Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Целта е децата со аутизам да ги научиме сами да функционираат во животот. Да бидат способни граѓани во општеството. Да придонесуваат. Не е целта постојатно да ги заштитуваме, туку да ги тргнеме сите бариери и да функционираат. Не да им правиме постојано услуги, се’ да адаптираме околу нив, без да можат да станат самостојни, вели дефектологот Јасмина Трошанска во разговор со Радио МОФ.
Д-р Трошанска има 15-годишно теоретско и практично искуство во работата со деца со аутистичен спектар на нарушување (АСН).
Често е присутна по трибини и обуки, истовремено пишува трудови и пробува да ја бутка проблематиката со аутизмот на повисоко ниво, за да произлезат решенија. За да рипне информираност, а се намали „провевот“ на стереотипи и стравови.
Видовме дека периодов низ земјава држи семинари „Децата со аутизам во градинките“, што беше и иницијатива да ја викнеме на интервју. Веднаш прифати.
„Обуките во градинките ги започнавме пред една година. Всушност, од кога ја формиравме организацијата (Сина светулка), нашата идеја беше едукација, едукација и само едукација. Луѓето често се плашат од непознато, па така е и со децата со аутизам, прават грешки и не сакаат да соработуваат со нив. Ако воспитувачките и негувателките не ги прифатат децата со аутизам, детето тоа го чувствува. Се вознемирува. Меѓутоа, не дека не ги сакаат децата, туку, едноставно – се плашат“, објаснува Трошанска.
Целта е воспитувачот да биде посредник меѓу децата
„Не“ или „ретко“ е најчест одговор на персоналот од градинките дали некогаш посетувале обуки. Ако пристигне дете со аутизам, со свои карактеристики, без говор и слично, страв им е како ќе влијае врз групата, затоа што имале искуство со атипични деца што не следат активности. Воспитувачката чита приказна, сите се седнати во круг, а детето трча наоколу.
„На малото дете од градинката, не може посебно да му одржи предавање, дека утре ќе дојде детенце со аутизам. Дури и да му одржи предавање, не може да допре до него. Кога ќе пристигне во градинката, тогаш децата ќе го запознаат и самите ќе изградат свој став. Целта е воспитувачката да биде посредник меѓу децата, да не создава дополнителна напнатност, нервоза, да знае како да одговори на прашањата на другите дечиња“, вели Трошанска.
Обуки „Децата со аутизам во детските градинки“
Дополнува дека во градинка, кога се во мала возраст, децата може да ги имитираат другарчињата со аутизам. Не само со аутизам, туку секое друго однесување што на било кој начин отскокнува. Децата се борат за внимание. Осипани се со внимание, а во група се борат за уште поголемо внимание.
„Мојата ќерка ја носам секаде и имитира. Неколку пати ме има посрамотено, а јас се извинив. Но, денес, таа многу сака да им помага на децата со аутизам. Ги знае. Мора децата да поминат низ некоја фаза. Ако дете трепне, и другите трепкаат. Имитираат – учат“, потенцира Трошанска.
Секоја градинка да има сервиси потребни за детето
Во Македонија се повеќе се зборува за процесот на инклузија. Во поглед на градинките, според Трошанска, инклузија значи носење на потребните сервиси во установите кои ги посетуваат децата. Во превод – ако на детето му е потребен дефектолот, логопед или физиотерапевт – мора да го има.
„Сите тие сервиси треба да им бидат близу на децата, а не родителите постојатно да ги носат попладне (на терапија н.з.). Кај нас не се обезбедени средства и често тоа е на товар на родителот. Меѓутоа, во секоја градинка мора да има логопед, дефектолог, потребни за детето. Но и воспитувачите мора да добијат некоја едукација. Тие никогаш нема да бидат дефектолози, не е тоа целта, туку да знаат што да направат во одредени ситуации“, забележува дефектологот.
Ако воспитувачките цело време велат „не го удирај“, „не скокај“, „не рипај“, „не се качувај на масата“, „не се пикај во шкаф“, „не ги ставај нозете во маса“… Тоа е премногу „не“. Наместо „не го фаќај тоа“, подобро e „остави“.
