Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Надвор повторно почна да „пече“ на нос и грло, а испекцискиот систем за борба против разните загадувачи во најкритичниот период влегува со куп проблеми. Очекувањата на граѓаните за инспекторите се едно, во поглед на хумано живеење и право на здрава животна средина, но, од друга страна, досегашните искуства упатуваат на раштиман систем и законски решенија, подложни на злоупотреби. Многу општини немаат човечки, финансиски и технички капацитети за инспекциите. Поради наводите за коруптивни спреги, инспекторите се наоѓаат во ситуации да избегнуваат да санкционираат, додека државните и локалните служби не најдоа заемна формула како да се води ефективна инспекција.
Дејан Димитровски, советник од општина Гази Баба и активист, смета дека законите често се направени повеќе во корист на извршителите на дела, на загадувачите, отколку за граѓаните. Особено го критикува ланскиот Закон за инспекциски надзор.
Димитровски е често на терен и од „прва рака“ е запознаен со работата на инспекторите и комуналните редари. Пример, фаќаат камион како незаконски истура шут, но извршителот му се смее: „слободно пријави ме, казна ми е 50 евра, а јас од камион имам заработка по 300 евра“.
„Значи, во секој момент има ќар од 250 евра што ја уништува природата! За три месеци имам фатено преку 20 камиони. Сите ми се смеат во фаца. Тоа е дупка во законот. Апелирам веднаш да се промени и да може да се одземе моторното возило“, вели Димитровски за Радио МОФ.
Бара решение и за социјално загрозени граѓани, кои се изземаат од санкции, иако, вели тој, многу често ја загадуваат средината од разни причини – греење, палење бакар, гуми, пластични материјали, фрлање шут и сл. Државата нема механизам за да ги спречува, пренесочува кон нешто друго или да им нуди алтернативи за греење или работа.
„Апелирам и за поголема опременост, возила и заштита на службите. Законот за комунална полиција е нужност, службите да не работат во страв, бидејќи кај Вардариште пред неколку месеци имаше нападнати редари“, вели Димитровски.
Вардариште
Исто така, дополнува тој, немаат право да легитимираат и казнуваат на терен. И да фатиле лице на „местото на злосторот“, прекршителот може да си замине. Ако не сака да даде лична карта – не можат со сила да му земат. Па, треба да чекаат полиција, а не знаат дали полицајци ќе стигнат за половина час, или воопшто ќе дојдат.
„Плус, секаде во свет се зголемуваат, а кај нас се намалуваат казните за животна средина. Самиот Никола Бертолини од ЕУ делегацијата кажа дека е голема грешка што ги намаливме казните (ДИЖС извештај, намалување за 75% во 2019 година н.з.). Има голема фалинка и во делот на градежна инспекција. Градежен инспектор ми тврдеше дека мора да го повика сторителот, да дојде на лице место, за да може да му пише претставка. А, тој може никогаш да не дојде! Исто така, сакав да пријавам сепарација во Државниот инспекторат, но инспекторка за води ми кажа дека морала да добие налог од директорот, инаку не може да излезе на терен. Тоа се реални препреки“, нагласува Димитровски.
Понатаму, не е проблем само висината на глобите, вели тој, но и колку и дали се подмитени тие што треба да ги извршуваат.
„Постои проблем и со мито и корупција. Џабе десеткратно поскапи глоби, 1.000 евра или одземање возило, ако тој што треба да пише казна каже ‘дечко, дај 100 евра и терај работа’“, забележува Димитровски.
Инспекторите често се наоѓаат во „маѓепсан круг на влијанија“, а немаат човечки и финансиски капацитети
Корупција се споменува и во истражувањето на НВО Инфоцентар „Општински инспекциски надзор – проблеми и предизвици“. Објавена во март 2020, анализата е правена во сите 80 општини, како и Градот Скопје. Документот забележува дека често (не)постапувањето и (не)ефикасноста на инспекторите, не зависи само од нив лично, туку зависи директно од насоките и одлуките на градоначалникот.
„Tоа што општинските инспектори се назначени од градоначалникот и нему директно му одговараат, претставува потенцијална опасност за интегритетот на инспекторите односно претставува ризик од корупција. Ризикот од корупција е голем и заради фактот што општините, во исто време, се и даватели на услуги и вршат инспекциски надзор над тие услуги. Затоа, инспекторите често се наоѓаат во ‘маѓепсаниот круг’ на политичките и бизнис влијанија, од една и законите, граѓаните и јавниот интерес, од друга страна“, се вели во истражувањето.
