Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Владата на Република Македонија ќе развива интегриран систем на образование кој ќе влијае врз зголемување на економскиот раст и продуктивноста на трудот и ќе ги зголемува шансите на младите за квалитетни работни места. Наша цел е тој да обезбеди поголема општествена интеграција во етничка, регионална, социјална и културолошка смисла, да поттикнува критичко мислење и активно граѓанство
Со овој пасус почнува поглавјето „Образование за новото време“ во кое се набројани најавените образовни реформи и промени од Програмата на Владата за периодот 2017-2020. Но, три години подоцна, колку навистина се реализираа овие реформи кои требаше системот на образование на Северна Македонија да го прилагодат за „новото време“?
Од најавените промени во основното, средното и високото образование, преку условите за наставниците и вложувањето во науката, па сè до капиталните инвестиции, Радио МОФ направи анализа на тоа што е напишано во програмата со она што е реализирано денес. Она што го утврдивме е дека Владата целосно реализирала само две од преку дваесетте ветувања во образованието.
И покрај тоа што мандатот на Владата, со најавените избори, завршува скоро половина година предвреме, сепак нашата анализа утврди дека повеќе од две третини од дадените ветувања во образованието воопшто не се реализирани, или пак се далеку од она што е напишано во програмата.
Во продолжение погледнете ги подетално сите ветувања дадени во Програмата на Владата и нашите оценки за нивото на нивната реализација:
Ветување: „Владата ќе води политика за растеретување на наставните содржини и намалување на оптовареноста на учениците во основното и во средното образование. Ќе ставиме фокус на математичките и јазичните вештини и предмети, важни за развивање на клучните компетенции кај децата. Капиталните инвестиции во образованието, како и анагажирањето на наставен кадар ќе бидат диктирани од потребата за достапно и квалитетно образование на сите деца. Тие инвестиции треба да помогнат во остварување на целта просечниот број на ученици по паралелка да изнесува 25 ученици“.
Со новиот Закон за основно образование, кој стапи на сила во август 2019 година, не беше намален бројот на часови на основците што беше едно од главните ветувањата на Владата. Министерот за образование и наука, Арбер Адеми, го бранеше ваквото решение со образложение дека македонските ученици до 14 години веќе имаат над 900 часови помалку од нивните врсници во земјите членки на ОЕЦД. Што е еднакво на 1,5 години образование помалку.
Владата во овој мандат не успеа да изработи нов закон за средно образование, па така концепцијата на ова ниво остана неизменета.
Во поглед на бројот на ученици по паралелки се предвиде намалување само во основното образование. Од ограничувањето од 24 до 34 ученици во стариот, на 20 до 30 ученици по паралелка со новиот Закон. Оваа учебна година, статистичките податоци покажуваат дека бројот на ученици по паралелка во споредба со минатата година во основното образование е намален минимално, додека малку поголемо е намалувањето во средното образование. Сепак ова доминантно се должи на намалениот број на ученици запишани во двата степени на образование.
Ветување: Владата ќе предложи укинување на екстерното тестирање како проект што предизика голем револт кај наставниците, а создаде вознемиреност и незадоволство и кај учениците и нивните родители. Екстерното тестирање го девалвира целиот напор и труд на наставниците и на учениците во текот на целата учебна година, а не доведе до зголемен квалитет. Ќе воведеме евалуација и тестирања на учениците, но без дополнително внесување на оценки во нивните свидетелства и без казни за наставниците. Вреднувањето на стекнатото знаење ќе се спроведува континуирано. На оние училишта што ќе покажат послаби резултати, ќе им биде дадена помош и поддршка за унапредување на наставата.
Една од првите одлуки на Владата во образование беше укинувањето на екстерното тестирање. Овој процес на еден вид национално стандардизирано оценување започна да се имплементира во учебната 2012/2013 година. Целта на тестирањето беше да се споредат оценките кои ги даваат наставниците со реалното знаење на учениците. Меѓутоа целиот процес беше критикуван поради лошата организација, можните злоупотреби и притисокот кој го предизвикуваше и врз наставниците и врз учениците.
Нов тип на национално оценување не е воведено, а дури во јуни 2020 година Министерството за образование и наука ја донесе Концепцијата за државно тестирање во основното образование, во која првите преттестирања се планирани од 2021 година, а првото главно тестирање да се одржи во 2022 година.
