Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Учеството на младите во социјалниот, економскиот и политичкиот живот во Македонија во 2023 година е горе-долу исто како и во претходните шест години, откако „Младинскиот сојуз – Крушево“ на национално ниво го спроведува регионалното истражување „Индекс за младинско учество“. Недостаток од податоци за млади во ризик на сиромаштија, нула млади министри во влада, 1% самовработени млади и недоволно ефективни закони и политики за млади, само дел се од истите или слични резултати.
„Ова е четврта година како сум вклучена во ова истражување. Малку е тажно, затоа што веќе немам доволно изрази како да ги модификувам речениците, а да не бидат исти како изминатите години. До толку состојбата не се менува. Процентите укажуваат дека имаме стагнација во делот на поттик на социјалното учество на младите и тоа не е нешто ново, меѓутоа, очигледно е дека отсуствува политичката волја да се интервенира во тој сектор“, истакна Билјана Дуковска, истражувачка за социјалното учество на младите, на вчерашната презентација во „Мулино“.
Според неа, се „фрливме“ на младинската невработеност целејќи дека таа ќе придонесе кон поголемо социјално учество, притоа изоставувајќи цела една група млади луѓе кои не можат да стигнат до пазарот на труд и економското учество.
„Немаме податоци колку млади се во ризик на сиромаштија. Во еден момент добивме таков податок со закаснување од две години од кога беше изготвен извештајот и тој покажа дека бројот на млади во ризик од сиромаштија е повисок од вкупниот национален просек на луѓе во сиромаштија. Да карикирам со бројки, во тоа време ако националниот просек беше околу 21-2%, младите беа 45-6% во ризик од сиромаштија. Овие податоци се од 2021 година и појма немаме што се случува во меѓувреме. Но, со сигурност знаеме дека овие млади кои се во ризик од сиромаштија никако не се истаргетирани по ниту еден основ за специфични услуги или поддршки кои се даваат“, објасни Дуковска.
Не може да развивате максимален потенцијал ако живеете во ризик од сиромаштија, додаде таа.
„Вие не може ниту да размислувате на развој на потенцијал, вие размислувате на преживување. Зборуваме за политики кои треба да дозволат денеска да не бидете гладен“, нагласи.
Фото: Радио МОФ
Според Дуковска, сведочиме на студентски стандард, кошничка, училишни бенефиции и поволности, меѓутоа генерализирањето дополнително ги дискриминира младите кои се во ризик од сиромаштија и социјална исклученост. Исто така, истакна дека една третина од вкупниот број приматели на социјална помош се млади луѓе со деца.
„Ова го кажувам за да одиме длабоко во комплексноста на проблемот кога зборуваме за социјалната вклученост. Не може да очекувате дека тие млади развиваат мрежи, дигитална писменост, дека ќе размислуваат на зелени политики, ќе се вклучуваат во младинските совети, ќе се застапуваат за младинското учество“, децидна беше истражувачката.
Дополнително, таа ја спомена поврзаноста помеѓу детската и младинската сиромаштија. Секое трето дете во Македонија е во ризик од сиромаштија, а тие деца, како што рече, стануваат млади.
„Веројатно магично не се случува во таа една година во периодот на премин да тие излегуваат од ризикот од сиромаштија. Нас ни отсуствуваат политики кои не само ќе превенираат и ќе се справуваат со детската сиромаштија, туку и нема да дозволат пренесување на детската кон младинската сиромаштија“, заклучи Дуковска.
Истражувачката на социјалното младинско учество истакна дека мора да имаме издвоени јавни податоци кои нема да ги затскриваат реалните состојби на младите, како и длабински секторски анализи за тоа што води кон што. Исто така, таа смета и дека како држава треба да мислиме политика за издвојување на податоците за млади во генералните статистики. Дополнително, според неа, отсуствуваат услуги за подобрување на менталното здравје кај младите кои се растени во детска сиромаштија, во семејство со трансгенерациска сиромаштија итн. и не поседуваат доволно класификации. Па дури и да поседуваат, рече, имаат нарушено ментално здравје кое не им дозволува долгорочно да се задржат на пазарот на труд.