Истражувањето, меѓу другото, покажува дека инспекторите се жалат на мали плати, општините кубурат со инспектори, а во некои општини, еден инспектор е овластен да врши надзори во повеќе области – животна средина, градежништво или комунални дејности. Исто така, многу општини не можат да организираат дежурства за време на викенди и празници, како и работа во смени.
Град Скопје деновиве се пофали дека во изминатава 2019 година нивната Инспекција за животна средина извршила 274 редовни инспекциски надзори, односно 117% повеќе од 2018 година. Исто така, за 237% е зголемен контролниот инспекциски надзор на комуналните инспектори, вонредните инспекциски надзори за 300%, а за исто толку проценти е зголемен и вонредниот надзор со акредитирана лабораторија.
„Од сево ова може да се заклучи дека Град Скопје и сега е подготвен да ја преземе надлежноста за целокупниот инспекциски надзор во доменот на надлежностите на локалната самоуправа на територија на целиот град. Она што треба јавноста да го знае е фактот дека се подготвува меѓуопштински договор кој до крајот на овој месец треба да го потпишеме заедно со 10-те скопски општини преку кој ќе се изврши централизирање на инспекцискиот надзор на територијата на главниот град, под капата на Град Скопје“, вели градоначалникот Петре Шилегов.
Од друга страна, Радио МОФ лани беше на терен заедно со инспекторите на Град Скопје, па увидовме е располагаат со вкупно 60 инспектори, во сите сектори, а се движат со 3-4 возила. Пример, инспектор добива повик за ситуација во Ѓорче Петров. И сега, ако нема возило, тој треба да фати автобус, да се вози низ скопските гужви, може ќе треба да смени автобус, за да стигне до локацијата.
Друго, Инспекторатот располагаше со само 5 инспектори за животна средина, еден наскоро најавен дека заминува, а плус 16 комунални редари. Инспекторите работеа без апарати за индикативни мерења. Немаа ниту гас-маски. Мерењата ги прават со ангажирана комерцијална лабораторија, затоа што државата нема акредитирано лабораторија.
Државниот инспекторат за животна средина (ДИЖС), пак, располага само со 19 инспектори, во сите области за цела држава. Буџетот на ДИЖС во 2019 изнесуваше 29.9 милиони денари, од кои 19 беа за месечен надомест за плати на вработените. Годишниот извештај на ДИЖС покажува дека е потребен административен персонал, економист, правник, ИКТ лице, човечки ресурси…
Извор: Годишен извештај на ДИЖС од 2019 година
До каде е акредитацијата на Централната државна лабораторија?
Познато е дека државата нема ефективен контролен лабораториски механизам за она што е измерено од индустријата, особено што Државниот инспекторат е задолжен за капацитетите со т.н. А-интегрирани еколошки дозволи, а Град Скопје пак за Б-дозволите.
Лабораторија има Министерството за животна средина (МЖСПП), како дел од Управата за животна средина, но таа досега не беше акредитирана согласно меѓународни стандарди. Додека не се акредитира, лабораторијата е практично неупотреблива. Инспекторати користеа услуги на комерцијални акредитирани лаборатории, како оние на „Фармахем“, „Технолаб“, „Еуромак контрол“ и УГД. Но, неодамнешното истражување на Радио МОФ покажа дека ниту една приватна лабораторија не си дозволува да врши супервизија на друга приватна лабораторија.
Последно нешто од декември 2019 беше дека е прифатен амандман на Буџетот, поднесен од пратеничките на ДОМ, за дополнителни 5 милиони денари за акредитација на централната лабораторија.
Државната лабораторија, фото: Мета
МЖСПП очекуваат постапката за акредитација на Централната лабораторија да заврши до крајот на годината.
„Во одделение за лабораторија и теренски мерења се имплементирани сите барања на стандардот ИСО 17025:2018. Документацијата која произлегува од барањата на стандардот е пуштена за употреба. Набавена е соодветна опрема за методите кои ќе бидат опсег на акредитација и поднесено е барање за калибрација на инструментите. Освен за калибрација, останува да се реализираат меѓупроверка за методите кои се во опсег“, велат од МЖСПП за Радио МОФ.
По завршување на калибрацијата и меѓупроверката од МЖСПП, останува консултанската куќа да реализира обука за барањата на стандардот и интерна проверка на системот за квалитет ИСО 17025:2018.