Ветување: Економскиот раст ќе го забрзаме и со инвестиции во науката. Владата ќе формира државен фонд за истражување и развој со кој досегашното буџетско финансирање кое е минимално (0,2% од БДП – петнаесет пати помалку од препораките на стратегијата Европа 2020) ќе го зголемиме за 50% во првиот буџет, со цел на крајот на мандатот Македонија да издвојува помеѓу 1% и 1,5% од БДП за истражување и развој.
Бројките 1 и 1,5% од БДП за наука останаа научна фантастика за Северна Македонија. Последните официјални податоци на меѓународните институции, од 2018 година, покажуваат дека земјава издвојувала 0,36 проценти од Бруто домашниот производ за научни истражувања и развој, што е дури и намалување од 2014 година кога за оваа намена биле издвојувани 0,52 проценти од БДП.
Северна Македонија, кое е на слично ново со Црна Гора, останува една од најлошите земји во регионот по ова прашање, единствено подобри од Босна и Херцеговина. Пред нас е Бугарија со 0,77%, Србија со 0,92%, Хрватска која издвојува скоро 1% и Грција со скоро 1,2% од БДП за истражување и развој, додека апсолутниот лидер во регионот Словенија издвојува скоро 2% од БДП за наука.
За споредба, во Буџетот за 2020 година за наука беа предвидени вкупно 5,6 милиони евра, што е скоро двојно помалку од 2017 година кога за наука биле предвидени скоро 10 милиони евра.
Ветување: Сегашниот опфат на децата од 0-6 години во предучилишно образование, во просек, е само 23%, кај помалите етнички заедници тој опфат е под 10%. Тоа е недоволно и има негативно влијание врз идниот развој на Република Македонија. Владата ќе го кофинансира секое зголемување на капацитетот на детските градинки во целата држава. Нашата цел е процентот на деца опфатени со предучилишно образование да се зголеми за 50% во период од 4 години. Владата ќе подготви прецизен План за проширување на мрежата на градинки низ Македонија. Со инвестицијата ќе опфатиме реконструкција и изградба на нови градинки, во голем број на урбани и рурални општини, меѓу кои Струга, Ѓорче Петров, Сопиште, Центар, Аеродром, Тетово, Теарце, Гостивар, Лозово, Карбинци, Чаир, Шуто Оризари и други.
Овој владин состав изминативе три години вложи многу напори во подигање на бројот на деца кои посетуваат предучилишно образование, со бројни кампањи и проекти во кои беа вклучени и меѓународни организации.
И иако бројот на деца во предучилишно образование е зголемен последниве три години, од 35 илјади во 2017 на 38 илјади во 2019 година, сепак ветувањето за зголемен опфат за 50% останува далеку од остварен. Според податоците за население од 0-6 години и бројот на деца запишани во градинки, опфатот на деца во предучилишното образование се зголемил од 22% во 2017 на 24,5% во 2019 година.
Неодамна премиерот Оливер Спасовски изјави дека Владата во претходниве три години инвестирала преку 280 милиони денари во 44 градинки и објекти за ран детски развој.
Дополнително обезбедени се средства од Светската банка, преку проект кој ќе се спроведува до 2024 година, за нови инклузивни и енергетски ефикасни градинки во кои ќе можат да се згрижат уште 7.500 деца.
Ветување: Владата ќе воведе задолжително едногодишно предучилишно образование, како интеграциска мерка и подготовка на децата за влез во 9-годишното основно образование. Ова ќе придонесе за изедначување на децата од различните социјални средини, како и за започнување со елементите на воспитниот процес, којшто во изминатите години исчезна од образовниот систем. Децата треба да имаат еднаков пристап до образованието, бидејќи тоа е клучот за нивниот натамошен успех во животот. Овој опфат ќе биде целосно бесплатен за децата во општините кои се подложни на намалување на популацијата и кои имаат неповолен економски развој.
Освен во програмата на Владата, задолжителното едногодишно предучилишно образование претходниве три години воопшто не постои, ниту како предлог, ниту како тема за дискусија во јавноста.