„И тука треба да ускокнат социјалните услуги кои ги нема во моментов“, посочи.
Фото: Радио МОФ
Согласно резултатите од истражувањето, нема подобрување ниту во стапките на младите кои не се вработени и не се вклучени во образование и обука во последните 4 години (категорија НЕЕТ).
„Приближно 1/4 во континуитет припаѓаат на оваа категорија на млади или поточно 24% во 2023 година. Економските индикатори за Индексот на младинско учество укажуваат на клучни предизвици и трендови, како во однос на одредени подобрувања, така и на области кои предизвикуваат загриженост“, забележа Марија Топузовска Латковиќ, истражувачка во делот на економското младинско учество.
Наодите кои таа ги презентираше покажуваат дека стапката на младинска невработеност постепено опаѓа, од 29,6% во 2020 година на 24,9% во 2023 година „што покажува стабилно, но умерено подобрување“.
„Ова ни сугерира дека негативните ефекти врз вработеноста на младите значително се намалиле“, наведе Латковиќ.
Како што рече, овој пад може да се препише на растечката тенција за образовна и професионална мобилност на младите со тоа што тие се стремат со можности во странство или продолжуваат со понатамошно образование и обука. Таа ја истакна и студијата на фондацијата „Фридрих Еберт“ од годинава според која 68% од младите имаат изразена желба за миграција.
Додека пак, во однос на националните закони, документи, политики и стратегии нагласи дека тие постојат за младите, но истите не се покажале како доволно ефективни.
„Националните политики треба да се фокусираат на обезбедување таргетирани програми за вклучување на млади лица од НЕЕТ категоријата. Потоа, програмите за стручно образование и обука треба да бидат усогласени со потребите на пазарот на труд. За да се стимулира младинското претприемништво, политиките треба да обезбедат поголем пристап до финансиска поддршка, менторство и можности за вмпрежување“, беа дел од препораките на истражувачката за подобрување на економското младинско учество.
Латковиќ напомена и дека континуираното следење и собирање на податоците поврзани со младинската вработеност е од клучно значење. Но, и дека политиките треба да се базираат на ажурирани, точни, прецизни податоци за да се осигураме дека интервенциите ќе одговараат на променливите трендови.
Дополнително, раскажа дека една четвртина или 24,4% од апликанти во Агенцијата за вработување во 2023 година биле млади луѓе кои започнале сопствен бизнис со финансиска поддршка од државата.
„Ова сигнализира на постоење лимитирачки фактори за развој на младинското претприемништво во земјата“, поентираше Латковиќ.
Фото: Радио МОФ
Младите луѓе немаат истакната доверба во институциите и генерално расте процентот на недоверба кај нив, смета Билјана Стојческа, истражувачката на политичко младинско учество во Индексот.
„Во моментов, потребно е сите чинители да работат заедно за обезбедување на подобра овозможувачка околина за политичко учество на младите луѓе. Во 2023 година сме имале само 2 млади пратеници во парламентот, односно 1,66%. Локалните младински совети имаат застапеност од само 31,2% во општините, а и тие се проблематични“, раскажа Стојчевска, истакнувајќи дека една општина мора да знае дали има локален младински совет или не, затоа што добиле одговор оттаму дека „вакви податоци не поседуваат“.
Па така, таа рече оти смета и тврди дека во локалните младински совети треба да се работи многу повеќе. Според неа, тешко се комуницира, иако некои општини се многу отворени, брзо одговараат, дале сериозен одговор за нивните структури, како комуницираат со младите и како ги вклучуваат.
„Меѓутоа, по мене, најаларматно политичкото учество на млади е на локално ниво. А, на регионално и на светско ниво најблиски носители на одлуки до младите се општините. Имаме само еден градоначалник што е млад човек. Тоа е градоначалникот на Росоман“, напомета Стојчевска.
Дополнително, според неа, дефиницијата што го опфаќа Законот за младинско учество не баш се рефлектира во сите законски рамки што ги опфаќаат младите луѓе како демографска група.