„Ако учителката чита книга, а детето со аутизам не сака, некој ќе го држи на сила да седи, ќе плаче, вреска, наместо да го остават во тивко катче. Кога ќе биде спремно, ќе се вклучи самото. Доверба да стекне со групата, да се навикне на звуците… самото ќе дојде“, објаснува таа.
Нема квалитетно образование со „пренатрупани“ групи деца во градинките
Најголем проблем за воспитувачките и негувателките е преголемиот број деца во група. Во градинките постојат групи со дури 35 деца, со три деца со попреченост.
Прво, вели таа, не е добро за детето со аутизам да биде во соба со толкава галама, а, второ, воспитувачките се постојано под стрес да не се случи нешто.
„Ако сакаме инклузија, тогаш ќе отвориме уште две-три училишта, уште две-три градинки. За да се намали бројот на деца, а зголемиме бројот на кадарот. Можеби треба да се лишиме од други работи. Ако сакаме квалитетно образование, квалитетно вклучување, мора да се обезбеди соодветен капацитет на градинките и училиштата“, нагласува дефектологот, која e дел и од „ASD-East“, ЕУ проект фокусиран на подобрување на специјалните едукатори за поефективно вклучување на децата со аутизам во образовниот процес.
Трошанска на ASD East – собир (втора од десно кон лево)
Вистински разбрана и применета инклузија за основно образование?
Кога ја прашавме „што е со транзицијата од градинка во прво одделение“, Трошанска веднаш почна да раскажува искуство од Краков, Полска. Таму биле во инклузивно училиште, кое го дава за пример.
„Училиштето располагаше со стручен тим од дури 15 лица. Педагог, неколку психолози, дефектолози, физиотерапевти, неурофидбек терапевт…. Употребуваа методи за поттикнување интелектуален или моторен развој итн. Значи, 15 луѓе. Секое одделение не надминува 20 деца, максимум со пет со попреченост, со две наставнички. Тоа е бројката. Целодневна настава, а во одреден дел од денот работат со одредено стручно лице. Вистински разбрана и применета инклузија, во вистинска смисла на зборот“, нагласува таа.
Според Трошанска, не мора да има асистент на часот, ако нема потреба. Кај нас, вели таа, асистентите се за да ги држат децата „мирни“. За да седи. Зошто „ако не седи, ќе излезе надвор“.
„Не е целта детето да биде држено, постојано асистирано. Некој ден ќе треба да биде само. Доживотно ли ќе биде асистирано, со некој до него? Целта е да ги научиме самите да функционираат во животот. Да бидат способни граѓани во општеството. Да придонесуваат. Не е целта постојатно да ги заштитуваме, туку да ги тргнеме сите бариери и да функционираат. Не да им правиме постојано услуги, се’ да адаптираме околу нив, без да можат да станат самостојни“, потенцира дефектологот.
Терапијата на детето почнува кога родителот ќе прифати дека постои проблем
Во однос на тоа дали е ефективно родителите паралелно да ги носат децата со аутизам и во градинка, и на терапија, таа одговара: „премногу е за секое дета ако оди по 50 други курсеви“.
„Не е во ред секој ден детето да оди во градинка, а после тоа дефектолог, некаков терапевт, на друго место, па дома да стигне во 20 часот. Тоа е премногу, за секое дете. Подобро е помалку, ама квалитетно. Значи, ако има потреба, нормално дека треба да оди кај дефектолог, но потоа туку да го научи родителот како истите работи да ги примени во домот. Децата со аутизам се врзуваат со човек, ситуација, простор. Затоа не е целта таму да биде мирно, да слуша, а дома ништо да не прави. Треба да има мир, бидејќи децата со аутизам знаат да создадат немир во семејството“, потенцира Трошанска.
Истовремено, што побрзо семејството ја прифати состојбата на детето, прифатат дека има проблем, толку побрзо ќе почнат да му помагаат. Често родители ја кријат или непризнаваат дијагнозата, што според Трошанска е погрешно.
„Семејство, другарчиња, образование.. се’ му треба, како на секое друго дете, само дополнителна поддршка од логопед или дефектолог. Многу често, за жал, патат овие деца. Пред нив се зборуваат работи кои не би се кажале доколку не е во ваква состојба: ‘како се роди вакво’, ‘имам мака’, ‘тешко ми е’… И да нема аутизам, страшно емоционално ќе страда. А, овие деца разбираат. Многу повеќе отколку што изгледаат. Кај нив не може да се измери коефициентот на интелигенција, затоа што никогаш нема да ја покажат силната страна додека не се смират. Во светот имаме примери на деца кои долго биле затворени, шест-седум години не зборувале, а одеднаш прозбореле и кажале се’. Лично имам сретнато возрасни личности што учеле во посебно училиште, а денес се говорници, јавно држат предавања“, вели Трошанска.
