Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Гигантски модерен лед монитор прикажува владини реклами за трето дете, а е сместен врз „барокна“ фасада. Во близина има црква, сега опколена со бронзени фигури прикачени на врв од бели изгравирани столбови. Насекаде распространета мешавина од објекти и стилови кои не кореспондираат меѓусебно, најмалку со просторот. Се гледаат повеќе споменици од луѓе. Погледот впива мост со милионска ограда со надвиснати ангели, пиратски угостителски брод кој во менито нуди свинска коленица „Филип Втори“ или телешки мускул „Букефал“, а во далечина ечи класично дело на Вагнер.
Ова се само дел од содржините на проектот „Скопје 2014“. Тој од првично најавените 80 досега стигна над 640 милиони евра, а од најавените 40-ина споменици дојде до бројка од над 130. Сите сводови, столбови и стотиците статуи даваат „храна“ за сетилата. Ви даваат доза апсурд, хумор, чудење и очобол манифестиран преку историско-политичко-социјални фрустрации и белези. Со сето ова, дел од светските медиуми веќе го окарактеризираа Скопје како „градот на кичот“.
Оттука тргна и идејата за „Кич тура низ Скопје 2014“, која беше организирана од невладината „Плоштад Слобода“, а во соработка со „Поп Ап Акто Фестивал“. И Радио МОФ се приклучи на турата. Заедно со мала љубопитна група се прошетавме низ централното скопско подрачје. Добивме можност за репортажен текст, со информации и детали кои дел од странците за прв пат се сретнуваат. Некои се нови и за нас. Се работи за поинаква, специјална тура, со критички осврт за обележјата на еден од најконтроверзните и најозборуваните проекти во поновата македонска историја.
Активистот Никола Наумовски од „Плоштад Слобода“ имаше улога на водич на турата. Говореше на англиски јазик. Смета дека „Скопје 2014“ претставува убиство на градот. Некои граѓани, вели тој, проектот го сметаат за своевидно редизајнирање на градот, други го поврзуваат со ужасно трошење пари, трети дека го уништува културното наследство, го загадува воздухот… „Плоштад Слобода“, пак, сака да го нарекува „заговор против градот“.
„Ова значи уништување на културно наследство на градот, економијата, околината, архитектурата… Проектот започна како луда идеја на моментално најмоќниот човек во земјава и бивш премиер, Никола Груевски. Тој го најави проектот прилично срамежливо, градејќи неколку споменици и објекти низ Скопје, без да соопшти на пошироката јавност за огромите зафати и промената на ликот на градот. Овој проект не остана само во неговата глава, тој стана реалност со помош на согласноста на повеќе институции. Сите тие, заедно, помогнаа да се оствари лудата идеја на овој човек и ова да стане ‘главен град на кичот’. Исто како што Чаплин во ‘Големиот диктатор’ си играше со голем балон, глобус, така и овој човек во својата канцеларија си ‘редеше’ макети, објекти…“, рече претставникот на „Плоштад Слобода“.
Според Наумовски, тешко е да се најде дефиниција за кич. Тешко да се интерпретира кич. Но, вели тој, кога го гледаш, знаеш дека е таму.
„Повеќето зданија од ‘Скопје 2014’ се продукт на игнорантност, нетранспарентност, лош вкус. Тие се нефункционални. Едноставно, ставени се на одредено место, без било како да се поврзуваат или надополнуваат со околината“, вели Наумовски.
Една од првите градби од „Скопје 2014“ е Спомен-куќата на Мајка Тереза. Изградена е пред влезот т.е. челната фасада на Домот на АРМ, на истото место каде во минатото постоела католичката црква „Пресвето срце Исусово“, во која била крстена Гонџа Агнес Бојаџиу. Отворена е во 2009 година, до веќе постоечки бронзен споменик на Мајка Тереза, чиј ктитор е бизнисменот и екс градоначалник Трифун Костовски. До неа сега се издигнува и новата црква „Св. Константин и Елена“, која, пак, никна овде како „алтернативна“ локација по насилниот контра-протест (кога беа истепани студенти што се противеа на нејзина изградба насред плоштадот „Македонија“).