Во наредниот период ќе произлезе уште еден документ од истражувањето кој ќе го покаже резултатот од младинското учество во целиот регион. Минатата година резултатите покажале дека тоа варира меѓу меѓу 55.1 и 67.4, а од „Младински сојуз“ не очекуваат дека годинава ќе има некоја промена со оглед на резултатите кои се добиени.
Според нив, оваа бројка укажува на голем јаз помеѓу сегашното ниво на учество и целната вредност од 100, која ја достигнуваат младите во ЕУ земјите.
Настанот се реализираше со поддршка и соработка на Фондот на население на Обединетите нации (УНФПА) во Македонија.
Ангела Петкова
-
[Infografik] Stagnim social, ekonomik dhe politik i pjesëmarrjes së të rinjve
Pjesëmarrja e të rinjve në jetën sociale, ekonomike dhe politike në Maqedoni në vitin 2023 është pak a shumë e njëjtë sikurse edhe në gjashtë vitet e kaluara, sipas hulumtimit rajonal “Indeksi i pjesëmarrjes së të rinjve, të realizuar nga “Lidhja e të rinjve – Krushevë” në nivel nacional. Mungesa e të dhënave për të rinjtë të rrezikuar nga varfëria, zero të rinj ministra në qeveri, 1% të rinj të vetëpunësuar dhe ligje dhe politika të pamjaftueshme për të rinjtë janë vetëm disa nga rezultatet e njëjta ose të ngjashme.
“Ky është viti i katërt që jam përfshirë në këtë hulumtim. Është pak e trishtueshme, sepse nuk kam më mjaft shprehje për të modifikuar fjalitë pa qenë të njëjta me vitet e kaluara. Situata nuk ndryshuar deri në këtë shkallë. Përqindjet tregojnë se kemi stagnim në pjesën e nxitjes së pjesëmarrjes sociale të të rinjve dhe kjo nuk është diçka e re, por është e qartë se nuk ka vullnet politik për të intervenuar në atë sektor”, tha Biljana Dukovska, hulumtuese për pjesëmarrjen sociale të të rinjve, në prezantimin e djeshëm në “Mulino”.
Sipas saj, jemi “dhënë” pas papunësisë rinore duke menduar se ajo do të kontribuojë ndaj pjesëmarrjes më të madhe sociale më këtë duke anashkaluar një grup të tërë të rinjsh të cilët nuk mund të arrijnë deri te tregu i punës dhe pjesëmarrjen ekonomike.
‘Nuk kemi të dhëna se sa të rinj janë në rrezik të varfërisë. Në një moment morëm një të dhënë të tillë me vonesë prej dy vjetësh nga koha kur ishte përgatitur raporti dhe ai tregoi se numri i të rinjve në rrezik nga varfëria ishte më i lartë se mesatarja kombëtare e njerëzve në varfëri. Po kalkulojë me numra, në atë kohë nëse mesatarja kombëtare ishte rreth 21-22%, të rinjtë ishin 45-46% në rrezik nga varfëria. Këto të dhëna janë nga viti 2021 dhe nuk kemi asnjë ide se çfarë ka ndodhur gjatë kësaj periudhe. Por, me siguri dimë që këta të rinj që janë në rrezik nga varfëria, nuk janë targetuar për asnjë arsye për shërbime ose mbështetje specifike që mund të ofrohen”, shpjegoi Dukovska.
Nuk mund të zhvilloni potencial maksimal nëse jetoni në rrezik të varfërisë, shtoi ajo.
“Ju nuk mund as të mendoni në zhvillim të potencialit, ju mendoni për mbijetesë. Flasim për politika të cilat duhet të lejojnë që sot të mos jeni të uritur”, theksoi.
Sipas Dukovskës, jemi dëshmitarë të standardit studentor, shportës, benefitet shkollore dhe kushteve, megjithatë, generalizimi i mëtejshëm i diskriminon të rinjtë që janë në rrezik nga varfëria dhe përjashtimi social. Ajo gjithashtu theksoi se një e treta e numrit total të marrësve të ndihmës sociale janë të rinj me fëmijë.