Цртани и таблети?
Било кое дете, ако го оставите нон-стоп пред ТВ, ќе стане асоцијално. Но, брзо ќе се врати назад, а детето со аутизам има проблем со создавање социјални врски. Но, инстантно да не се лишува од цртани. Од „единствената играчка“. Тоа е зависност.
„Ако имате дете што е опседнато со автомобили, цел ден игра само со колички и не следи таблет, компјутер, не шета надвор… ако му ги тргнете количките, тоа е опасно, детето единствено тоа го знае“, вели таа.
Проблем, според неа, е ако цел ден е оставено пред таблет, затоа што „така е мирно“.
„Велат ‘ако користи таблет, доцни во развојот’. Доцни во развојот затоа што не прави ништо друго – не шета, не се дружи, не комуницира со околината! Затворено е цел ден дома.!Да го дозираш таблетот, но ако веднаш го прекинеш, така ќе создадеш агресија. Таблетот е извор на задоволство, а децата со аутизам се врзуваат“, потенцира дефектологот.
За Трошанска, важно е силната страна на детето да се користи во цело негово образование. Пример, дете сака пеење. Ги знае сите пејачи, ги препознава на омот од ЦД, знае како да го пушти аудиото, а не знае да чита.
„Јас викам – знае да чита! Ако во прво одделение му дадете да учи и пишува букви, а притоа му дадете ‘Симо носи сено, Митко сее семе’ и сл., така никогаш нема да сака да пишува. За детето тоа нема значење. Ама, ако му дадете име на македонски пејач, или песна, веднаш ќе биде мотивирано да научи“, вели дефектологот.
Едукација за „позитивни родители“
Едукацијата на родителот е друга приказна. Кога родител на дете со аутизам ќе оди на игралиште, таму се присутни и други луѓе. Сите тие имаат прашања во глава: „Што му е на детето“. „Дали е аутизам, некоја друга состојба“,„Тешко на родителот“…
„Не им е јасно, не знаат. На запад, постоеше кампања, која сакаме и тука да ја спроведеме – секој родител да си направи ливче дека детето има аутизам. Дека аутизам е состојба, основни информации, па кога некој ќе те гледа – да му дадеш картичка. Тогаш автоматски му одговараш на сите прашања. Тој може да се почувствува засрамен, или доколку некој навистина сака да помогне – ќе почне разговор. Така се стартува кампања, од човек на човек, се подигнува свесност за проблематиката“, констатира Трошанска.
Јасмина Трошанска
Нагласува дека не постојат двајца идентични луѓе. Никој не е ист. Затоа, ова е спектар, состојба. Не е болест. Може да бидат интелектуалци, со предизвикувачко однесување… Но, сите делат исти карактеристики. Проблем со комуникација и интеракција. Со флексибилност во размисливање, со ригидно однесување, шеми, опсесии. Од најмало дете, до највозрасен човек.
„Тие карактеристики нема да им поминат. Како ќе растат – ќе си ги имаат. Тие работи, опсесии или фиксации кон одредени предмети ги имаат сите луѓе, ама ги немаме сите заедно, целиот склоп. Нив им е тешко бидејќи сите нешта се вклопени, тешко можат да се изборат. Затоа, родителите да бидат што е можно попозитивни, за да направат позитивни промени. Така се викаат и нашите обуки ‘позитивни родители“, проект преку ESIPP. Родителите да имаат трпение. Има деца со дактилна дефанзивност, не сака да допре боја, влажни марамици итн. Ако соодветно работите со детето, ќе помине време, ама мора да верувате. Ако сакате брзи решенија, нема да ги добиете. Не постои такво нешто, како со секое друго дете. Нема инстант воспитување. Многу трпение, позитивност, искреност од двете страни“, констатира дефектологот Трошанска.