Иако веќе имаше избрани конкуренти за идејното решение, односно првонаграден беше португалскиот архитект Јорге Морум, сепак, ресорното министерство реши да го откаже меѓународниот конкурс за Спомен-куќата, а потоа да објави нов, сменет оглас, со нови услови. Делото на Владимир Божиновски, Комисијата првично го оцени како „проблематично“ во однос на вклопеноста во постојаното урбано ткиво. Но, на повторниот конкурс победи токму овој труд, што предизвика и петиција на група студенти од Архитектонски факултет.
„Непотребно нагласениот наративен пристап – стара македонска куќа и тоа, верувале или не, со дворче со авлија (!) пред која Мајка Тереза би требало да изгледа како да е застаната пред порти (!?) е сосема излишен и апсолутно нема никаква потреба од претставување на македонската куќа на такво јавно место, кое целосно ќе ја деградира околината затоа што е вон контекст со сите објекти околу“, се наведува меѓу другото во петицијата.
На влезот на Спомен-домот се гледаат четири полукружни фонтани. Тие сега не работат. Куќата, вели Наумовски, комбинира повеќе стилови. Нагласува, традиционалните македонски куќи немаат вакви порти, ниту спирални нагорни скали обложени со алуминиум. Се работи за камено-сино-застаклено здание со керамиди и футуристички метални сегменти. Притоа на куќата има гулаби, кои симболизираат мир, иако Мајка Тереза била борец против сиромаштија. Спомен-дом во гориот дел има крстови, се веат знамиња, а платформата ја придржува столб со златна топка. Има и дворче со градина, со бунарче. Опремен е и со златест лифт.
Одиме понатаму. Во епицентарот на Скопје, на централниот плоштад „Македонија“ се наоѓа „Воинот на коњ“. Со него, Македонија е ставена на мапата на земјите со највисоки статуи во светот. Коњаникот Александар Македонски е 15-ина метри. Толку е висок и неговиот постамент.
Обложен е во мермер и три прстени од бронза, со декорација и релјефни фигури. Придружен е со игриви фонтани. Од најгорниот прстен паѓа водена завеса, а нагоре се крева магла. Има и светлечки ефекти, скулптури со војници и лавови. Во позадина свири и музика. Неговата цена од над 8 милиони евра (некаде се споменува и 10), естетиката и социо-политичкиот аспект се речиси неодминливи во сите реакции и анализи за „Скопје 2014“.
„Кога беше објавен споменикот, голем број граѓани беа шокирани од цената. Имаше и реакции за неговото име – ‘Воин на коњ’, кое произлегува од проблемите со Грција. Дополнително, јавноста воопшто немаше слушнато за неговата авторка (Валентина Ставановска) или видено некое нејзино дело, но таа се пријави и, притоа, победи на конкурсот. Секако, правилата не беа фер за секој учесник. Дополнително, во конкурсот не беше конкретизирано каде точно ќе биде поставен споменикот, што е есенцијално за авторите и архитектите, бидејќи треба да го поврзат делото во контекст со околината“, вели нашиот водич.
Споменик-фонтаната официјално беше презентирана пред јавноста на 11 септември 2011 година. Настанот го посетија голем број граѓани. Се пееше и викаше, особено на фолк-песната „Аце, Аце, ај што си убав“. Сега таму на репертоар оди исклучиво класика. Подот околу споменикот, по коцката и поплочувањето од 2007 година, повторно е сменет – со додадена т.н. „сува фонтана“ со 128 млазници и 128 светилки.