“Këtë po e them për të hyrë thellë në kompleksitetin e problemit kur flasim për përfshirjen sociale. Nuk mund të prisni që këta të rinj të zhvillojnë rrjete, edukim digjital, që do të mendojnë për politikat e gjelbra, do të përfshihen në këshillat rinorë, do të angazhohen për pjesëmarrjen rinore“, ishte e prerë hulumtuesja.
Më tej, ajo e përmnedi lidhshmërinë mes varfërisë së fëmijëve dhe varfërisë rinore. Çdo i treti fëmijë në Maqedoni është në rrezik të varfërisë, dhe këta fëmijë, siç tha ajo, bëhen të rinj.
“Me siguri nuk ndodh ndonjë gjë magjike në atë një vit gjatë periudhës së kalimit që ata të dalin nga rreziku i varfërisë. Na mungojnë politika që jo vetëm do të parandalojnë dhe do të përballen me varfërinë e fëmijëve, por gjithashtu nuk do të lejojnë kalimin e varfërisë së fëmijëve në varfërinë rinorë“, konkludoi Dukovska.
Hulumtuesja e pjesëmarrjes sociale të të rinjve theksoi se duhet të kemi të dhëna publike të veçanta që nuk do të errësojnë kushtet reale të të rinjve, si dhe analiza të thella sektoriale se çfarë çon në çfarë. Ajo beson gjithashtu se si vend duhet të mendojmë për një politikë për ndarjen e të dhënave për të rinjtë në statistikat e përgjithshme. Përveç kësaj, sipas saj, nuk ka shërbime për përmirësimin e shëndetit mendor të të rinjve që janë rritur në varfërinë e fëmijërisë, në një familje me varfëri transgjenerative etj. dhe nuk posedojnë klasifikime të mjaftueshme. Dhe edhe nëse kanë, tha ajo, kanë shëndet të dëmtuar mendor që nuk i lejon të qëndrojnë në tregun e punës për një kohë të gjatë.
“Dhe këtu duhet të ndërhyjnë shërbimet sociale, të cilat nuk ekzistojnë për momentin”, theksoi ajo.
Sipas rezultateve të hulumtimit, nuk ka përmirësim as në shkallën e të rinjve të cilët nuk janë të punësuar dhe nuk janë të përfshirë në arsim dhe trajnim në 4 vitet e fundit (kategoria NEET).
“Afërsisht 1/4 në vazhdimësi i përket kësaj kategorie të rinjsh, ose më mirë 24% në 2023. Treguesit ekonomikë për Indeksin e Pjesëmarrjes së Rinisë tregojnë për sfidat dhe trendet kryesore, si në aspektin e përmirësimeve të caktuara ashtu edhe në fushat e shqetësimit”, vuri në dukje Marija Topuzovska Latkoviq, hulumtuese në fushën e pjesëmarrjes ekonomike të të rinjve.
Gjetjet të cilat ajo i prezantoi tregojnë se, shkalla e papunësisë së të rinjve bie gradualisht, prej 29,6% në vitin 2020 në 24,9% në vitin 2023 “që tregon përmirësim stabil, por mesatar”.
“Kjo na sugjeron se, efektet negative ndaj papunësisë së të rinjve janë ulur ndjeshëm”, theksoi Latkoviq.
Kjo rënie, siç tha ajo, mund t’i atribuohet tendencës në rritje për mobilitet arsimor dhe profesional midis të rinjve, ndërsa ata kërkojnë mundësi jashtë vendit ose vazhdojnë arsimin dhe trajnimin e mëtejshëm. Ajo veçoi edhe studimin e fondacionit “Friedrich Ebert” nga ky vit, sipas të cilit 68% e të rinjve kanë dëshirë të shprehur për migrim.
Nga ana tjetër, sa i përket ligjeve, dokumenteve, politikave dhe strategjive kombëtare, ajo theksoi se ato ekzistojnë për të rinjtë, por nuk janë dëshmuar mjaftueshëm efektive.