Ветување: Системот на основно образование во првите 5 години ќе биде само со описно оценување. Дури потоа (следните 4 години од основното образование) ќе се применува нумеричко оценување. На тој начин, децата и наставниците ќе се посветат на квалитетот на знаењето, а не на трката по оценки.
Со новиот Закон за високо образование единствената промена е што се овозможи описно оценување на учениците од четврто до шесто одделение на полугодие, но и понатаму остана обврската за бројчани оценки на крајот на годината. Сите останати одредби за начинот на оценување на учениците останаа исти како и во стариот закон.
Ветување: Наместо политика на казни, Владата ќе промовира политика на награди и стимулации. Вработените во најдобрите 5% основни и 10% средни училишта, како и наставници чии ученици ќе освојат награда на градски и државни натпревари, ќе добиваат 20% поголема плата во текот на наредните 12 месеци. Училиштата кои ќе бидат во горните 10% според резултатите што ги постигнуваат во својот образовен квалитет, ќе добијат право на свидетелствата да истакнат дополнителни бодови, како училишта со натпросечни резултати.
Иако оваа Влада заедно со парламентарното мнозинство ги подигна платите во образованието за нешто повеќе од 20 проценти, сепак конкретното ветување за зголемување на платата на вработените во најдобрите училишта и наставниците чии ученици ќе освојат награди на натпревари не е реализирано.
Во Законот за основно образование се предвидени бонуси за наставници и ученици кои ќе добијат награди, но тие се еднократни и најмногу до половина просечна плата за награди на државни натпревари, и најмногу до една просечна плата за меѓународни натпревари.
Ветување: Бирото за развој на образованието ќе се преструктуира и ќе прерасне во Институт за развој на образованието. Ова ќе биде државен образовен „тинк-тенк“ во чии рамки ќе работат повеќе сектори кои постојано ќе дизајнираат истражувања во сферата на образованието, со цел подобрување на квалитетот на образовниот процес.
Ова ветување на Владата никогаш не стигна до некаков предлог за промена на Законот за бирото за развој на образованието, ниту пак воопшто имаше некаква јавна дискусија за потребата од преструктурирање на оваа институција.
Според базата на закони на Министерството за правда, единствената промена во овој владин мандат во Законот за Бирото за развој на образованието е направена во 2018 година. Измената е целосно техничка, и со неа само е додаден еден дополнителен сертификат во листата на сертификати за познавање на англиски јазик кој мора да го имаат директорот и заменик директорот на институцијата.
Ветување: Владата ќе формира Научно-истражувачки центар за талентирани ученици во којшто тие ќе можат да совладуваат дополнителни знаења, ќе се подготвуваат за државни и меѓународни натпревари и ќе започнат со посериозна истражувачка работа.
Владата во овој мандат не успеа да формира научно-истражувачки центар за талентирани ученици, како што беше ветено во нивната програма.
Оваа идеја била во некаква почетна фаза на реализирање кон крајот на 2018 година кога на ЕНЕР платформата се појавува Предлог на закон за научно-истражувачки центар за талентирани ученици. Во објаснувањето, тогаш, било наведено дека во новоформираниот Центар учениците од основните и средните училишта „ќе можат да совладуваат дополнителни знаења, ќе се подготвуваат за државни и меѓународни натпревари и ќе започнат со посериозна истражувачка работа“.
Сепак од тогаш се губи трагата на идејата за формирање на Научно-истражувачкиот центар за талентирани ученици.
Ветување: Во рок од една година, државни комисии составени од универзитетски професори и поддржани од Министерството за образование и наука, ќе ги евалуираат сите учебници за основно и за средно образование и ќе постават јасни правила кои мора да се почитуваат. Ќе се повлечат од употреба учебниците кои имаат суштински грешки во материјата и кои се несоодветни за возраста на учениците. Истовремено, ќе спроведеме ослободување на наставните предмети од непотребни и штетни содржини, особено од оние што поттикнуваат агресивност, нетолеранција, омраза и дискриминација.
Владата направи одредени корекции во учебниците, но далеку од тоа дека се евалуирани сите учебници и дека се повлечени од употреба книгите со грешки.
На почетокот на мандатот Министерството за образование повлече од употреба неколку дискриминаторски учебници, а пред две години беа извршени и корекции на 22 учебници пред почетокот на учебната година.
