Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Македонија се наоѓа на високото петто место од 41 европска земја на Индексот на одлив на мозоци на „Global Economy“, што јасно покажува дека државата се соочува со голем губиток на таленти. Во меѓувреме, според проценките на Светската банка, речиси 40% од високообразовниот кадар ја има напуштено државата, додека според извештајот на ИОМ за 2020 година, Македонија се наоѓа во топ 50 земји во светот со најголема емиграција во странство.
Ова се дел од наводите во најновиот извештај на Државниот завод за ревизија (ДЗР) насловен Ефикасност на мерките за спречување на одливот на високообразовани и стручни кадри.
Активностите на Владата како носител на политиките за управување со миграцијата не се доволно ефективни за намалување на одливот на високообразовниот кадар од државата, велат од ДЗР по спроведените ревизорски активности и обезбедените ревизорски докази.
Според податоците на Државниот завод за статистика (ДЗС), бројот на македонски граѓани кои заминале во странство во периодот 2013-2022 година изнесува 7.861 лице. Податоците на ДЗС за образовната структура на лицата кои ја напуштиле државата покажуваат дека во периодот 2015-2022 година од земјата емигрирале вкупно 719 високообразовани лица.
„Во последните неколку децении меѓународните миграции во светски рамки забележуваат континуиран пораст, а денес нивниот обем е поголем од било кога. Тенденцијата кон пораст на емиграцијата на високостручни кадри, како и научен подмладок од одделни факултети, имплицира промени во квалитетот на работната сила и намалување на нивото на човечкиот капитал, а со тоа и негативни ефекти во областа на економскиот развој на земјата и научноистражувачката дејност“, додаваат од ДЗР.
Според добиените податоци од меѓународните организации и земјите на прием, бројот на македонски граѓани кои престојуваат во странство се зголемува со забележителна стапка, велат од ДЗР и додаваат дека оваа тенденција искажува сериозни предизвици за државата, вклучувајќи го одливот на високообразовни кадри и потенцијалните ефекти врз економијата и општеството во целост.
Државата нема стратешки документ за борба против одливот на квалификувани кадри
Недостатокот на активна стратегија за управување со високообразовни кадри во државата уште повеќе ја зголемува загриженоста, посочуваат од ДЗР.
По истекувањето на периодот на важност на Националната Стратегија за вмрежување и соработка со високообразовани и стручни кадри од 2013 до 2020 година, државата, како што истакнуваат од ДЗР, нема стратешки документ за борба против одливот на квалификувани кадри.
Во извештајот се истакнува дека Владата ја има усвоено Резолуцијата за миграциона политика, со посебна стратешка цел насочена кон намален интензитет на трајната емиграција во странство на лицата со високо ниво на образование, но за неа, додаваат дека не е воспоставен мониторинг на имплементацијата на мерките и активностите, а воедно усвојувањето на нови стратешки документи се врши без претходно оценување и евалуација на резултатите.
Во меѓувреме, Национална стратегија за вмрежување, соработка и спречување на одливот на високообразовани и стручни кадри 2013-2020 е единствениот стратешки документ за јавни политики во којшто директно се адресира прашањето за „одливот на мозоци“.
„Оваа стратегија не е објавена во Службен весник и на веб страната на МОН, а отсуството на поткрепувачка документација за начинот на планирање и изработка на Стратегијата, не обезбедува веродостоен податок за вклученоста на сите релевантни институции во креирањето на стратешкиот документ“, стои во извештајот на ДЗР.
Иако со усвојувањето на Стратегијата и Акцискиот план за 2013/2014 година беа дефинирани цели, мерки и активности за намалување на емиграцијата на високообразовни кадри, со извршената ревизија се утврди низок степен на нивна имплементација, додаваат од ДЗР.
„Ваквата состојба се должи на недоволна координација меѓу институциите и носителите на мерки, како и на не формирана работна група во рамките на Министерството за образование, која треба да воспостави национален систем за полесно следење и управување со движењето на високообразовани поединци од земјата“, додаваат од ДЗР.
Исто така, во земјава не е воспоставен и функционален систем за следење и управување со интелектуалната емиграција, поради невоспоставена мрежа или база на податоци на високообразовани лица кои живеат и работат во странство и неизвршена анализа на состојбите со миграцијата на високообразовен кадар, со бројот на емигрирани лица, образовен профил, старосен профил, со адресирање на причините за емиграција, велат од ДЗР.
Понатаму, стипендиите за втор и трет циклус студии во странство се доделуваат без извршена анализа и утврдување кои студиски програми се од јавен интерес за државата и ќе бидат предмет на стипендирање, се истакнува во извештајот на државните ревизори.