Кога збориме за фонтани, односно водоскоци, такви беа планирани и од двете страни на симболот на Скопје, Камениот мост. Требаше да прскаат високозагадена вода и да ги освежуваат минувачите низ летните жештини. Замислата беше да прскаат и до 20 метри, и да бидат осветлени во боите на виножитото, но ги „изеде“ забот на времето, иако поминаа едвај четири-пет години откако се изградени. Сега се само декорација, исто како и трите врби што дојдоа во пакет со „Скопје 2014“.
Лево од плоштадот, спроти плажата „Камен мост“ која замина во историјата по само неколку лета без капачи, наскоро ќе се извиши Панорамско тркало. Осумнаесет милиони скапото тркало ќе има капацитет за 300 луѓе. Начелно се споменува како реквизитен и панорамски објект, меѓутоа, не е познато дали ќе се оствари идејата тоа да профункционира и како огромен вентилатор, со оглед на горливиот проблем со загадувањето.
Дел од овие работи не беа вклучени во „Кич турата“. Невозможно е да се опфатат сите аспекти, па сами ги додадовме.
Важно е да се напомене дека редизајнот на градот со „Скопје 2014“ значи и масовен наплив од споменици, микс од различни епохи. Средновековен крал, претседател на АСНОМ, ликови од комитските денови, од 1920-ите… И сите мораа да бидат баш тука, на и околу плоштадот. Од друга страна, ако тие можат да се поврзат со историјата на Македонија, вели Наумовски, тоа тешко би одело со архитектурата.
„Таканаречените ‘класични’ или ‘барокни’ зданија обично се сретнуваат докај Белград, под влијанија на австро-унгарската империја. Ретко во Македонија, само за да се копира некој стил од Виена и сл“, напоменува активистот, дополнувајќи дека сите „преоблечени“ објекти се рефасадираат единствено од предна страна! Од лицето. Таков е проектот. Истовремено, заедните фасади им се застарени, запуштени и руинирани, што не ги спречи градските власти да ги окарактеризираат како „енергетско-ефикасни објекти“.
Одиме уште понатаму. Во паркот „Жена-борец“ го посетивме Споменикот на паднатите херои за Македонија. Бело-златестото обележје многумина го поврзуваат со Брандербушката порта. Други никако да го сврзат во глава со останатите споменици и се помалиот фонд на зеленило во паркот.
Споменикот се состои од повеќе сегменти. За авторот Томе Аџиевски сите имаат симболика. Портата претставува премин од светот на живите во вечноста, а коњичката квадрила оддава почит на мртвите херои. Некрополисот – ротонда на монументални столбови, треба да го претставува светот на вечноста. Во средина има обелиск со скулптура на римската божица на победата, Викторија. Место наоѓа и вечниот оган. Сега е покриен, застаклен, за да не се изгаси и престане да биде вечен. И да не може да се печат кобасици на стапче.
Предната агора е со фонтана и концентричен форум што го означува светот на живите. На средина е скулптура на Прометеј. Тој првично беше гол, но митолошкиот јунак преку ноќ си доби гаќи откако наводна анономна женска организација реагирала и се згрозила од откриеното меѓуножје.
„Интересно е што на него се испишани зборовите immortale, libertas, justicia. Уште поинтересно е што откако беше подигнат, професор по латински јазик се прошета околу него и забележа дека е напишано ‘justicia’ (правда?!), што како такво не постои во латинскиот јазик. Авторот Аџиевски, омилениот професор меѓу механичарите, за грешното спелување тврдеше дека е ‘код’. Тој ‘код’ единствено можеле да го прочитаат оние што знаат ‘каталонски дијалект на латинскиот јазик’?! Сите знаеја дека такво нешто не постои, но, ете, успеа донекаде да го оттргне вниманието од упатените јавни критики“, рече Наумовски.
Ако сумираме за обележјето, додава активистот, ќе видиме дека тоа содржи мотиви од македонската борба, Брандербушката порта, грчка митологија и погрешни латински зборови. „Според мене, ова е соодветно да влезе во категорија на кич“, нагласува тој.