„Акредитираната државна лабораторија, пред се’, ќе биде на располагање за Државниот инспекторат за животна средина, а исто така и за фирмите клиенти кои сакаат да направат контролни мерења со цел заштита на животната средина“, одговараат од МЖСПП.
Недостасува Законот за инспекција во животната средина
Недостаток на посебен Закон за инспекција во животната средина е нотиран во последниот Извештај на ЕУ. Таму за поглавјето 27 има отворени критики и за административниот капацитет на сите нивоа, финансиските ресурси, напредокот во програмата за намалување на аерозагадувањето, но и за неодговорноста на загадувачите.
Ана Петровска, довчерашна државна секретарка во ресорното министерство, а од минатата недела директор на Државниот инспекторат за животна средина (ДИЖС), преку овој Закон веќе најави дека би се подобрила транспарентноста на инспекторатите.
Особено би влијаел на поструктуирани инспекциски надзори, се’ со цел навреме да се детектираат и докажат евентуални прекршувања на загадувачите. Законот, во духот на Архуската конвенција, треба да предвидува и редовно објавување на записниците од реализираните инспекциски надзори.
Поглед кон Скопје од Водно
Затоа „О2 Иницијатива“ бара итно негово донесување. Законот, велат еко-активистите, е во процедура и се наоѓа на ЕНЕР од 2016 година.
„Да се допрецизираат сите недоречености и пропусти за да имаме целосен и ефикасен инспекциски систем каде инспекциите меѓусебно ќе се надополнуваат и помагаат се со заедничка цел да се елеминираат сите штети и закани по животната средина. Нашите следни активности ќе бидат поврзани токму и кон овие цели, да се помогне во носење на што подобра законска регулатива“, вели Невена Георгиевска од „02 Иницијатива“.
Меѓусебни обвинувања на инспекторатите
Во заедничкиот извештај за квалитет на воздухот на EUROSAI – Европската организација на врховни ревизорски институции, стои дека „инспекциите за животна средина се вршат на централно и локално ниво без координација“.
Ова го забележува и претставничката на „О2 Иницијатива“. Иако, според Законот за животна средина, дефиниран е делокруг на надлежности на државните инспектори, и на овластените инспектори од општините и градот Скопје.
Ваквата поделеност, нагласува Георгиевска, наместо да придонесе кон подобра контрола во пракса, има префлање на одговорност или меѓусебни обвинувања за надлежности. Таа го посочува примерот кога лани јавноста беше шокирана со третманот на медицинскиот отпад. Откако ужасни фотографии се проширија низ јавноста и Град Скопје пријави за случајот, Државниот инспекторат тврдеше дека Градскиот инспекторат неовластено извршил контрола над „Еко клуб“.
Снимки од погонот на „Еко клуб“ презентирани на прес-конференцијата во Град Скопје на 4 февруари. (Фото: Град Скопје)
„Изминативе години, Градскиот инспекторат беше многу повеќе и почесто на терен, имаше брза и ефикасна комуникација со граѓаните, ние информиравме, реално они реагираа. Додека за ДИЖС секогаш работите беа на ‘буткање’ и многу често нивните активности оставаа причини за сомнеж во работата“, вели Георгиевска.
Пожарот што се случи пред промената на раководството и губење на документација, вели таа, само ги засилува сомнежите за начинот на кој работела оваа институција.
„Очекуваме од новата директорка (Ана Петровска) ревизија на досегашното работење и да постави нова стратегија за поефикасно функционирање, како и подобра екипираност и во кадар и опрема. Но, самиот пример со Градскиот инспекторат (Мирослав Богдановски) ни дава надеж дека кога го имаме вистинскиот човек на вистинско место, работите можат да се помрднат кон подобро, и покрај сите пречки“, потенцира Георгиевска.
Шилегов бара да не постои државен инспекторат, новата директорка на ДИЖС бара координираност
Осврнувајќи се на проблемите со општинските инспектори, скопскиот градоначалник Петре Шилегов деновиве рече дека „имаме нефункционален систем и поради тоа состојбата ни е ваква“.
Исто така, Шилегов би ги укинал централните инспекции, целосно да не постојат, да не постои државен инспекторат, но, вели тој, може да постои државен орган што ќе врши контрола на општинските инспекции.