Сепак, останаа бројни учебници со сексистичка, неинклузивна содржина, правописни грешки, а во анкета која ја направија од Сојузот на средношколците на Северна Македонија, средношколците освен на грешки реагираа и на недостаток на учебници за оваа учебна година.
Невладини организации минатата година на Маршот за толеранција предупредија на предрасудите и стереотипите застапени во македонското образование, а неодамна обвинија и дека евалуацијата на учебниците постојано се одолговлекува, изрично потсетувајќи дека токму тоа е ветување на Владата дадено во нивната програма за работа.
Ветување: Најголем дел од учебниците и другите помагала ќе бидат достапни во електронска форма. За оваа мерка Владата ќе стимулира: домашни автори, аудио/видео производство, продукција на образовни и научно-популарни емисии како училишни материјали со содржини и теми од наставната програма. Ќе ги поттикнеме националните телевизии да одвојуваат термини за емитување на овие програми, кои ќе бидат усогласени со наставните предмети. Со ова ќе се создадат исти можности за квалитетно образование во сите делови од државата.
Електронски е достапен само мал дел од учебниците за основното и средното образование преку интернет порталот Е-учебници. Поголемиот дел од учебниците не е можно да се преземат електронски поради нерешени авторски права.
Претходниве три години немаше никаква продукција на научно-популарни емисии како училишни материјали, додека дури по епидемијата на коронавирусот, и по одлуката учениците да не посетуваат настава, на Македонската телевизија започна да се емитува програмата Е-училница, во која се обработуваа наставни содржини предвидени во редовната настава. Тоа беше единствена телевизиска програма од таков тип која се емитуваше на некоја од националните телевизии.
Ветување: Владата ќе иницира реформа и преструктуирање на средното стручно образование во соработка со приватниот сектор. На тој начин и компаниите може да учествуваат, програмски и финансиски, во овој степен и вид на образование. На тој начин, стручните училишта за неколку години ќе станат поатрактивни за учениците, особено со можноста за директни вработувања по завршувањето на овој степен и вид на образование. Воедно, ќе промовираме механизми и инструменти со кои ќе ги поттикнеме работодавачите да соработуваат, да инвестираат и да учествуваат во активностите на образованието и обуката. Во таа насока е и мерката за ослободување од данок на добивка до 30% за вложување во развој на образование.
Владата во овој мандат го промовираше концептот на дуално образование преку кој компаниите и средните стручни училиштата соработуваат низ комбинирање на содржините кои се предаваат во образованието со практична обука во компанијата. На тој начин треба да се надмине јазот помеѓу образованите профили кои се продуцираат од средното образование и потребите на пазарот на трудот.
Овој концепт започна да се спроведува во 2017 година преку соработка на „ЕВН Македонија“ со средното скопско училиште „Михајло Пупин“, додека во 2018 година се прошири и во други стручни училишта во Скопје, Охрид, Битола, Кавадарци, Велес и Прилеп со локални компании-партнери, а од следната учебна година се најавува дека овој концепт ќе се развива и во тетовските стручни училишта.
И покрај најавите дека дуалното образование ќе стане системски концепт, сепак тоа сè уште се реализира експериментално, преку проекти, посебни паралелки и пилотирања, засега само во 5 градови со 10 вклучени компании. Со дуално образование последната учебна година беа опфатени околу 250 ученици, додека во средно стручно образование се наоѓаат преку 40 илјади ученици, од кои 15 илјади во техничките училишта.
Ветување: Владата ќе предложи нов начин на финансирање и на управување со универзитетите. Законот за високо образование ќе претрпи целосна ревизија, со можност за носење сосема нов закон за високо образование, низ широка дебата. Ќе се укинат драконските казнени одредби, што сега се користат за заплашување на универзитетскиот кадар и за ограничување на универзитетската автономија.
На 2 мај 2018 година Собранието го изгласа новиот, долгоочекуван Закон за високото образование, кој внесе надеж помеѓу академската заедница и стручната јавност дека, конечно, високото образование во Северна Македонија ќе се придвижи во правилна насока.
Текстот на Законот уредува голем број аспекти, од автономијата на универзитетот и академската слобода, преку управување, развој и финансирање на високообразовната дејност, до нов вид на студентско организирање.