За „Скопје 2014“ се врзани бројни приказни. Им нема крај. Некои апсурдни, бизарни, други духовити и никогаш логични. Сите станаа скопска реалност, колку и да изгледа сето сонливо. Проектот неуморно се шири низ градот, придружен и со обележја со апаратчиња против катиљ-птици. Го надополнуваат и барокни киосци… и забавно-туристички реквизити, вовчиња, вртелешки…
Дел од објектите од „Скопје 2014“ се прогласени за културно наследство. Како „екс леге“ веќе се прогласија Спомен-куќата на Мајка Тереза, Музејот на македонската борба и зградата на Државниот архив. Засега надлежните органи не сметаат на Ибни Пајко или ГТЦ. Статусот „екс леге“ значи дека објектите не се заштитени според нивните архитектонски вредности или староста (според Законот за заштита на културното наследство, еден од условите е да се постари од 50 години) туку според намената – чување и архивирање вредни добра.
И покрај ова, некои експерти и дел од јавноста смета дека новите градби не заслужуваат да бидат истовремено впишани на листа со НУБ „Св. Климент Охридски”, Библиотеката „Браќа Миладиновци”, Музите на Македонија и на современата уметност, Институт за македонски јазик…
„Во едно мораме да се согласиме, независно од тоа што и како мисли овој новоконституиран Совет: да прогласиш за културно наследство објекти изградени пред само неколку години, е тоа е навистина врв на стручноста. И професионалноста, се разбира. Да ги изедначиш во значењето, и третманот, овие стиропорни квазибарокни лепешки од типот на Триумфалната порта, Археолошкиот музеј, Музејот на македонскиот хорор и сите други будалаштини испилени од малиот мозок на главниот архитект во државава, со еден Пантелејмон во Нерези, со Стоби, со Курбиново, со Шарената џамија во Тетово, со Самоиловите тврдини, со Св. Климент …? И повторно, не дека не знаевме какви ’стручњаци’ се котат во македонскиве институции последниве години, ама – до толку?“, пиша нa својот блог Златко Теодосиевски.
Бојан Шашевски
-
Një led monitor gjigant tregon reklama qeveritare për “fëmijë të tretë” ndërsa është i vendosur në “fasadën barok”. Aty afër ka një kishë, tani e rrethuar me figura bronzi të ngjitura në majë të shtyllave të gdhendura të bardha. Kudo përzierje e stileve dhe objekteve që nuk korrespondojnë mes vete, të paktën me hapësirën. Shihen më shumë monumente se njerëz. Pamja të thith një urë me gardh milionësh, me engjëj të varur, me anije pirate hotelerie e cila në menu ofron këmbë derri “Filipi i dytë” ose tul viçi “Bukefal”, ndërsa në distancë jehon vepra klasike e Vagnerit.
Këto janë vetëm një pjesë e përmbajtjeve të projektit “Shkupi 2014”. Ai nga 80 milionët e paralajmëruara paraprakisht, tani arriti mbi 640 milionë dhe nga 40 monumentet e paralajmëruara paraprakisht erdhi në një shifër prej 130. Të gjitha harqet, kolonat dhe qindra statujat të japin “ushqim” për shqisat. Ju japin një dozë absurditeti, humori, çudie dhe dhimbje në sy, të manifestuar përmes frustrimeve dhe plagëve historike-politike dhe sociale. Me gjithë këtë, disa nga mediet botërore e kanë karakterizuar Shkupin si “qyteti i kiçit”.
Kështu filloi idenë e “Turneut të Kiçit Shkupi 2014”, i cili është organizuar nga OJQ-ja “Plloshtat Slloboda” dhe në bashkëpunim me “Pop-Ap Akto Festival”. Edhe Radio MOF u bashkua me turneun. Së bashku me një grup kurioz u shëtitëm nëpër zonën qendrore të Shkupit. Patëm mundësi për një tekst reportazhi, me informata dhe detaje se cila pjesë e të huajve takohen për herë të parë. Disa janë të rinj edhe për ne. Bëhet fjalë për një turne të ndryshëm, të veçantë me një shqyrtim kritik për karakteristikat e një nga projektet më të diskutueshëm dhe më të biseduar në historinë e re të Maqedonisë.