„Во Железара има улица која ги дели општините Гази Баба и Бутел. Инспектор за животна средина од Бутел фаќа на лице место сторител како исфрла шут, човекот се легитимира, но шутот го исфрла десно, во Гази Баба. И инспекторот не му може ништо. Скопје е многу поспецифично од другите единици на локална самоуправа имајќи го предвид дуализмот во локалната самоуправа, затоа одлучивме дека е паметно ова што го имаме како концепт, додека не се реши системски што со комуналната полиција. Еве да го отвориме предизвикот – да ги укинеме државните инспекции, имаме најкатастрофален Државен инспекторат за животна средина, со многу субјективни слабости, јас така ги дефинирам некои појави за кои сме сите свесни дека постојат“, рече Шилегов на дебатата „Како до ефикасни и независни инспекциски служби во Скопје“.
Скопски загаден ден
Градоначалникот го спомена и случајот со медицинскиот отпад. Тој предмет отиде кај Обвинителството, но, вели тој, откако почнаа дописи, дојдоа истражители, фати пандемијата и „се’ е под радар“.
„Затоа системот за кој ние воочуваме дека е нефункционален треба да се исправи, со законски измени“, рече Шилегов.
Од друга страна, новата директорка на Државниот инспекторат, Ана Петровска, смета дека ДИЖС и Градскиот инспекторат треба да бидат координирани, согласно надлежностите утврдени со закон.
„Секој инспектор е важен и укинување на било кој инспекторат на национално или локално ниво од областа на животната средина ќе има негативни ефекти, особено во екот на пандемијата“, на кратко е коментарот на Петровска, која е кадар од ДОМ и долгогодишен консултант за зелени проблематики.
Што бараат граѓаните од еко-инспекторите?
Преку проектот „Алатки за подобрен инспекциски надзор на локално ниво“, неодамна се спроведуваше анкета во четири македонски градови – Скопје, Битола, Куманово и Велес.
Повеќе од 75% од анкетираните потврдија дека забележуваат загадување во својата општина. Го потенцираат проблемот со аерозагадувањето, дивото депонирање на отпад, а меѓу причините е и горењето на нестандардни горива во домаќинствата. Во населените места, во чија близина има индустриски капацитети, граѓаните ја посочуваат и индустријата како извор на загадување.
Граѓаните велат дека пројавуваат интерес да пријавуваат загадување, но, од друга страна, се’ уште голем процент воопшто не пријавиле загадување. Исто така, скоро 50% сметаат дека немало реакција од надлежните служби, или пак инспектори биле на увид, но не знаат како завршил случајот.
Бојан Шашевски
-
[Analizë] Inspeksion dhe ligje të çakorduara – sfida për pjesën më të ndotur të vitit
Dejan Dimitrovski, këshilltar nga komuna e Gazi Babës dhe aktivist, beson se ligjet shpesh bëhen më shumë për të mirën e autorëve të krimit, ndotësve, sesa të qytetarëve. Ai është veçanërisht kritik ndaj Ligjit të vitit të kaluar për mbikëqyrje inspektuese.
Dimitrovski është shpesh në terren dhe ” nga dora e parë” është i njoftuar me punën e inspektorëve dhe rojeve komunale. Për shembull, ata kapin një kamion duke hedhur mbetje ndërtimore në mënyrë të paligjshme, por autori i veprës qesh: “mos ngurroni të më raportoni, gjoba është 50 euro ndërsa unë fitoj 300 euro nga një kamion”.
“Pra, në çdo moment ka fitim prej 250 euro që shkatërron natyrën! Në tre muaj kam kapur mbi 20 kamionë. Të gjithë më qeshin në fytyrë. Ky është një boshllëk në ligj. Apeloj që automjeti të ndërrohet menjëherë dhe të konfiskohet,” thotë Dimitrovski për Radio MOF.
Ai gjithashtu kërkon një zgjidhje për qytetarët në rrezik social, të cilët janë të përjashtuar nga sanksionet, megjithëse, thotë ai, ata shpesh ndotin mjedisin për arsye të ndryshme – ngrohje, djegie bakri, goma, materiale plastike, hedhin mbetje ndërtimore dhe të ngjashme. Shteti nuk ka asnjë mekanizëm t’i parandalojë, t’i ri destinojë në diçka tjetër ose t’u ofrojë alternativa për ngrohje ose punë.
“Apeloj për më shumë pajisje, automjete dhe mbrojtje të shërbimeve. Ligji për policinë komunale është një domosdoshmëri që shërbimet të mos funksionojnë me frikë, sepse në Vardarishte disa muaj më parë, ishin sulmuar rojet”, thotë Dimitrovski.
