бехтел и Енка. Новата Влада најави можно раскинување или ревидирање на склучениот договор од страна на претходната Влада. Предметот заврши во обвинитеството а функционерите од сегашната власт во друштво со менаџментот на компанијата заеднички најавија дека изградбата продолжува – со ударничко темпо.
Животен стандард – статистика v.s реалност
Економската 2024 година не беше лесна за граѓаните. Статистиките покажуваа дека инфлацијата забавува, но реалноста беше поинаква. Во ноември Државниот завод за статистика објави дека трошоците на живот во споредба со истиот емсец лани се зголемени за дури 4,3 отсто и тоа најмногу кај оние производи кои се неопходни за исхрана, 4 отсто раст кај место, 8,7 кај маслата а за 7,1 проценти се зголемени трошоците за млеко и млечни производи. Според Сојузот на синдикати на Македонија, вредноста на синдикалната кошница достигна 1.000 евра или толку пари се потребни за се преживее месецот. Од друга страна според Заводот за статистика, просечната нето-плата во државата изнесува 676 евра додека изност на минималната плата во март се зголеми на 367 евра. Иако во 2024 година имаше раст и на минималецот и на републичниот просек на платата, животниот стандард и натаму беше на удар на инфлацијата.
-
Vlerësimi për vitin ekonomik 2024 në RMV: Menaxhim i ri i financave publike, kredia hungareze, standardi i jetesës
Garnitura e re në pushtet me një koncept të ri ekonomik, në paketë me një kredi të re nga Budapesti prej 500 milionë euro të dedikuara për kompanitë dhe komunat dhe 500 milionë euro të tjera për kthimin e eurobondit nga viti 2018. Në ndërkohë, inflacioni është “ngadalësuar”, por ndryshe nga statistikat, qytetarët thonë se paguajnë çmime evropiane me rroga të Maqedonisë së Veriut, shkruan analiza ekonomike e Portalb.mk. Çfarë e shënoi vitin ekonomik 2024?
Qeveri e re, politika të reja ekonomike…
Në krye të financave publike, për herë të dytë në histori, qëndron një grua, Ministrja e re e Financave, Gordana Dimitrieska Koçovska. Ajo u bë menaxhere e financave publike me ardhjen në pushtet të garniturës së re në pushtet të udhëhequr nga VMRO-DPMNE-ja. Pas fitores bindëse në zgjedhjet parlamentare të këtij viti, qeveria e re shpalli një politikë të re ekonomike. Qeverisja filloi me dy momente kryesore ekonomike – Huaja hungareze prej 500 milionë eurosh dhe rritja lineare e pensioneve për 2.500 denarë.
“Mendoj se dy gjëra që u paralajmëruan dhe i zbatuan pjesërisht nga qeveria e re, do të kenë pasoja të mëdha në ekonominë maqedonase. Njëra është huamarrja prej një miliardë eurosh nga Banka Hungareze Eksport-Import me përqindje të kamatës prej 3,2 për qind dhe afat shlyerjeje për 15 vjet (duke përfshirë periudhën e mospagimit (grejs periudhë) prej tre vjetësh), nga e cila u tërhoqën 500 milionë euro në vitin 2024, kurse tjetra është rritja lineare e pensioneve për 5.000 denarë, prej të cilave këtë vit është realizuar rritje e pensioneve për 2.500 denarë, ndërsa 2.500 denarët tjera do të realizohen duke filluar nga pensioni i marsit në vitin 2025, që do të paguhet në prill të vitit të ardhshëm”, thotë gazetari-analist, Mirçe Jovanovski.
“Nuk ka drekë falas në ekonomi”, si kredia hungareze ashtu edhe rritja lineare e pensioneve do të kenë një “çmim” që do të duhet të paguhet, thonë analistët.