Aktivisti Nikola Naumovski nga “Plloshtad Slloboda” kishte rolin e udhëzuesit të turneut. Fliste në gjuhën angleze. Ai beson se “Shkupi 2014”, paraqet vrasjen e qytetit. Disa qytetarë, tha ai, projektin e konsiderojnë një lloj ri konceptimi të pazakontë të qytetit, të tjerë e lidhin me shpenzimin e tmerrshëm të parave, të tjerë, që e shkatërron trashëgiminë kulturore, e ndot ajrin … “Plloshtad Slloboda”, madje, do që ta quajë “komplot kundër qytetit” .
“Kjo do të thotë shkatërrimi i trashëgimisë kulturore të qytetit, ekonomisë, mjedisit, arkitekturës … Projekti filloi si një ide e çmendur e njeriun aktualisht më të fuqishëm në vend dhe ish-kryeministri Nikolla Gruevski. Ai e njoftoi paralajmëroi mjaft i trembur, ndërtoi disa monumente dhe ndërtesa në Shkup, pa e njoftuar publikun e gjerë për përfshirjet e mëdha dhe për ndryshimin e karakterit të qytetit. Ky projekt nuk mbeti vetëm në kokën e tij, ai u bë realitet me miratimin e shumë institucioneve. Të gjithë së bashku ndihmuan për ta realizuar idenë e çmendur e këtij njeriu, dhe që ky të bëhet “kryeqyteti i Kiçit”. Ashtu si Çaplin në “Diktatori i Madh”, duke luajtur me më një tullumbace të madhe si glob kështu edhe ky njeri në zyrën tij ‘rendiste’ modele, objekte … “, tha përfaqësuesi i” Plloshtad Slloboda “.
Sipas Naumovskit, është vështirë të gjendet një përkufizim për Kiçin. Është vështirë të interpretohet Kiçi. Por, thotë ai, kur e shihni atë, e dini se është atje.
“Pjesa më e madhe e ndërtesave Shkupi 2014 ‘janë produkt i injorancës, i mungesës së transparencës dhe shijes së varfër. Ato janë jofunksionale. Thjesht, janë vendosur në një vend të caktuar, pa ndonjë lidhje apo plotësim me mjedisin “, tha Naumovski.
Një nga ndërtesat e para të “Shkupi 2014” është Shtëpia përkujtimore e Nënë Terezës. Është ndërtuar në hyrje d.m.th. fasada e përparme e Shtëpisë së ARM-së, në vendin e njëjtë ku në të kaluarën ka pasur Kishë Katolike “Zemra e shenjtë e Krishtit”, e cila u quajt Gonxhe Agnes Bojaxhiu. U hap në vitin 2009, pranë monumentit ekzistues prej bronzi të Nënë Terezës, themelues i së cilës është biznesmeni dhe ish-kryetari i komunës Trifun Kostovski. Pranë saj tani po ngrihet dhe një kishë e re “. Sv. Konstantin i Elena “, e cila mbiu këtu si lokal “alternativ ” pas kundër protestës së dhunshme (kur u rrahën nxënësit që kundërshtonin ndërtimin e saj në mes të sheshit” Makedonija “).
Edhe pse kishte konkurrentë të përzgjedhur për projektin, gjegjësisht, çmimin e parë e kishte arkitekti portugez Jorge Morum, megjithatë, ministria përkatëse vendosi ta anulojë konkursin ndërkombëtar për Shtëpinë përkujtimore, dhe pastaj shpalli konkurs të ri, të ndryshuar me kushte të reja. Veprën e Vladimir Bozhinovskit, Komisioni fillimisht e vlerësoi si “problematike” në lidhje me përputhshmërinë me indet urbane ekzistuese. Por në konkursin e përsëritur fitoi pikërisht kjo punë, që shkaktoi peticion nga një grup studentësh nga Fakulteti i Arkitekturës.