“Politikat kombëtare duhet të fokusohen në ofrimin e programeve të synuara për përfshirjen e të rinjve nga kategoria NEET. Më pas, programet e arsimit dhe aftësimit profesional duhet të përputhen me nevojat e tregut të punës. Për të stimuluar sipërmarrjen e të rinjve, politikat duhet të ofrojnë qasje më të madhe në mbështetje financiare, mentorim dhe mundësi për rrjetëzim”, këto ishin një pjesë e rekomandimeve të studiueses për përmirësimin e pjesëmarrjes ekonomike të të rinjve.
Latkoviq theksoi edhe se, ndjekja e vazhdueshme dhe mbledhja e të dhënave në lidhje me punësimin e të rinjve është e një rëndësie kyçe. Por, edhe se politikat duhet të bazohen në të dhëna të përditësuara, të sakta, precize që të sigurohemi se ndërhyrjet do t’i përgjigjen trendëve të ndryshueshëm.
Më tej, ajo tha se një e katërta apo 24,4 % e aplikuesve në Agjencinë e Punësimit në vitin 2023 kanë qenë të rinj që kanë filluar biznes personal me mbështetje financiare nga shteti.
“Kjo sinjalizon ekzistimin e faktorëve kufizues për zhvillim të sipërmarrjes së të rinjve në vend”, potencoi Latkoviq.
Të rinjtë nuk kanë besim të theksuar në institucionet dhe në përgjithësi përqindja e mosbesimit tek të rinjtë është në rritje, konsideron Biljana Stojçeska, hulumtuese e pjesëmarrjes politike të të rinjve në Indeksin.
“Aktualisht është e nevojshme që të gjithë aktorët të punojnë së bashku për të siguruar një mjedis më të mirë mundësues për pjesëmarrjen politike të të rinjve. Në vitin 2023 kishim vetëm 2 deputetë të rinj në parlament, pra 1.66%. Këshillat rinorë lokalë kanë një përfaqësim prej vetëm 31.2% nëpër komuna, por edhe ato janë problematikë”, tha Stojçevska, duke theksuar se një komunë duhet ta dijë nëse ka këshill rinor lokal apo jo, sepse nga aty kanë marrë përgjigje se “nuk kanë të dhëna të tilla”.
Pra, ajo tha se beson dhe pretendon se duhet bërë shumë më tepër në këshillat rinor lokale. Sipas saj, është e vështirë të komunikosh, megjithëse disa bashki janë shumë të hapura, përgjigjen shpejt, kanë dhënë përgjigje serioze për strukturat e tyre, si komunikojnë me të rinjtë dhe si i përfshijnë.
“Megjithatë, sipas meje, pjesëmarrja politike e të rinjve më alarmante është në nivel lokal. Ndërsa, në nivel rajonal dhe botëror, vendimmarrësit më të afërt me të rinjtë janë komunat. Kemi vetëm një kryetar bashkie që është i ri. Është kryetari i Komunës së Rosomanit”, theksoi Stojçevska.
Po ashtu, sipas saj, definicioni që mbulon Ligji për pjesëmarrjen e të rinjve nuk është pasqyruar saktësisht në të gjitha kornizat ligjore që mbulojnë të rinjtë si grup demografik.
Në periudhën e ardhshme do të dalë një dokument tjetër kërkimor i cili do të tregojë rezultatin e pjesëmarrjes së të rinjve në të gjithë rajonin. Vitin e kaluar rezultatet kanë treguar se varion nga 55.1 deri në 67.4 dhe “Bashkimi i Rinisë” nuk pret që këtë vit të ketë ndonjë ndryshim duke marrë parasysh rezultatet e arritura.
Sipas tyre, ky numër tregon hendekun e thellë mes nivelit aktual të pjesëmarrjes dhe vlerës së synuar prej 100, që arrihet nga të rinjtë në vendet e BE-së.
Ngjarja u realizua me mbështetjen dhe bashkëpunimin e Fondit të Kombeve të Bashkuara për Popullsinë (UNFPA) në Maqedoni.
Angela Petkova