Бојан Шашевски
-
Jasmina Troshanska, defektolog: T’i inkurajojmë fëmijët me autizëm të bëhen qytetarë të pavarur të shoqërisë
09/11/2018- LAJME, QYTETARË
Qëllimi është fëmijët me autizëm t’i mësojmë të funksionojnë vetë në jetë. Të jenë qytetarë të aftë në shoqëri. Të kontribuojnë. Qëllimi nuk është t’i mbrojmë vazhdimisht, por t’i heqim të gjitha barrierat dhe të funksionojnë. Jo t’ju bëjmë shërbime vazhdimisht, të përshtatim gjithçka rreth tyre, pa mundur vetë të bëhen të pavarur, thotë defektologu Jasmina Troshanska në bisedë me Radio MOF.
Dr. Troshanska ka përvojë 15 vjeçare teorike dhe praktike në punën me fëmijët me çrregullim të spektrit të autizmit (ÇSA).
Shpesh është e pranishme nëpër tribuna dhe trajnime, njëkohësisht shkruan punime dhe përpiqet të shtyjë problematikën me autizmin në nivel më të lartë, që të rezultojnë zgjidhje. Në mënyrë që të rritet informimi dhe të reduktohet “qarkullimi” i stereotipeve dhe frikës.
Vërejtëm se kohën e fundit ë vendin tonë mban seminarë “Fëmijët me autizëm në kopshtet për fëmijë”, që ishte edhe iniciativë për ta ftuar për intervistë. Pranoi menjëherë.
“Trajnimet në kopshtet për fëmijë I filluam para një viti. Në fakt, që kur e formuam organizatën (Fjolla blu), ideja jonë ishte edukimi, edukimi dhe vetëm edukimi. Njerëzit shpesh kanë frikë nga e panjohura, kështu ndodh edhe me fëmijët me autizëm, bëjnë gabime dhe nuk pranojnë të bashkëpunojnë me ata. Nëse edukatoret dhe përkëdhelëset nuk i pranojnë fëmijët me autizëm, fëmija këtë e ndjen. Shqetësohet. Mirëpo, kjo nuk ndodh për shkak se nuk i duan fëmijët, por, thjesht – kanë frikë”, sqaron Troshanska.
Qëllimi i edukatores është të jetë ndërmjetësues ndërmjet fëmijëve
“Jo” ose “rrallë” është përgjigjja më e shpeshtë nga stafi i kopshteve për fëmijë nëse ndonjëherë kanë vizituar trajnime. Nëse vjen fëmijë me autizëm, me karakteristikat e veta, pa të folur dhe ngjashme, kanë frikë s do të ndikojnë kjo mbi grupin, sepse kanë pasur përvojë me fëmijë atipik që nuk ndjekin aktivitetet. Edukatorja lexon përrallë, të gjithë janë ulur në rreth, ndërsa fëmija vrapon rreth e rrotull.
“Fëmijës së vogël në kopsht, nuk mund t’i mbash ligjërata të veçanta, se nesër do të vijë fëmijë me autizëm. Madje edhe nëse mban ligjëratë, kjo nuk e prek fëmijën. Kur do të mbërrijë në kopsht, atëherë fëmijët do ta njoftojnë dhe vetë do të ndërtojnë qëndrimin e tyre. Qëllimi është edukatorja të jetë ndërmjetësues ndërmjet fëmijëve, të mos krijojë ngërç plotësues, nervozë, të dijë si t’ju përgjigjet pyetjeve të fëmijëve të tjerë”, thotë Troshanska.
Trajnime “Fëmijë me autizëm në kopshtet për fëmijë
Shton se në kopsht, kur fëmijët janë të vegjël, fëmijët mund të imitojnë shokët dhe shoqet e tyre me autizëm. Jo vetëm me autizëm, por çdo sjellje tjetër e cila në çfarë do lloj mënyrë dallon. Fëmijët luftojnë për vëmendje. Janë përplot vëmendje, ndërsa në grup luftojnë për vëmendje edhe më të madhe.
“Vajzën time e çoj kudo dhe imiton. Disa herë më ka turpëruar, ndërsa unë kam kërkuar falje. Por, sot, ajo ka dëshirë të madhe t’ju ndihmojë fëmijëve me autizëm. I njeh. Fëmijët duhet patjetër të kalojnë nëpër një fazë. Nëse një fëmijë kapulit sytë edhe të tjerët do ta bëjnë këtë. Imitojnë – mësojnë”, thekson Troshanska.