Vardarishte
Ai gjithashtu shton se nuk kanë të drejtë të legjitimojnë dhe të ndëshkojnë në terren. Edhe nëse kapin një person në “vendin e krimit”, shkelësi mund të largohet. Nëse ai nuk dëshiron të japë letërnjoftimin – ata nuk mund t’ia marrin me forcë. Pastaj duhet të presin policinë ndërkaq që nuk e dinë nëse policia do të mbërrijë për gjysmë ore, apo a do të vijnë fare.
“Plus, kudo në botë po rriten, ndërsa tek ne gjobat për mjedisin po zvogëlohen. Vetë Nikolla Bertolini nga delegacioni i BE-së tha se ishte një gabim i madh që ulëm gjobat (ISHMJ raportin, rënie prej 75% në vitin 2019). Ka një mungesë të madhe në pjesën e inspektoratit të ndërtimit. Inspektori i ndërtimit më tha se ai duhej të thërriste autorin e krimit për të ardhur në vendin e ngjarjes në mënyrë që t’i shkruante parashtresë. Ndërkaq, ai mund të mos vijë kurrë! Gjithashtu doja të raportoja ndarjen në Inspektoratin Shtetëror, por inspektore e ujërave më tha se ajo duhej të merrte urdhër nga drejtori, përndryshe nuk mund të dilte në teren. Këto janë pengesa reale,” theksoi Dimitrovski.
Për më tepër, problemi nuk është vetëm shuma e gjobave, thotë ai, por edhe sa dhe nëse u jepet ryshfet atyre që duhet t’i ekzekutojnë gjobat.
“Ekziston gjithashtu një problem me ryshfetin dhe korrupsionin. Më kot gjobë dhjetë herë më të shtrenjta, 1.000 euro ose konfiskim i automjetit, nëse ai që duhet të shkruajë gjobën thotë ” djalosh, më jep 100 euro dhe vazhdo punën “, vëren Dimitrovski.
Inspektorët shpesh janë në një “rreth vicioz të ndikimit” dhe u mungon kapaciteti njerëzor dhe financiar
Korrupsioni përmendet gjithashtu në hulumtimin e OJQ-së Infocenter “Mbikëqyrja Inspektuese Komunale – Problemet dhe Sfidat”. Publikuar në mars të vitit 2020, analiza u krye në të 80 komunat, si dhe në Qytetin Shkup. Dokumenti vëren se shpesh (mos) veprimi dhe (jo) efikasiteti i inspektorëve nuk varet vetëm nga ata personalisht, por drejtpërdrejt nga udhëzimet dhe vendimet e kryetarit të komunës.
“Fakti që inspektorët komunal emërohen nga kryetari i komunës dhe raportojnë drejtpërdrejt tek ai, është një rrezik potencial për integritetin e inspektorëve, pra paraqet rrezik për korrupsion. Rreziku i korrupsionit është i lartë për faktin se komunat, në të njëjtën kohë, janë ofrues të shërbimeve dhe inspektojnë ato shërbime. Prandaj, inspektorët janë shpesh në një ‘rreth vicioz’ të ndikimit politik dhe afarist, nga njëra anë, dhe ligjeve, qytetarëve dhe interesit publik, nga ana tjetër”, thuhet në hulumtimin.
Hulumtimi, ndër të tjera, tregon se inspektorët ankohen për paga të ulëta, komunat kanë mungesë të inspektorëve, ndërsa në disa komuna, një inspektor është i autorizuar të mbikëqyrë në disa fusha – mjedis jetësor, ndërtimtari ose shërbime komunale. Gjithashtu, shumë komuna nuk janë në gjendje të rregullojnë kujdestaritë gjatë fundjavave dhe festave, si dhe punën në ndërrime.
Qyteti Shkup këto ditë u lavdërua se në vitin e kaluar 2019 Inspektorati i tyre i Mjedisit Jetësor ka kryer 274 inspektime të rregullta, përkatësisht 117% më shumë se në vitin 2018. Gjithashtu, mbikëqyrja inspektuese kontrolluese e inspektorëve komunalë u rrit me 237%, inspektimet e jashtëzakonshme me 300%, ndërsa për po aq përqindje është rritur edhe mbikëqyrja inspektuese e jashtëzakonshme me laborator të akredituar.