Сепак, првата година имаше бројни критики дека голем дел од новините пропишани со Законот доцнат или не се исполнуваат. Со големо задоцнување се донесоа статутите на универзитетите, а се одржаа и изборите за студентски претставници.
Ветување: Обезбедувањето квалитет на високото образование ќе биде врвен приоритет. Во партнерство со академската заедница, ќе се ревидира системот за универзитетска акредитација и евалуација, согласно европските стандарди и насоки за обезбедување квалитет, со особено внимание на регулираните професии и на професионалното високо образование. Низ призмата на овие стандарди, ќе се преиспита квалитетот на дисперзираните студии и на приватните универзитети, како и нивната општествено-економска оправданост и потреба.
На самиот почеток на мандатот на оваа Влада, Министерството за образование ги укина дисперзираните студии на Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“ во Скопје и делумно редуцираше дисперзирани студии на другите универзитети.
Во меѓувреме јавноста не доби никакви информации дека е направена некаква анализа за квалитетот на постоечките дисперзирани студии, како и за квалитетот на студиите кои се извршуваат на приватните универзитети, чиј број денес е идентичен со оној од пред три години.
Северна Македонија сè уште нема високообразовна институција на реномираната Шангајска листа, додека неодамна на рангирањето Центарот за рангирање на универзитетите во светот (CWUR) во најдобрите 2.000 универзитети на светот единствено се најде УКИМ на 1.917 место, кој имаше пад од 101 позиција во однос на минатогодишната ранг-листа.
Ветување: Владата ќе го поддржи повторното отворање на лекторати за македонски јазик на странските универзитети во другите земји, особено во земјите од ЕУ. Ќе се води поголема грижа за правилна употреба на мајчиниот јазик од сите чинители и дејци кои имаат влијание на јавноста (медиуми, телекомуникациски оператори, државни органи и институции) со посебен акцент на правилна употреба на јазикот уште кај најмладата популација во почетниот образовен процес.
Последниве години не само што нема отворено нови лекторати за македонски јазик во странство, туку и оние кои постоеја се соочуваа со проблеми во функционирањето.
Пред крајот на 2019 година Советот за македонски јазик, стручното тело при Владата на Република Северна Македонија, чиј претседател е професорот Људмил Спасов, започна јавна расправа за консултации за Предлог-законот за употребата на македонскиот јазик. Со промените се предвидуваше обновување на старите и отворање нови лекторати по македонски јазик на странските универзитети, задолжително ангажирање на лектори по македонски јазик во сите државни и јавни установи, како и локалната власт, универзитетите, училиштата, медиумите и во други сфери.
„Сегашната состојба со лекторатите на Република Северна Македонија на универзитетите во странство доведува до ситуација половината од постојните лекторати по македонски јазик да вегетираат без некое значајно влијание. Дел од нив, всушност, се одржуваат и се финансираат благодарејќи на добрата волја на некои од универзитетите во странство (Полска, Франција, Романија, Хрватска, до неодамна и Чешка). Со заминувањето во пензија на професорите што ги воделе лекторатите, често згаснуваат и самите лекторати, како на пример, во Чешка. Во моментов Република Северна Македонија нема ниту еден лекторат во Р. Германија каде што претходно сме имале два до четири“, стои во Извештајот за проценка на влијанието на законот, објавен на ЕНЕР.
Овој Предлог-закон освен што ја помина фазата на јавно разгледување, никогаш не стигна на дневниот ред на Собранието кое се распушти во средината на февруари оваа година.
На интернет-страницата на УКИМ, во моментов има регистрирано лекторати во 8 универзитетски центри во светот, додека уште во 6 универзитети редовно или повремено се изучува македонскиот јазик. Од наведените лекторати, последниот е отворен во учебната 2008/2009 година, додека сите други се отворени пред стекнување на независноста на Република Македонија во 1991 година.
Ветување: Владата ќе започне изградба на студентски град во Скопје, со комплетно нови модерни архитектонски и хортикултурни решенија, како и функционални содржини: спортски сали, читални, библиотеки, ресторани, кино-сали и фитнес-центри.
Во Скопје не беше започната изградба на студентски град. Освен во програмата на Владата, за реализација на ова конкретно ветување не може да се најде никаква трага во некаков предлог или најава, а најмалку за некакви конкретни чекори претходниве три години.