“Është e panevojshme qasja narrative – shtëpia e vjetër maqedonase dhe atë, besoni apo jo, një oborr me avlli (!) para së cilës Nënë Tereza duhet të duket si po qëndronte para portave (!?) është krejtësisht e panevojshme dhe absolutisht nuk ka nevojë për përfaqësim të shtëpisë maqedonase një vend të tillë publik, e cila degradon plotësisht mjedisin sepse është jashtë kontekstit me të gjitha objektet përreth “, thuhet ndër të tjera në peticion.
Në hyrje të Shtëpisë përkujtimore shihen katër shatërvanë gjysmë rrethorë. Ata tani nuk punojnë. Shtëpia, tha Naumovski, kombinon disa stile. Ai thekson se shtëpitë tradicionale maqedonase nuk kanë porta të tilla, as shkallë të larta spirale të veshura me alumin. Bëhet fjalë për godinë me pllaka guri, qelq blu, me qeramidhe dhe segmente metalike futuristike. Ndërkaq në shtëpi ka pëllumba, që simbolizojnë paqen, edhe pse Nënë Tereza ishte luftëtare kundër varfërisë. Shtëpia përkujtimore në pjesën e dytë ka kryqe, valojnë flamuj, ndërsa platformën e mban një shtyllë me një top të artë. Ka një oborr me kopsht, me pus. E pajisur me ashensor ngjyrë ari.
Shkojmë më tutje. Në epiqendrën e Shkupit, në sheshin qendror “Makedonija” gjendet “Kali i luftës”.Me të, Maqedonia është vendosur në hartën e vendeve me statujat më të larta në botë. Kalorësi Aleksandri i Maqedonisë është rreth 15 metra. Po aq i lartë është edhe piedestali i tij.
I veshur me mermer dhe tre unaza prej bronzi, me dekorimin dhe figura me relief. I shoqëruar me shatërvanë lojcak. Nga unaza më lartë bie një perde prej uji dhe përsipër ngrihet mjegull. Ka edhe efekte ndriçuese, skulptura të ushtarëve dhe luanëve. Në sfond luan muzikë. Kostoja e saj më shumë se 8 milionë (diku përmendet edhe 10), aspekti estetik dhe socio-politik janë pothuajse të pashmangshëm në të gjitha reagimet dhe analizat për “Shkupi 2014”.
“Kur u njoftua monumenti, shumë njerëz u tronditën nga çmimi. Kishte edhe reagime ndaj emrit të tij – “luftëtari në kalë”, që rrjedh nga problemet me Greqinë. Përveç kësaj, publiku nuk kishte dëgjuar asgjë për autoren e tij (Valentina Stavanovska) ose të kishte parë ndonjë punim të saj dhe prapë e fitoi konkursin. Natyrisht, rregullat nuk ishin të drejta për çdo pjesëmarrës. Për më tepër, në konkursin nuk ishte specifikuar saktësisht se ku do të vendosej monumenti, e cila është thelbësore për autorët dhe arkitektët, sepse duhet ta lidhin veprën në kontekst me mjedisin “, thotë udhëzuesi ynë.
Shatërvani përkujtimor u prezantua zyrtarisht në publik më 11 shtator, 2011. Ngjarja u ndoq nga shumë qytetarë. Këndohej dhe thërritej, sidomos kënga popullore “Ace, Ace, e sa i bukur që je”. Tani atje në repertor luhet vetëm muzikë klasike. Dyshemjea rreth monumentit pas kubit dhe renditjes së pllakave nga 2007, u ndryshua përsëri – me shtimin e të ashtu quajturës “Shatërvani i thatë” me 128 çyça dhe 128 drita.