“Nga e gjithë kjo mund të konkludohet se Qyteti Shkup tani është i gatshëm të marrë kompetencat për tërë inspektimin në fushën e kompetencave të vetëqeverisjes lokale në territorin e tërë qytetit. Ajo që duhet të dijë publiku është fakti se po përgatitet një marrëveshje ndër-komunale të cilën deri në fund të këtij muaji duhet ta nënshkruajmë së bashku me 10 komunat e Shkupit përmes të cilave mbikëqyrja inspektuese do të centralizohet në territorin e kryeqytetit, nën patronazhin e Qytetit Shkup”, thotë kryetari i qytetit Petre Shilegov.
Në anën tjetër, Radio MOF ishte në terren vitin e kaluar së bashku me inspektorët e Qytetit Shkup, kështu që pamë se disponojnë me gjithsej 60 inspektorë në të gjithë sektorët, ndërsa lëvizin me 3-4 automjete. Për shembull, inspektori merr telefonatë për një situatë në Gjorçe Petrov. Dhe tani, nëse nuk ka automjet, ai duhet të kapë autobus, të ecë nëpër tollovitë e Shkupit, ndoshta do të duhet të ndërrojë autobusë për të arritur në vendndodhje.
Së dyti, Inspektorati kishte vetëm 5 inspektorë për mjedis jetësor, një që do të largohet së shpejti dhe 16 rojtarë komunalë. Inspektorët punuan pa aparate për matje indikative. Nuk kishin as maska. Matjet bëhen me laborator komercial të angazhuar, sepse shteti nuk e ka laborator të akredituar.
Inspektorati Shtetëror i Mjedisit Jetësor (ISHMJ), nga ana tjetër, kavetëm 19 inspektorë, në të gjitha sferat për të gjithë shtetin. Buxheti i ISHMJ-së në vitin 2019 arriti në 29.9 milion denarë, nga të cilat 19 ishin për kompensimin mujor të punonjësve. Raporti Vjetor i ISHMJ-së tregon nevojën për staf administrativ, ekonomist, jurist, person TIK, burime njerëzore…
Burimi: Raporti Vjetor i ISHMJ-së viti 2019
Deri ku është akreditimi i Laboratorit Qendror Shtetëror?
Dihet që shteti nuk ka mekanizëm efektiv të kontrollit laboratorik për atë që matet nga industria, veçanërisht pasi Inspektorati Shtetëror është i ngarkuar me kapacitetet e quajtura Leje ekologjike A të integruara, ndërsa Qyteti i Shkup për B lejet.
Laborator ka Ministria e Mjedisit Jetësor dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH), si pjesë e Drejtorisë së Mjedisit Jetësor, por deri më tani nuk është akredituar në përputhje me standardet ndërkombëtare. Derisa të akreditohet, laboratori është praktikisht i papërdorshëm. Inspektoratet përdorën shërbimet e laboratorëve të akredituar komercial, siç janë ato të “Pharmchem”, “Tehnolab”, “Euromak Kontrol” dhe UGD. Por hulumtimi i fundit i Radio MOF tregoi se asnjë laborator privat nuk ka mundësi të kryejë superzion mbi një laborator tjetër privat.
Gjëja e fundit nga dhjetori i vitit 2019 ishte se është pranuar amendament i Buxhetit, i paraqitur nga deputetët e DOM, për 5 milion denarë shtesë për akreditimin e laboratorit qendror.
Laboratori shtetëror, foto: Meta
MMJPH pret që procedura e akreditimit e Laboratorit Qendror të përfundojë deri në fund të vitit.
“Në departamentin për matjet laboratorike dhe në terren, janë zbatuar të gjitha kërkesat e standardit ISO 17025: 2018. Dokumentacioni që del nga kërkesat e standardit është lëshuar për përdorim. Është blerë pajisje e përshtatshme për metodat që do të jenë në fushëveprimin e akreditimit dhe është dorëzuar kërkesa për kalibrim të instrumenteve. Përveç për kalibrim, mbetet të realizohen ndër-kontrolle për metodat që janë të fushës” thonë nga MMJPH për Radio MOF.
Pas përfundimit të kalibrimit dhe ndër-kontrollit nga MMJPH, mbetet që shtëpia këshilluese të realizojë trajnime për kërkesat e kontrollit të standardit dhe kontrollit të brendshëm të sistemit të cilësisë ISO 17025: 2018.
