Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Во последниве 24 часа две млади лица си го одзедоа животот. Ова повторно покрена дискусија во јавноста за превенцијата од самоубиства, стигмата за менталното здравје, но и сензационалистичкото пренесување во медиумите.
Во периодот од 2008 до 2020 година, просечно во Северна Македонија се случуваат 134 самоубиства годишно, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика. Мажите се скоро три пати повеќе склони кон самоубиства.
Недоволна достапност до услуги, но и мала свесност кај луѓето
Психотерапевтката Ана Блажева од Здружението за психологија и психотерапија – „Психотерапика“, вели дека има повеќе начини како да се превенираат ваквите случаи.
„Пред сè системски е многу значајно да може навремено да се детектираат знаци кај луѓето, односно веќе од примарната здравствена заштита да можат да станат препознатливи кога некој човек почнува да има потешки периоди. Во таа смисла, во нашиот систем недостасува вклученоста и улогата на психолозите и психотерапевтите бидејќи тоа поле останува да биде недоволно регулирано и недоволно достапно за луѓето“, вели таа.
Блажева посочува дека знаците на депресија или на други тегоби, луѓето најчесто си ги препишуваат на себе и нема доволно сознанија дека тие се нешта за кои што може да се разговара со лекар, со психолог, со психијатар и да се спречи развивање на посериозна состојба.
„Сметам дека треба да има подобро информирање или подигање на свеста во однос на знаците – и на депресија и тегоби кои може да доведат до оној чин и до некој посилен системски одговор во рано препознавање и интересирање преку подостапни услуги за грижа за ментално здравје“, истакнува таа.
Двојна стигма
Според психотерапевтката тешко е да се зборува за самоубиството во ситуација на двојна стигма, ситуација каде првично под стигма е менталното здравје, додека самоубиството и само по себе претставува табу тема.
Блажева вели дека потребно е да се отвори простор за зборување на овие теми, тие да бидат присутни и луѓето да не се плашат кога вакви теми се отвораат. Таа додава дека овој е еден од начините за справување со стигмата, а едукацијата е значаен елемент за ова да се постигне.
Но, таа додава дека стигмата и табуто околу самоубиството на некој начин се нормална реакција затоа што тоа е настан кој што сите ги вознемирува и ги носи на некое место на кое е многу непријатно.
„Предизвикува разни реакции како гнев, лутина, обвинување, меѓутоа токму објаснувањата и зборувањето за самоубиството можат да бидат превентивни, да биде превентивна функција, а од друга страна ние да научиме како да гледаме по ова прашање на начин кој нема да не изолира, а оние кои што го искусиле непосредно и посредно да ги остави неми и осамени. Бидејќи ние многу малку знаеме да зборуваме за оваа тема затоа што таа најчесто не остава без зборови, посебно кога немаме дозвола и не зборуваме за тоа“, нагласува Блажева.
Во Северна Македонија нема СОС линија за превенција и советување
Блажева смета дека СОС линиите имаат добар ефект и се потребни, односно дека секој вид на интервенција, заштита, превенција и детекција се неопходни. Меѓутоа, во земјава со години не функционира Националната линија за превенција од самоубиства.
„На различни луѓе во различни ситуации може различни нешта да им се најдат и да бидат клучни во спречувањето. Така што и јас колку што сум информирана СОС линија нема кај нас за жал, и во недостаток, јас би рекла дека сите кои што се соочуваат со тешкотии кои ги носат на места каде што ја преиспитуваат вредноста на својот живот, да разговараат со некој близок и да разговараат со матичен лекар, да не се плашат да појдат кај психијатар, кај психолог, на психотерапевт и да се обидат да се извлечат од тоа место“, заклучува Блажева.
Блажева надополнува дека треба да бидеме претпазливи од ефектите на пандемија, особено кога недостасува системски одговор за предизвиците за менталното здравје од страна на институциите.
„Ние имавме некои обиди за поголема застапеност на темата за менталното здравје воопшто во јавниот простор, меѓутоа сè уште немаме реални политики. Сега сè повеќе се препознава важноста на менталното здравје, меѓутоа сè уште мислам дека имаме доста празни места, слепи точки и апсолутно треба да се биде внимателен и присутен и да се реагира заради тоа што не постои ниту возрасна група, ниту човек кој не беше засегнат од целото ова искуство“, објаснува таа.
Етичко известување или клик плус
Но и начинот на тоа како известуваат медиумите за самоубиствата, посебно кога има трка за кликови, може да доведе до сериозни последици, предупредува Катерина Синадиновска, претседателката на Советот за етика во медиумите на Македонија (СЕММ).