Kur flasim për shatërvanë, gjegjësisht ujëvare, të tilla janë planifikuar në të dy anët e simbolit të Shkupit, Ura e Gurit. Duhej të spërkatin me ujë tejet të kontaminuar dhe t’i rifreskonin kalimtarët nga vapa e verës. Ideja ishte spërkatin deri në 20 metra, dhe të jenë të ndriçuara me ngjyrat e ylberit, por i “hëngri” dhëmbi i kohës, edhe pse mezi kaluan katër apo pesë vjet pasi u ndërtuan. Tani janë vetëm dekorim, si dhe tre shelgjet që erdhën me pakon “Shkupi 2014”.
Në të majtë të sheshit, përballë plazhit “Ura e gurit”, e cila hyri në histori vetëm pas disa viteve pa notues, së shpejti do ti ngjitet Rrota panoramike. Rrota e shtrenjtë tetëmbëdhjetë milionë do të ketë kapacitet për 300 persona. Në përgjithësi përmendet si një objekt rekuizit dhe panoramik, megjithatë, nuk dihet nëse do të realizohet ideja që ajo të funksionojë si një ventilator i madh, duke pasur parasysh problemin e madh të ndotjes.
Një pjesë e madhe e këtyre punëve nuk ishin të përfshira në “Turneun e Kiçit”. Është e pamundur të përfshihen të gjitha aspektet, kështu që i shtuam vetë.
Është e rëndësishme të theksohet se ri dizajnimi i qytetit me “Shkupi 2014” do të thotë edhe fluks masiv i monumenteve edhe përzierje e periudhave të ndryshme. Mbret i mesjetës, kryetar i ASNOM-it, karaktere nga ditët e komitëve, nga 1920-at … Dhe të gjithë duhej të jenë mu këtu, në dhe rreth sheshit. Nga ana tjetër, në qoftë se ata mund të lidhen me historinë e Maqedonisë, thotë Naumovski, ajo vështirë se do të përshtatet me arkitekturën.
“Të ashtuquajturat ndërtesa ‘klasike’, ose ‘barok’ normalisht gjenden deri në Beograd, nën ndikimin e Perandorisë Austro-Hungareze. Rrallë në Maqedoni, vetëm të kopjohet ndonjë stil nga Vjena, etj “, thekson aktivisti, duke shtuar se të gjithë objektet e “veshur” rinovohen me fasadë vetëm nga ana e përparme!Si nga personi. I tillë është projekti. Në të njëjtën kohë, fasadat e përbashkëta janë të vjetruara, të lëna pas dore dhe të shkatërruara, që nuk i ndaloi zyrtarët e qytetit t’i karakterizojnë ato si “objekte me energji-efektive.”
Shkojmë më tutje. Në parkun “Zhena Borec” e vizituam monumentin e heronjve të rënë të Maqedonisë. Shenja e ngjyrë ari në të bardhë shumë njerëz e lidhin me portin e Brandenburgut. Të tjerët assesi ta lidhin në kokën e tyre me monumentet e tjera dhe me fondin më të vogël për gjelbërim në park.Monumenti përbëhet nga disa segmente. Për autorin Tome Axhievski të gjitha kanë kuptim simbolik. Porta është një kalim nga bota e të gjallëve në përjetësi, ndërsa sheshi i kalorësve i jep respekt heronjve të vdekur. Nekropoli – ndërtesa rrumbullake e kolonave monumentale, duhet të paraqesë botën e përjetësisë. Në mes ka një lapidar me një skulpturë të perëndeshës romake të fitores, Victoria. Aty gjen vend edhe zjarri i përjetshëm. Tani është i mbuluar, me xham, që të mos shuhet dhe të pushojë së qeni i përjetshëm. Dhe të mos mund të piqen salsiçe në shkopinj.
Agora e përparme është me shatërvan dhe forum koncentrik që shënon botën e të gjallëve. Në mes është një skulptura e Prometeut. Ai fillimisht ishte lakuriq, por heroi mitologjik brenda natës i gjeti brekët pasi organizata e dyshuar anonime e grave reagoi dhe ishte tmerruar nga lakuriqësia me ijëve.