“Laboratori shtetëror i akredituar, mbi të gjitha, do të jetë në dispozicion për Inspektoratin Shtetëror të Mjedisit Jetësor, si dhe për kompanitë klient që dëshirojnë të bëjnë matje kontrolli në mënyrë që të mbrojnë mjedisin jetësor,” thonë nga MMJPH.
Ligji për Inspektim në mjedisin jetësor, mungon
Mungesa e Ligjit të veçantë për inspektim në mjedisin jetësor është shënuar në Raportin e fundit të BE-së. Ekzistojnë kritika të hapura për Kapitullin 27 për kapacitetin administrativ në të gjitha nivelet, burimet financiare, progresin në program për të zvogëluar ndotjen e ajrit, por edhe për papërgjegjësinë e ndotësve.
Ana Petrovska, ish sekretare e shtetit në ministrinë përkatëse që javën e kaluar drejtore e Inspektoratit Shtetëror të Mjedisit Jetësor (ISHMJ), përmes këtij Ligji tashmë paralajmëroi se transparenca e inspektorateve do të përmirësohej.
Kjo do të ndikonte veçanërisht në inspektimet më të strukturuara, të gjitha në mënyrë që të zbulohen dhe vërtetohen shkeljet e mundshme të ndotësve në kohën e duhur. Ligji, në frymën e Konventës së Aarhusit, duhet të parashikojë publikimin e rregullt të procesverbaleve të mbikëqyrjeve inspektuese.
Pamje e Shkupit nga Vodno
Kjo është arsyeja pse “O2 Iniciativa” kërkon miratimin e saj të menjëhershëm. Ligji, thonë eko-aktivistët, është në proces dhe është në ENER që nga viti 2016.
“Të sqarohen të gjitha paqartësitë dhe lëshimet në mënyrë që të kemi sistem të plotë dhe efikas të inspektimit ku inspektimet do të plotësojnë njëri-tjetrin dhe do të ndihmojnë njëri-tjetrin me një qëllim të përbashkët për të eliminuar të gjitha dëmet dhe kërcënimet ndaj mjedisit jetësor. “Aktivitetet tona të ardhshme do të lidhen me këto qëllime, për të ndihmuar në miratimin e legjislacionit më të mirë të mundshëm,” thotë Nevena Georgievska nga “02 Iniciativa”.
Akuzat e ndërsjella të inspektorateve
Në raportin e përbashkët për cilësinë e ajrit tënë EUROSAI – Organizata Evropiane e Institucioneve Supreme të Revizionit, thuhet se “inspektimet për mjedisin jetësor kryhen në nivelin qendror dhe lokal pa koordinim”.
Kjo vihet re edhe nga përfaqësuesi i “O2 Iniciativës”. Megjithëse, sipas Ligjit për mjedisin jetësor, përcaktohet fushëveprimi i kompetencave të inspektorëve shtetërorë, si dhe inspektorëve të autorizuar nga komunat dhe qyteti Shkup.
Një ndarje e tillë, thekson Georgievska, në vend që të kontribuojë për kontroll më të mirë në praktikë, ka transferim të përgjegjësisë ose akuzave reciproke për kompetencat. Ajo tregon shembullin kur vitin e kaluar publiku u trondit nga trajtimi i mbeturinave mjekësore. Pasi fotot e tmerrshme u përhapën në publik dhe Qyteti Shkup raportoi rastin, Inspektorati Shtetëror pretendoi se Inspektorati i Qytetit kishte ushtruar kontroll të paautorizuar mbi “Eko Klub”.
Pamjet nga uzina e “Eko Klub” të prezantuara në konferencën për shtyp në Qytetin Shkupit më 4 shkurt. (Foto: Qyteti Shkup)
Vitet e kaluara, Inspektorati i Qytetit ishte shumë më shpesh në terren, kishte komunikim të shpejtë dhe efikas me qytetarët, ne informonim, ata me të vërtetë reagonin. Ndërsa për ISHMJ-në gjërat gjithnjë ishin me ” të shtyrë ” dhe shumë shpesh aktivitetet e tyre linin arsye për dyshim në punë”, thotë Georgievska.
Zjarri që ndodhi para ndryshimit të udhëheqësisë dhe humbjes së dokumentacionit, thotë ajo, vetëm forcon dyshimet për mënyrën e funksionimit të këtij institucioni.