Таа истакнува дека има разни дефиниции за она што е јавен интерес и кои се неговите граници, но забележува дека домашните медиуми надолго и нашироко информираат за самоубиствата, при што се фотографираат телата, се земаат изјави од соседи, се шпекулираат причини, се наведуваат непроверени информации, малициозно проникнуваат квалификации и забелешки.
„Ова е проблем не само од новинарски аспект, туку исклучително е опасно оти според сите стручњаци и релевантни истражувања влијае на поттикнување на нови и нови самоубиства и затоа во светот постои усогласена практика помеѓу колегите за самоубиства воопшто да не се информира, во случаи кога не се работи за јавни личности“, вели Синадиновска, дополнувајќи дека кога се работи за јавни личности, известувањето да се прави во рамки на Кодексот без трошка сензационализам, со исклучително официјални информации и без непотребни детали.
Оттука, додава, Кодексот на новинарите во Членот 8 е многу јасен, односно дека начинот на информирање во случај на несреќи, семејни трагедии, болести, елементарни непогоди, војни мора да биде ослободен од сензационализми.
„Членот 7 налага да се почитува приватноста на личноста, освен ако тоа не е спротивно на јавниот интерес, но исто така и дека ќе ја почитува личната болка и жалост. За жал во трката по клик плус, во обидот да се биде што подраматичен во известувањето и демек поинтересен за публиката, новинарите сосема забораваат на овие, според мене, едни од клучните столбови во Кодексот“, нагласува Синадиновска.
Текст: Ивана Смилевска
Инфографик: Даниел Евросимоски
-
[Infografik] Vetëvrasja, parandalimi dhe raportimi etik
Në 24 orët e fundit dy të rinj i kanë ndërruar jetë. Kjo ngjalli sërish një diskutim publik për parandalimin e vetëvrasjeve, stigmën për shëndetin mendor, por edhe raportimin sensacionalist në media.
Në periudhën nga viti 2008 deri në vitin 2020, në Maqedoninë e Veriut ndodhin mesatarisht 134 vetëvrasje çdo vit, sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikave. Burrat kanë pothuajse tre herë më shumë gjasa për të kryer vetëvrasje.
Vetëvrasjet në Maqedoninë e Veriut dhe krahasimi me BE-në
InfogramQasje e pamjaftueshme në shërbime, por edhe ndërgjegjësim i ulët i njerëzve
Psikoterapistja Ana Bllazheva nga Shoqata për Psikologji dhe Psikoterapi – “Psikoterapika”, thotë se ka disa mënyra për të parandaluar rastet të tilla.
“Mbi të gjitha sistematikisht është shumë e rëndësishme që të mund të zbulohen shenjat tek njerëzit në kohën e duhur, përkatësisht të mund të identifikohen nga mbrojtja shëndetësore primare kur njeriu fillon të ketë periudha më të vështira. Në këtë kuptim, sistemit tonë i mungon përfshirja dhe roli i psikologëve dhe psikoterapistëve, sepse ajo fushë mbetet e rregulluar në mënyrë të pamjaftueshme dhe e pa mjaftueshëm e qasshme për njerëzit”, thotë ajo.
Bllazheva thekson se njerëzit shpesh ia atribuojnë vetes shenjat e depresionit apo sëmundjeve të tjera dhe nuk ka njohuri të mjaftueshme se ato janë gjëra që mund të diskutohen me mjekun, psikologun, psikiatrin dhe të parandalohet zhvillimi i një gjendjeje më të rëndë.
“Jam e mendimit se duhet të ketë informim më të mirë ose rritje të ndërgjegjësimit për shenjat – edhe të depresionit dhe të shqetësimit që mund të rezultojnë në atë akt dhe në një përgjigje më të fortë sistematike ndaj njohjes së hershme dhe interesimit përmes shërbimeve më të qasshme për kujdes për shëndetin mendor”, thekson ajo.
Stigmë e dyfishtë
Sipas psikoterapistes, është e vështirë të flitet për vetëvrasje në situatë të stigmës së dyfishtë, një situatë ku fillimisht shëndeti mendor është nën stigmë, ndërsa vetëvrasja është një tabu temë në vetvete.
Bllazheva thotë se është e nevojshme të hapet një hapësirë për të folur për këto tema, ato të jenë prezente dhe njerëzit të mos kenë frikë kur hapen tema të tilla. Ajo shton se kjo është një nga mënyrat për t’u përballur me stigmën ndërsa edukimi është element i rëndësishëm për ta arritur këtë.
Por, shton se stigma dhe tabuja për vetëvrasjen në një farë mënyre paraqet reagim normal sepse është një ngjarje që i mërzit të gjithë dhe i çon në një vend ku është shumë pakëndshëm.