Во меѓувреме Владата ги пушти во употреба последните два блока, „В“ и „Г“ од реновирањето на Студентскиот дом „Гоце Делчев“ кое започна во 2014 година. Последно, во тек е партерното уредување на дворот на овој студентски дом, кое трае веќе цела година.
Со ребалансот на буџетот за оваа година се скратија 50 милиони денари наменети за изградба и реконструкција на студентски домови, а Радио МОФ веќе пишуваше дека со години наназад властите предвидуваат високи буџети за овие инвестиции кои на крајот, од најразлични причини, доживуваа катастрофална реализација.
Ветување: Владата ќе ја заврши изградбата на универзитетскиот комплекс „Мајка Тереза“
Зградата во која треба да се наоѓа последниот отворен државен универзитет во Северна Македонија, „Мајка Тереза“ засега остана само на помпезно најавените видео снимки и макети кои беа презентирани за јавноста во 2016 година. Новиот универзитетски комплекс сè уште не е ниту на повидок, но тоа не пречеше Министерството за економија и Универзитетот „Мајка Тереза“ да потпишат договор за кофинансирање на технолошки парк во рамки на универзитетот.
Неодамна објавениот ревизорски извештај за овој Универзитет утврдил бројни неправилности и неусогласености со законските норми.
Ректорот на „Мајка Тереза“. Азис Положани, во одговорот на забелешките на Државниот завод за ревизија напишал: „И покрај проблемите во врска со недостатокот на наставно-научниот и соработничкиот кадар, слабо опремената инфраструктура, а во главно немање доволно простории за реализирање на наставно-научниот процес, поради каснењето со изградба на новиот комплекс на Универзитетот, (Универзитетот н.з.) во континуитет вложува максимални и сериозни напори целокупното свое работење да го канализира во согласност со позитивните законски прописи со кои е регулирана материјата за високото образование во Република Северна Македонија. Меѓутоа, свесни сме дека немањето доволно капацитети влијаеше во некои направени ненамерни превиди и одредени недоследности“.
Ветување: Владата ќе гради нова студентска зграда во Автокоманда со преку 700 легла преку јавно-приватно партнерство. Во Битола, Штип и во Тетово, градовите седишта на државните универзитети, ќе изградиме универзитетски кампуси, преку реконструкција и преадаптација на постоечките објекти, доградба на соодветни нови инфраструктурни содржини и зголемување на капацитетот на постојните домови.
Нова студентска зграда во Автокоманда никогаш не беше започната да се гради, ниту се реконструираа и преадаптираа во универзитетски кампуси објекти во Битола и Штип.
Последно на оваа тема зборуваше министерот Арбер Адеми во февруари годинава, кога најави дека е потпишан договор од 25 милиони евра за реновирање на седум студентски домови. Според неговата изјава, треба да се реновираат домови во Битола, Охрид, Штип, Прилеп и во Скопје, а проектот ќе биде финализиран во 2024 година.
Студентскиот дом при Државниот универзитет во Тетово е во градба, но таму работите се движат многу бавно. Оваа година, со кризата од коронавирусот, градежните активности дополнително се намалени, а роковите за овој проект одново ќе се одолговлечат.
Ветување: Промените во образованието мора да одат паралелно со подобрување на физичките услови каде што учат нашите деца. Владата, во соработка со единиците на локална самоуправа, ќе предложи решенија за проблемите со основна инфраструктура и греење на училиштата. Секоја година, Владата ќе го дебатира фондот за инвестиции во инфраструктура со општините и ќе донесе одлука за приоритети која нема да се базира на партиски и бизнис интереси, туку на интересите на учениците и наставниците во Република Македонија. Ќе изградиме нови средни училишта во општините Тетово, Куманово, Аеродром и Ново Село.
Нема изградено ново средно училиште во ниту една од овие четири македонски општини. Пред нецели две години овие проекти не беа ниту во почетна фаза, а оттогаш на сајтот на Бирото за јавни набавки не може да се најде ниту еден договор за градба на средни училишта во овие општини.
Интернет пребарување од 2017 година до денес не дава никакви резултати за било каква најава за изградба на ниту едно ново средно училиште во Северна Македонија.