“Presim nga drejtoresha e re (Ana Petrovska) revizion të punës së mëparshme dhe të përcaktojë strategji të re për funksionim më efikas, si dhe ekipim më të mirë në staf dhe pajisje. “Por vetë shembulli me Inspektoratin e Qytetit (Mirosllav Bogdanovski) na jep shpresë se kur kemi personin e duhur në vendin e duhur, gjërat mund të lëvizin për mirë, pavarësisht nga të gjitha pengesat,” tha Georgievska.
Shilegov kërkon që të mos ketë inspektorat shtetëror, drejtoresha e re ISHMJ kërkon koordinimin
Duke iu referuar problemeve me inspektorët komunal, kryetari i komunës i Qytetit ShkupPetre Shilegov këto ditë tha se “ne kemi sistem jofunksional dhe kjo është arsyeja pse situata jonë është e tillë”.
Gjithashtu, Shilegov do të shfuqizonte inspektimet qendrore, të mos ekzistonin plotësisht, të mos ketë inspektorat shtetëror, por, thotë ai, mund të ekzistonte organ shtetëror që do të kontrollonte inspektimet komunale.
“Është një rrugë në Zhelezara që ndan komunat e Gazi Babës dhe Butelit. Inspektori për mjedis jetësor nga Buteli kap një autor në vendin e ngjarjes duke hedhur mbetje ndërtimore, burri identifikohet, por mbetjet i hedh në të djathtë, në Gazi Babë. Dhe inspektori nuk mund t’i bëjë asgjë. Shkupi është shumë më specifik sesa njësitë e tjera të vetëqeverisjes lokale, duke pasur parasysh dualizmin në vetëqeverisjen lokale, kështu që ne vendosëm që është e mirë atë që kemi si koncept, derisa të zgjidhet sistematikisht çfarë do të ndodhë me policinë komunale. Ja të hapim sfidën – të shfuqizuar inspektoratet shtetërore, kemi Inspektoratin Shtetëror të Mjedisit Jetësor më katastrofik, me shumë dobësi subjektive, kështu i përkufizoj unë disa fenomene për të cilat të gjithë jemi të vetëdijshëm se ekzistojnë”, tha Shilegov gjatë debatit “Si të kemi shërbime inspektuese të pavarura dhe efikase në Shkup”.
Shkupi ditë e ndotur
Kryetari i komunës përmendi edhe rastin e mbetjeve mjekësore. Çështja shkoi në Prokurori, por, thotë ai, pasi filloi korrespondenca, hetuesit erdhën, kapi pandemia dhe “gjithçka është nën radar”.
“Prandaj, sistemi që ne e konsiderojmë jofunksional duhet të korrigjohet, me ndryshime ligjore,” tha Shilegov.
Nga ana tjetër, drejtori i ri i Inspektoratit Shtetëror, Ana Petrovska, beson se ISHMJ-ja dhe Inspektorati i Qytetit duhet të koordinohen, në përputhje me kompetencat e përcaktuara me ligj.
“Çdo inspektor është i rëndësishëm dhe anulimi i çdo inspektorati në nivelin kombëtar ose lokal në fushën e mjedisit jetësor do të ketë efekte negative, veçanërisht pas shpërthimit të pandemisë”, tha Petrovska, e cila është kuadër i partisë DOM konsulent shumëvjeçar për problematika ekologjike.
Çfarë kërkojnë qytetarët nga eko-inspektorët?
Përmes projektit “Mjete për Mbikëqyrje Inspektuese të Përmirësuar në Nivel Lokal”, së fundmi u realizua anketë në katër qytete maqedonase – Shkup, Manastir, Kumanovë dhe Veles.
Më shumë se 75% e të anketuarve konfirmuan se ata vërejnë ndotje në komunën e tyre. Theksojnë problemin e ndotjes së ajrit, hedhjen e paligjshme të mbeturinave ndërsa ndër arsyet është edhe djegia e karburanteve jo standarde nga familjet. Në vendbanimet, pranë të cilave ka objekte industriale, qytetarët paraqesin industrinë si burim të ndotjes.
Qytetarët thonë se janë të interesuar të raportojnë ndotjen, por nga ana tjetër, një përqindje e madhe nuk kanë raportuar fare ndotje. Gjithashtu, pothuajse 50% mendojnë se nuk ka pasur asnjë reagim nga shërbimet kompetente, ose inspektorët kanë bërë inspektim, por nuk e dinë se si ka përfunduar çështja.
Bojan Shashevski