“Nxit reagime të ndryshme si zemërim, hidhërim, akuzë, por pikërisht shpjegimet dhe të folurit për vetëvrasje mund të jenë parandaluese, të jenë funksion parandalues dhe nga ana tjetër mund të mësojmë se si ta shikojmë këtë çështje në atë mënyrë që të mos na izolojë ndërsa ata që e kanë përjetuar drejtpërdrejt dhe tërthorazi t’i lërë memec dhe të vetmuar. Sepse ne dimë shumë pak të flasim për këtë temë sepse zakonisht na lë pa fjalë, sidomos kur nuk kemi leje dhe nuk flasim për të”, tha Bllazheva.
Në Maqedoninë e Veriut nuk ka linjë SOS për parandalim dhe këshillim
Bllazheva beson se linjat SOS kanë efekt të mirë dhe janë të nevojshme, gjegjësisht se çdo lloj ndërhyrjeje, mbrojtjeje, parandalimi dhe zbulimi është i nevojshëm. Megjithatë, Linja kombëtare e parandalimit nga vetëvrasja nuk funksionon prej vitesh në vend.
“Njerëzve të ndryshëm në situata të ndryshme mund tu ndihmojnë gjëra të ndryshme dhe të jenë vendimtare në parandalimin. Me sa jam e informuar, nuk kemi SOS linjë, për fat të keq, dhe me pak fjalë, do të thosha që të gjithë ata që përballen me vështirësi, që i sjellin në vende ku vënë në dyshim vlerën e jetës së tyre, të flasin me një të afërm dhe të flasin me mjekun familjar, të mos kenë frikë të shkojnë te psikiatri, psikologu, psikoterapisti dhe të përpiqen të dalin nga ai vend”, përfundon Bllazheva.
Bllazheva shton se duhet të jemi të kujdesshëm ndaj efekteve të pandemisë, veçanërisht kur mungon një përgjigje sistematike ndaj sfidave të shëndetit mendor nga ana e institucioneve.
“Kemi pasur disa përpjekje për përfaqësim më të madh të temës së shëndetit mendor në përgjithësi në hapësirën publike, por ende nuk kemi politika reale. Rëndësia e shëndetit mendor tashmë po njihet gjithnjë e më shumë, por unë ende mendoj se kemi shumë hapësira boshe, pika qorre dhe absolutisht duhet të jemi të kujdesshëm dhe të pranishëm dhe të reagojmë sepse nuk ka as një grup moshë dhe as një person që nuk është prekur nga gjithë kjo përvojë”, shpjegon ajo.
Raportimi etik ose klikime plus
Por mënyra se si raportojnë mediat për vetëvrasjet, veçanërisht kur ka garë për klikime, mund të rezultojë me pasoja të rënda, paralajmëron Katerina Sinadinovska, kryetare e Këshillit për etikë në media të Maqedonisë (KEMM).
Ajo thekson se ka përkufizime të ndryshme se çfarë është në interes të publikut dhe cilat janë kufijtë, por vëren se mediat vendase raportojnë gjerësisht për vetëvrasjet, fotografojnë trupat, marrin deklarata nga fqinjët, spekulohet me arsyet, duke cituar informacione të pa verifikuara, japin kualifikime keqdashëse dhe vërejtje.
“Ky është një problem jo vetëm nga aspekti gazetaresk, por është jashtëzakonisht i rrezikshëm sepse sipas të gjithë ekspertëve dhe hulumtimeve përkatëse inkurajon vetëvrasje të reja dhe të reja dhe për këtë arsye ekziston një praktikë e bashkërenduar në botë mes kolegëve që të mos informohen aspak, në rastet kur bëhet fjalë për personazhe publike”, thotë Sinadinovska, duke shtuar se raportimi për personazhet publike duhet të bëhet në kuadër të Kodit pa asnjë grimë sensacionalizmi, me informacione jashtëzakonisht zyrtare dhe pa detaje të panevojshme.
Prandaj, shton, Kodi i Gazetarëve në nenin 8 është shumë i qartë, gjegjësisht se mënyra e informimit në rast aksidentesh, tragjedish familjare, sëmundje, fatkeqësi natyrore, luftëra duhet të jetë pa sensacion.
“Neni 7 kërkon që të respektohet privatësia e personit, nëse nuk është në kundërshtim me interesin publik, por edhe të respektohet dhimbja dhe pikëllimi personal. Për fat të keq, në garën për klikim plus, në përpjekje për të qenë sa më dramatikë në raportim dhe gjoja më interesant për audiencën, gazetarët i harrojnë plotësisht këto, për mendimin tim, shtyllat kyçe të Kodit” , thekson Sinadinovska.
Teksti: Ivana Smilevska
Infograf: Daniell Evrosimoski