Çdo kopsht të ketë shërbime të nevojshme për fëmijët
Në Maqedoni gjithnjë e më tepër flitet për procesin e inkluzionit. Sa ju përket kopshteve, sipas Troshanska, inkluzioni do të thotë shërbime përkatëse në institucionet të cilat i vizitojnë fëmijët. Në përkthim – nëse fëmijës i duhet defektolog, logoped ose fizioterapeut – duhet të ketë.
“Të gjitha këto shërbime duhet të jenë afër fëmijëve, dhe jo prindërit vazhdimisht t’i çojnë pasdite ( në terapi). Tek ne, nuk janë siguruar mjete dhe shpesh ky është obligim i prindit. Mirëpo, në çdo kopsht duhet të ketë logoped, defektolog, të nevojshëm për fëmijët. Por edhe edukatoret duhet të kenë një edukim. Ato asnjëherë nuk do të jenë defektologë, as që është ky qëllimi, por duhet të dinë çfarë të bëjnë në një situatë të caktuar”, thotë defektologia.
Nëse edukatoret gjithë kohës thonë “mos e godit”, “mos u hidh”, “mos u hip në tavolinë”, “mos u fut në dollap”, “mos i vendos këmbët në tavolinë”…. Kjo është tepër “jo”. Në vend të “mos e kap atë”, më mirë të thuash ”lëre”.
“Nëse mësuesja lexon libër, ndërsa fëmija me autizëm nuk dëshiron, dikush do ta mbajë me forcë të rijë, do të qajë, bërtasë, në vend se ta lërë në një kënd të qetë. Kur do të jetë i gatshëm vetë do të kyçet në aktivitet. Besimin ta fitojë në grup, të mësohet me tingujt… vetë do të vijë”, sqaron ajo.
Nuk ka arsim cilësor me grupe të “stërmbushura” me fëmijë në kopshtet
Problemi më i madh për edukatoret dhe përkëdhelëset është numri i madh i fëmijëve në grup. Në kopshtet ekzistojnë grupe me 35 fëmijë, me tre fëmijë me pengesa.
E para, thotë ajo, nuk është mirë për fëmijën me autizëm të jetë në dhomë me zhurmë kaq të madhe, e dyta, edukatoret vazhdimisht janë në stres se mos ndodhë diçka.
“Nëse duam inkluzion, atëherë do të hapim edhe dy – tre shkolla, edhe dy – tre kopshte për fëmijë. Në mënyrë që të reduktohet numri i fëmijëve, ndërsa të rritet numri i kuadrit arsimor. Ndoshta duhet të privohemi nga punë të tjera. Nëse dëshirojmë arsim cilësor, inkluzion cilësor, duhet të sigurohen kapacitete plotësuese në kopshtet dhe shkolla”, thekson defektologja e cila është pjesë e “ASD – East”, BE projekt i fokusuar në përmirësimin e edukatorëve special për përfshirjen më efektive të fëmijëve me autizëm në procesin arsimor.
Troshanska në ASD East – tubimin ( e dyta nga e djathta në të majtë)
Inkluzion i kuptuar në mënyrë të vërtetë dhe i zbatuar për shkollën fillore?
Kur e pyetëm “çfarë ndodh me tranzicionin nga kopshti në klasë të parë”, Troshanska menjëherë filloi të sqarojë përvojën nga Krakov, Polonia. Atje kanë qenë në shkollë inkluzive, të cilën e përmend si shembull.
“Shkolla kishte ekip profesional të përbërë nga 15 persona, madje. Pedagog, disa psikologë, defektolog, fizioterapeut, neurofidbek terapeut… Përdornin metoda për nxitjen e zhvillimit intelektual ose motorik etj. Domethënë 15 persona. Secila klasë nuk kishte më tepër se 20 fëmijë, maksimum me pesë fëmijë me pengesa, me du mësuese. Ky është numri. Mësim tërë ditor, ndërsa në një pjesë të caktuar të ditës punojnë me person profesonal. Inkluzion i kuptuar drejtë dhe i zbatuar, në kuptimin e vërtetë të fjalës”, thekson ajo.