„Од друга страна МОН нема воспоставено ефикасен систем за следење дали студентите ги имаат исполнето обврските согласно објавениот конкурс и склучените договори. Врз основ на извршената анализа ревизијата утврди значителни разлики помеѓу бројот на одобрени квоти и бројот на запишани студенти, што укажува на недостаток на анализи за реално креирање на уписната политика, насочена кон усогласување на понудата и побарувачката и во корелација со политиките за економски развој на државата“, пишува во извештајот на ДЗР.
Дополнително, ревизорите утврдиле дека нефункционалноста на веб порталите nauka.mk и patent.mk оневозможува тие да се користат како средство за обезбедување информации за резултатите од научно истражувачката дејност, иновациите, трансферот на универзитетскиот „know-how“ на пазарот во компаниите и регистрираните патенти, односно иновативните пронајдоци.
Во текот на ревизијата бил ангажиран експерт кој извршил истражување чии проценки покажуваат дека во периодот 2013-2021 година од државата просечно годишно мигрираат по околу 2.500 високообразовани кадри, за кои државата просечно годишно инвестирала по околу 5 милијарди денари или вкупно за анализираниот период потрошила 44.7 милијарди денари, односно околу 725 милиони евра.
Целосниот извештај е достапен на следниов ЛИНК.
-
ESHR: Humbje alarmante e talenteve – Maqedonia renditet e pesta në Evropë për ikjen e trurit
Maqedonia e Veriut renditet në vendin e 5-të, nga 41 shtete evropiane të Indeksit të ikjes së trurit në “Global Economy”, që tregon qartë se shteti po përballet me një humbje të madhe të talentëve. Ndërkohë, sipas vlerësimeve të Bankës Botërore, pothuajse 40 përqind e kuadrit të arsimit të lartë është larguar nga vendi, ndërsa sipas raportit të IOM-it për vitin 2020, Maqedonia është në top 20 vendet në botë me emigracionin më të madh jashtë vendit.
Këto janë disa nga pretendimet e raportit më të ri të Entit Shtetëror të Revizionit (ESHR) të titulluar, Efektshmëria e masave për parandalimin e daljeve të kuadrove të arsimit të lartë dhe profesional.
Aktivitetet e Qeverisë si bartëse e politikave të menaxhimit të migracionit nuk janë mjaft efektive për të reduktuar daljen e stafit të arsimit të lartë nga shteti, thonë nga ESHR pas aktiviteteve të zbatuara të revizionit dhe dëshmitë e siguruara të revizionit.
Sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikave (ESHS), numri i qytetarëve të Maqedonisë të cilët janë larguar jashtë vendit në periudhën 2013-2022 është 7,861 persona. Të dhënat e ESHS për strukturën arsimore të personave që janë larguar nga vendi tregojnë se në periudhën 2015-2-22 kanë emigruar nga vendi gjithsej 719 persona me arsim të lartë.
“Në dekadat e fundit, migracionet ndërkombëtare në korniza botërore shënojnë rritje të vazhdueshme, ndërsa sot numri i tyre është më i madh se kurdoherë. Tendenca drejt rritjes së emigracionit të kuadrit me kualifikime të larta, si dhe shkencëtarëve të rinj nga fakultete të caktuara, implikon ndryshime të cilësisë së fuqisë punëtore dhe ulje e nivelit të kapitalit njerëzor, ndërsa me këtë edhe efekte negative në fushën e zhvillimit ekonomik të vendit dhe veprimtarisë së hulumtimit shkencorë”, shtojnë nga ESHR.
Sipas të dhënave të marra nga organizatat ndërkombëtare dhe vendet pritëse, numri i shtetasve të Maqedonisë që jetojnë jashtë vendit po rritet me një ritëm të dukshëm, thonë nga ESHR dhe shtojnë se, kjo tendencë, paraqet sfida serioze për shtetin, duke përfshirë daljen e personelit të arsimit të lartë dhe efektet e mundshme në ekonomi dhe shoqëri në tërësi.
Shteti nuk ka dokument strategjik për luftë kundër ikjes së kuadrove të kualifikuara
Mungesa e një strategjie aktive për menaxhimin e personelit të arsimit të lartë në vend e shton edhe më shumë shqetësimin, theksojnë nga ESHR.