Ветување: Владата ќе стимулира зајакнување на училишните тимови со стручни лица од различни профили: педагози, психолози, дефектолози, социолози, логопеди, социјални работници и медицински стручни лица (онаму каде што има можности за тоа).
Ова ветување на Владата никогаш не се реализираше на некакво системско ниво. Единствено преку неколку проекти на странски организации со општини беа ангажирани лични асистенти во неколку училишта, кои и самите апелираа дека училиштата немаат доволно кадар, па често пати се принудени да се стават во улога и на педагог, психолог и дефектолог.
Истовремено овие иницијативи помина со потешкотии, обвинувања за задоцнети и нецелосно исплатени хонорари, а поради пандемијата со Ковид-19 дел од личните асистенти се пожалија и дека предвреме им биле раскинати договорите за работа.
Ветување: Владата ќе воведе посебна студентска платежна картичка за користење на услугите во студентските кампуси, попусти за користење на меѓуградскиот превоз, попусти при посета на сите државни и национални институции, попусти за посета на спортски и културни настани од национален карактер.
Иако не беше наречена студентска, Владата заедно со Агенцијата за млади и спорт ја промовираа европската младинска картичка, преку која младите на возраст од 15 до 29 години можат да остварат попусти за повеќе услуги и производи. Иако картичката беше најавена дека ќе обезбеди бројни попусти во многу различни сфери на животот, а дека понатаму може да се претвори и во еден вид платежно средство за младите, сепак услугите кои можат да се добијат со картичката и понатаму остануваат прилично лимитирани и генерално концентрирани на Скопје.
На листата на услуги кои преку картичката можат да се добијат со попуст, на пример, во моментов има 13 книжарници од кои сите се во Скопје, освен една во Крива Паланка, само пет културни објекти – четири во Скопје и еден во Струга, шест спортски центри од кои пет во Скопје и еден од Прилеп. Во Штип има само три услуги за кои може да се искористи картичката, Тетово има само две, а во Струмица, Велес, Гевгелија, Гостивар, и голем број други македонски градови нема ниту една.
Ветување: Новата политика за стипендирање на студентите ќе биде преку комбинација на државни стипендии и поттикнување на фискални олеснувања за фирмите кои ќе одвојуваат процент од добивката за стипендирање. Предност ќе имаат студентите со најдобри резултати, но и они кои се соочуваат со поголеми економско-социјални проблеми.
Законот за студентски стандард, со кој се регулира стипендирањето, не претрпе никакви суштински промени во последниов владин мандат. Дополнително, оваа година студентите се жалеа дека доцни исплатата на стипендиите, а студенти кои за првпат аплицирале за стипендии се пожалија дека не добиле пари сомневајќи се дека од Министерството им ги загубиле документите, што беше демантирано од МОН.
Паралелно вкупниот буџет за студентски стандард се намали од 13,9 милиони евра во 2018 на 9,6 милиони евра во Буџетот за 2020.
Некои од реформите веројатно беа погодени од предвремените избори, кои доаѓаат половина година пред целосниот мандат на овој владин состав. Дел од проектите заглавија и поради кризата со коронавирусот, како и со техничката влада, која наместо 100 дена на власт веќе половина година. За дел од работите кои делумно се реализирани, или се во фаза на реализирање, допрва ќе видиме дали и какви ефекти ќе дадат во образовниот систем.
Oд сите мерливи ветувања во Програмата на Владата за периодот 2017-2020, поврзани со образованието, според нашата анализа целосно се реализирани само две од дваесет и едно ветување, додека дури 15 најави за образовни реформи не се реализирани.
Се обидовме да ја контактираме и Владата. Побаравме став за тоа колку тие се задоволни од реализираното во образованието, но и кои се нивните изговори за нереализираните ветувања. До затворање на текстот не добивме никаков одговор.
Сепак, наместо бројчано да оценуваме дали и колку Владата „положи“ во спроведување на ветеното, подобро е да направиме увид каде се наоѓа македонското образование во моментов. Генералниот впечаток, кој го потврдуваат и меѓународните истражувања и тестирања, е дека овие поместувања претходниве три години не беа доволни за суштински да се подобри квалитетот на образовниот процес и да се развие човечкиот капитал на младите од земјава.