Sipas Troshanka, nuk është e nevojshme të ketë asistent në orë, nëse nuk është e nevojshme. Tek ne, thotë ajo, asistentët janë të ruajnë fëmijët të “qetë”. Që të rijë qetë. Sepse “nëse nuk ri, do të dalë jashtë”.
“Qëllimi nuk është fëmija të rruhet, vazhdimisht të ketë asistencë. Një ditë do të duhet të jetë vetë. A do të asistohet përjetësisht, me dikë afër tij? Qëllimi është fëmijët me autizëm t’i mësojmë të funksionojnë vetë në jetë. Të jenë qytetarë të aftë në shoqëri. Të kontribuojnë. Qëllimi nuk është t’i mbrojmë vazhdimisht, por t’i heqim të gjitha barrierat dhe të funksionojnë. Jo t’ju bëjmë shërbime vazhdimisht, gjithçka të përshtatim rreth tyre, pa mundur të bëhen të pavarur”, thekson defektologu.
Terapia e fëmijës fillon kur prindi do ta pranojë se ekziston problem
Në lidhje me atë nëse është efektive prindërit paralelisht t’i çojnë fëmijët me autizëm edhe në kopsht edhe në terapi, ajo përgjigjet: “është e tepërt nëse çdo fëmijë shkon në 50 kurse të tjera”.
“Nuk është në rregull përditë fëmija të shkojë në kopsht, ndërsa pas kësaj te defektolog, ndonjë terapist, në ndonjë vend tjetër, pastaj në shtëpi të mbërrijë në ora 20. Kjo është e tepërt për çdo fëmijë. Më mirë është më pak, por cilësore. Domethënë, nëse ka nevojë, normalisht se duhet të shkojë te defektolog, por pastaj të mësohet edhe prindi se si punët e njëjta t’i zbatojnë në shtëpi. Fëmijët me autizëm lidhen me njeri, situatë, hapësirë. Prandaj qëllim nuk është të jetë i qetë, të dëgjojë, ndërsa në shtëpi të mos bëjë asgjë. Duhet të ketë qetësi, sepse fëmijët me autizëm dinë të krijojnë situatë jo të qetë në familje”, thekson Troshanska.
Njëkohësisht, sa më parë familja e pranon gjendjen e fëmijës, ta pranojë se ka problem, as më parë do të fillojnë t’i ndihmojnë. Shpesh prindërit e fshehin ose nuk e pranojnë diagnozën, që sipas Troshanska është gabim.
“Familja, shokët, arsimi…gjithçka i nevojitet, si çdo fëmije tjetër, vetëm edhe mbështetje plotësuese nga logoped ose defektolog. Shumë shpesh për fat të keq, këta fëmijë vuajnë. Para tyre fliten gjëra të cilat nuk do të ishin thënë nëse nuk ishin në atë gjendje: “si u lind kështu”, “jam në hall”, “e kam vështirë”… Edhe të mos ketë autizëm, do të vuaj tmerrësisht emocionalisht. Ndërsa këta fëmijë kuptojnë. Shumë më tepër sesa na duket. Tek ata nuk mund të matet koeficienti i inteligjencës, sepse asnjëherë nuk do ta tregojnë anën e tyre të fuqishme derisa nuk qetësohen. Në botë kemi shembuj të fëmijëve të cilët kohë të gjatë kanë qenë të mbyllur, gjashtë – shtatë vjet nuk kanë folur, por përnjëherë kanë folur dhe kanë treguar gjithçka. Personalisht kam takuar persona të moshuar që kanë mësuar në shkolla të veçanta, ndërsa sot janë debatues, mbajnë ligjërata publike”, thotë Troshanska.
Filma vizatimor ose tablet?
Cilin do fëmijë nëse e lini non – stop para televizorit do të bëhet asocial. Por, shpejt do të kthehet mbrapa, ndërsa fëmija me autizëm ka problem me krijimin e lidhjeve sociale. Por, në mënyrë të prerë nuk privohet nga filmat vizatimor. Nga “lodra e vetme”. Kjo është varësi.
“Nëse keni fëmijë që është i obsesionuar me automobil, gjithë ditën duan me karrocë dhe nuk ndjek tablet, kompjuter, nuk shëtit jashtë… nëse ja hiqni karrocat, kjo është e rrezikshme, fëmija vetëm këtë e di”, thotë ajo.