“Është interesante se në të janë shkruar fjalët immortale, libertas, justicia. Edhe më interesante është se, pasi u hoq, një profesor i latinishtes eci rreth tij dhe vuri re se ishte shkruar: ‘justicia’ (drejtësi?!), që si e tillë nuk ekziston në gjuhën latine. Autori Axhievski, profesor i preferuar në mesin e mekanikëve, për drejtshkrimin e gabuar shoshte se është “kod”. Atë ‘Kod’ mund ta lexonin vetëm ata që e dinë “dialektin katallan nga latinishtja ‘?! Gjithkush e dinte se nuk ekziston një gjë e tillë, por, ja, ja doli disi ta tërheqë vëmendjen nga kritikat e adresuara publike”, tha Naumovski.
Nëse bëjmë një përmbledhje për pllakën, shtoi aktivisti, do të shohim se ajo përmban motive të luftës maqedonase, portit të Brandenburgut, mitologjisë greke dhe fjalë latine të gabuara. “Sipas meje, kjo është përkatëse për të hyrë në kategorinë e Kiçit”, thekson ai.
Për “Shkupi 2014” janë lidhur tregime të shumta. Nu kanë fund. Disa absurde, të çuditshme, të tjerat qesharake dhe aspak logjike. Të gjitha u bënë realitet i Shkupit, sa do që e gjitha mund të duket ëndërruese. Projekti përhapet pa pushim nëpër qytet, i shoqëruar nga tiparet me aparate kundër zogjve katilë. E plotësojnë edhe kioskat barok … dhe vegla turistike rekreative, trena, karusele …
Disa nga objektet e “Shkupi 2014” janë shpallur trashëgimi kulturore.Si një “ex lege” tashmë janë shpallur Shtëpia përkujtimore e Nënë Terezës, në Muzeu i luftës maqedonase dhe ndërtesa e Arkivit shtetëror. Deri më tani, autoritetet nuk mbështeten në Ibni Pajko ose GTC. Statusi i “ex lege” do të thotë se ndërtesat nuk janë të mbrojtura sipas vlerës së tyre arkitektonike ose vjetërsisë (sipas Ligjit për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore, një nga kushtet është që të jetë më i vjetër se 50 vjet), por sipas qëllimit – ruajtjen dhe arkivimin e mallrave të vlefshme.
Përkundër kësaj, disa ekspertë dhe pjesë e publikut beson se ndërtesat e reja nuk e meritojnë të jenë të shkruara njëkohësisht në listën me NUB “Sv. Kliment Ohridski “Bibilioteka” Braqa Miladinovci “Muzat e Maqedonisë dhe të Artit Bashkëkohor, Instituti i gjuhës maqedonase …
“Duhet të pajtohemi njëkohësisht, pavarësisht se çfarë dhe si mendon ky Këshilli në përbërje të re: të shpallësh për trashëgimi kulturore objekte të ndërtuara vetëm para disa vjet, kjo me të vërtetë është maja e ekspertizës. Dhe profesionalizmit, sigurisht. T’i barazosh në kuptimin dhe trajtimin, këto bajga kuazi barok prej stiropoli si lloji i Portës triumfale, Muzeu Arkeologjik, Muzeu i tmerrit të Maqedonisë dhe të gjitha budallallëqet e tjera të zhvoshkura nga truri i vogël i arkitekti kryesor të vendit, me Panteleimonin në Nerez, me Stobi në Kurbinovo me Xhaminë e larme në Tetovë, me kalatë e Samuilit, me Shën Klementin…? Dhe përsëri, jo se ne nuk e dinim se çfarë ‘ekspertë’ pjellin institucionet maqedonase në vitet e fundit, por deri më kaq?”, shkroi bllogun e tij Zlatko Teodosievski?.
Bojan Shashevski