“Të dyja gjërat ndikojnë në rritjen e borxhit publik, i cili sipas të gjitha indikacioneve të ekonomistëve ka kaluar tashmë kufirin prej 60 për qind të PBB-së, që konsiderohet si një lloj “zone e sigurt”, por është edhe mbi rregullat fiskale të miratuara, e kjo ka të bëjë edhe me deficitin buxhetor, i cili gjithashtu nuk i respekton kufijtë fiskalë”, thotë Jovanovski.
Por, biznesi e mirëpriti hapin e Qeverisë për mbështetje financiare përmes kredive të favorshme. Mbetet të shihen efektet – nëse “paratë e lira” do të sjellin rritje të ekonomisë, siç pretendojnë kryeministri Mickoski dhe komuniteti afarist.
Por, përveç “këstit” të parë prej 500 milionë euro, Qeveria e Hungarisë e kërkoi edhe të dytin, po ashtu prej 500 milionë eurosh, para me të cilat do të kthehet eurobondi i vitit 2018, kështu që qeveria e re e përmbushi paralajmërimin për huamarrje prej 1 miliardë eurosh vetëm nga Hungaria.
U paralajmërua edhe bum investimesh jo vetëm me investime të huaja, por edhe me investime publike, e një pjesë e tyre duhet të jenë edhe rreth 360 projekte në nivel lokal, të financuara me kredinë hungareze. Realizimi në terren është ende në pritje. Disa nga ekonomistët theksuan disa faktorë që mund t’i lënë në hije efektet e pritshme ekonomike.
“Në vend që të shkohet drejt decentralizimit të mëtejshëm, i gjithë procesi kthehet në kahun e kundërt, ku Qeveria është arbitri i fundit që do të vlerësojë nëse një projekt në komuna meriton të miratohet, gjegjësisht të financohet. Mendoj se një qasje më e përshtatshme do të ishte (edhe pse është më afatgjatë) që qeveria të bënte përpjekje për të forcuar kapacitetet e njësive të vetëqeverisjes lokale në mënyrë që ato t’i rrisin të ardhurat e veta, para së gjithash të ardhurat nga tatimi në pronë, si dhe të rritej përqindja që e marrin nga TVSH-ja dhe nga tatimi personal, në vend që të marrin një kredi nga jashtë, që e rrit borxhin publik dhe kredi që në fund të fundit do ta shlyejnë të gjithë, duke i përfshirë edhe qytetarët e komunave që nuk kanë marrë asnjë denar nga ajo kredi”, thotë Jovanovski.
Këtë vit filloi ndërtimi i seksioneve të autostradës nga korridoret 8 dhe 10d nga konsorciumi Behtel dhe Enka. Qeveria e re paralajmëroi ndërprerje apo rishikim të mundshëm të marrëveshjes së arritur nga Qeveria e kaluar. Rasti përfundoi në prokurori, kurse funksionarët e pushtetit aktual bashkë me menaxhmentin e kompanisë njoftuan bashkërisht se ndërtimi do të vazhdojë – me ritëm të shpejtë.
Standardi i jetesës, statistikat kundrejt realitetit
Viti ekonomik 2024 nuk ishte e lehtë për qytetarët. Statistikat treguan se inflacioni po ngadalësohej, por realiteti ishte ndryshe. Në nëntor, ESHS-ja njoftoi se shpenzimet e jetesës në krahasim me të njëjtin muaj të vitit të kaluar janë rritur për 4,3%, kryesisht në ato produkte që janë të nevojshme për ushqim, rritje 4% te mishi, 8,7% te vajrat dhe për 7,1% janë rritur kostot e qumështit dhe të produkteve të qumështit.
Sipas LSM-së, vlera e “shportës e sindikatës” arriti në 1,000 euro ose kaq shumë para nevojiten për të mbijetuar muajin. Nga ana tjetër, sipas Entit të Statistikave, rroga mesatare neto në vend është 676 euro, ndërsa rroga minimale në mars u rrit në 367 euro. Edhe pse këtë vit ka pasur rritje si të rrogës minimale ashtu edhe të rrogës mesatare kombëtare, standardi i jetesës vazhdoi të goditet nga inflacioni.