Problem, sipas saj, paraqet nëse gjithë ditën lihet para tabletit, sepse “kështu është i urtë”.
“Thonë nëse përdor tablet, ngec në zhvillim”. Është me vonesë ne zhvillim sepse nuk bën asgjë tjetër – nuk shëtit, nuk shoqërohet, nuk komunikon me rrethinën! Është i mbyllur gjithë ditën në shtëpi! Të krijosh një dozë për tabletin, por nëse e ndërpret menjëherë, kështu do të shkaktosh agresion. Tableti paraqet burim të kënaqësisë, ndërsa fëmijët me autozëm lidhen”, thekson defektologu.
Për Troshanska, është me rëndësi ana e fortë e fëmijës të përdoret gjatë gjtiha shkollimit të tij. Për shembull, fëmija dëshiron të këndojë. I njeh të gjithë këngëtarët, e njeh omin nga CD-të, di si të lëshojë audio, ndërsa nuk di të lexojë.
“Unë them – di të lëxojë! Nëse në klasë të parë i jepni të ësojë dhe të shkruajë shkronja, dhe gjatë kësaj i thoni të shkruajë “Simo çon kashtë, Mitko mbjell farrë” dhe ngjashëm, kështu asnjëherë nuk do të dojë të shkruaj. Për fëmijën kjo nuk ka kuptim. Por nëse i jepni emër të një këngëtari maqedonas, ose këngë, menjëherë do ta motivoni të mësojë”, thotë defektologu.
Edukim për “prindër pozitiv”
Edukimi i prindërve është tregim tjetër. Kur prindër i fëmijës me autizëm do të shkojnë në teren sportiv, atje janë të pranishëm edhe njerëz të tjerë. Të gjithë ata kanë një pyetje në kokë: “Çfarë ka fëmija.” “A është me autizëm, me ndonjë gjendje tjetër” “Mjerë prindi”…
“Nuk e kanë të qartë, nuk e dinë. Në perëndim, ekzistonte një fushatë, të cilën duan ta realizojmë – çdo prind të shënojë një letër se fëmija ka autizëm. Se autizmi është gjendje, informata themelore, dhe kur dikush do të shohë – t’ia japësh letrën. Atëherë automatikisht përgjigjesh të gjitha pyetjeve. Ai mund të ndihet i turpëruar, ose nëse dikush vërtet dëshiron të ndihmojë – do të fillojë bisedën. Kështu filloi fushata, nga njeri në njeri, me rritjen e vetëdijes për problematikën”, konstaton Troshanska.
Theksoj se nuk ekzistojnë dy njerëz identik. Askush nuk është i njëjtë. Prandaj, ky është spektër, është gjendje. Nuk është sëmundje. Mund të jenë intelektualë, me sjellje sfiduese… Por të gjithë ndajnë karakteristika të njëjta. Problem me komunikimin dhe interakcionin. Me mendim fleksibil, me sjellje rigjide, skema, opsesione. Nga fëmija më i vogël deri të njeriu më i moshuar.
“Këtu karakteristika nuk do t’ju kalojnë. Kur do të rriten – do t’i kenë. Ato gjëra, opsesione ose fiksime ndaj një objekti të caktuar i kanë të gjtiha njerëzit, por nuk i kemi të gjithë së bashku, e gjithë tërësia. Ata e kanë të vështirë sepse të gjitha gjërat janë të përputhura, vështirë mund të luftojnë. Prandaj, prindërit të jenë sa është e mundur më pozitiv, të bëjnë ndryshime pozitive. Kështu titullohen edhe trajnimet tona “prindër pozitiv”, nëpërmjet ESIPP. Prindërit të kenë durim. Ka fëmijë me defanzivitet daktil, nuk do të prekë ngjyrë, letra higjienike të lagështa etj. Nëse punoni në mënyrë përkatëse me fëmijën, do të kalojë kohë, por duhet të besoni. Nëse dëshironi zgjidhje të shpejta, nuk do t’i fitoni. Nuk ekziston një gjë e tillë, si tek çdo fëmijë tjetër. Nuk ka edukim instant. Shumë durim, pozitivitet, sinqeritet nga të dyja palët”, konstaton defektologu Troshanska.
Bojan Shashevski