Pas skadimit të periudhës së vlefshmërisë së Strategjisë Kombëtare për rrjetëzimin dhe bashkëpunimin me personel me arsim të lartë dhe profesional nga viti 2013 deri në vitin 2020, shteti, siç thonë nga ESHR nuk ka një dokument strategjik për të luftuar daljen e personelit të kualifikuar. Në raport theksohet se, Qeveria ka miratuar një Rezolutë për politikën e migracionit, me qëllim të veçantë strategjik që synon uljen e intensitetit të emigrimit të përhershëm jashtë vendit të personave me arsim të lartë, por për të, shtojnë se nuk është vendosur monitorimi i zbatimit të masave dhe aktiviteteve, si dhe miratimi i dokumenteve të reja strategjike kryhen pa vlerësim paraprak të rezultateve
Ndërkohë, Strategjia Kombëtare për Rrjetëzimin, Bashkëpunimin dhe Parandalimin e Daljeve të Personelit me Arsim të Lartë dhe Profesionist 2013-2020 është i vetmi dokument strategjik i politikave publike që trajton drejtpërdrejt çështjen e “ikjes së trurit”.
“Kjo strategji nuk është publikuar në Gazetën Zyrtare dhe në faqen e MASH-it dhe mungesa e dokumentacionit mbështetës për mënyrën e planifikimit dhe përgatitjes së Strategjisë nuk jep të dhëna të besueshme për përfshirja e të gjitha institucioneve përkatëse në krijimin e dokumentit strategjik”, thuhet në raportin e ESHR-së.
Edhe pse me miratimin e Strategjisë dhe Planit aksional për vitin 2013/2014 ishin definuar qëllime, masa dhe aktivitete për uljen e emigrimit të kuadrove me arsim të lartë, me revizionin e kryer u vërtetua shkallë e ulët e implementimit të tyre, shtojnë nga ESHR.
“Kjo situatë i referohet koordinimit të pamjaftueshëm ndërmjet institucioneve dhe bartësve të masave, si dhe grupit të paformuar të punës në kuadër të Ministrisë së Arsimit, i cili duhet të krijojë një sistem kombëtar për monitorimin dhe menaxhimin më të lehtë të lëvizjes së individëve me arsim të lartë nga vendi”, shtojnë nga ESHR.
Gjithashtu, në vend nuk është vendosur as sistemi funksionale për ndjekjen dhe menaxhimin me emigracionit intelektual, për shkak të mosvendosjes së rrjetit apo bazës së të dhënave të personave me arsim të lartë të cilët jetojnë dhe punojnë jashtë vendit dhe një analize të pa kryer të situatës me migrimin e kuadrit me arsim të lartë, me numrin e emigrantëve, profilin arsimor, profilin e moshës, adresimin e arsyeve të emigrimit, thonë nga ESHR.
Më tej, bursat për ciklin e dytë dhe të tretë jashtë vendit ndahen pa u bërë një analizë apo konstatim se cilat programe studimore janë të interesit publik për shtetin dhe do të jenë lëndë e bursës, theksohet në raportin e revizorëve shtetëror.
“Nga ana tjetër, MASH nuk ka vendosur sistem efikas për të ndjekur nëse studentët kanë përmbushur obligimet në përputhje me konkursin e publikuar dhe marrëveshjet e lidhura. Në bazë të analizës së bërë, revizioni ka konstatuar dallime të konsiderueshme mes numrit të kuotave të miratuara dhe numrit të studentëve të regjistruar, që tregon për mungesë të analizës për krijimin real të politikës regjistruese, e orientuar drejt harmonizimit të ofertës dhe kërkesës dhe në korrelacion me politikat për zhvillim ekonomik të shtetit”, shkruan në raportin e ESHR-së.
Më tej, revizorët kanë konstatuar se, jofunksionaliteti i ueb portaleve nauka.mk dhe patent.mk pamundëson që ato të shfrytëzohen si mjete për sigurimin e informatave për rezultatet e veprimtarisë shkencëtaro – hulumtuese, inovacionet, transferin e “know – how” universitare në tregun në komapanitë dhe patentat e regjistruara, përkatësisht shpikjet inovative.
Gjatë revizionit është angazhuar një eskpert i cili ka kryer hulumtime, vlerësimet e të cilit tregojnë se në periudhën 2013-2021 kanë migruar nga vendi mesatarisht rreth 2500 kuadro me arsim të lartë në vjet, për të cilët shteti ka investuar mesatarisht nga rreth 5 miliardë denarë në vjet, apo gjithsej për periudhën e analizuar ka harxhuar 44.7 miliardë denarë, përkatësisht rreth 725 milionë euro.
Raporti i plotë është i qasshëm në këtë LINK.