Северна Македонија во последниот извештај за човечкиот капитал се најде на 82-то место во светот и остана зад сите држави од регионот. ПИСА тестирањето од 2018 година покажа малку подобри резултати, но македонските ученици останаа меѓу најслабите од сите земји каде се спроведува ова стандардизирано тестирање. УНИЦЕФ побара забрзување на реформите во образованието, а од ОЕЦД утврдија дека за образовните неуспеси виновни се нестандардното оценување, ниските критериуми за наставниците и недоволното користење на истражувања и евалуација при креирањето политики.
Буџетот за образование од 2017 до 2020 е зголемен за 1,7 милијарди денари, но најголем дел од овие пари се издвоени за зголемување на платите, додека капиталните инвестиции во образованието и науката останаа на нивоа кои се далеку под стандардите на поразвиените западни земји, а дополнителен удар претрпеа со последниот ребаланс.
Последната учебна година помина со голем број проблеми и недостатоци, а на сето тоа образовниот процес доживеа дополнителен удар од кризата со коронавирусот поради која учениците и студентите беа принудени последните три месеци да ги поминат во онлајн учење, кое некако финишираше и покрај бројните предизвици и потешкотии.
Можеби најтрагичен податок од сите е тоа што учениците сè помалку го сакаат училиштето, додека од децата на 15-годишна возраст, само 4 од 10 момчиња, односно 3 од 4 девојчиња, сметаат дека имаат поддршка од наставниците. Според Лина Ќостарова Унковска, која беше координатор на истражувањето: „сега имаме училишта кои се несигурни, често насилни, како за учениците така и за кадарот, со многу промени во наставните програми, кои децата не можат, или се незаинтересирани, да ги следат“.
Во овој мандат, во Министерството за образование се променија два министри и три заменик-министри, но голем дел од работите зацртани периодот 2017-2020 ќе останат за некој идни функционери… во некоја следна влада… напишани во некоја нова програма.
Даниел Евросимоски
-
Sa ka realizuar Qeveria nga premtimi për arsim?
Qeveria e Republikës së Maqedonisë do të zhvillojë një sistem të integruar arsimor që do të rrisë rritjen ekonomike dhe produktivitetin e punës dhe do të rrisë shanset e të rinjve për vende pune cilësore. Qëllimi ynë është të sigurojmë integrim më të madh shoqëror në aspektin etnik, rajonal, shoqëror dhe kulturor, për të inkurajuar mendimin kritik dhe qytetarinë aktive.
Me këtë paragraf fillon kapitulli “Edukimi për kohën e re” i cili rendit reformat arsimore të lajmëruara dhe ndryshimet nga Programi i Qeverisë për periudhën 2017-2020. Por, tre vjet më vonë, sa u realizuan realisht këto reforma që supozohej se do të përshtatnin sistemin arsimor të Maqedonisë së Veriut me “kohën e re”?
Nga ndryshimet e paralajmëruara në arsimin fillor, të mesëm dhe të lartë, përmes kushteve për arsimtarët dhe investimeve në shkencë, dhe deri te investimet kapitale, Radio MOF bëri një analizë të asaj që është shkruar në program me atë që realizuar sot. Ajo që kemi gjetur është se Qeveria ka realizuar plotësisht vetëm dy nga mbi njëzet premtime në arsim.
Përkundër faktit se mandati i Qeverisë, me zgjedhjet e paralajmëruara, mbaroi gati gjysmë viti më herët, analiza jonë zbuloi se më shumë se dy të tretat e premtimeve të dhëna në arsim nuk janë realizuar fare, ose janë larg nga ajo që është shkruar në program.
Për më tepër, hidhni një vështrim më të afërt të të gjitha premtimeve të dhëna në Programin e Qeverisë dhe vlerësimet tona për nivelin e zbatimit të tyre:
Premtimi: “Qeveria do të ndjekë një politikë të lehtësimit të programit arsimor dhe zvogëlimit të ngarkesës së punës së nxënësve në arsimin fillor dhe të mesëm. Ne do të përqendrohemi në matematikë, në aftësitë gjuhësore dhe lëndë, të rëndësishme për zhvillimin e kompetencave kryesore te fëmijët. Investimet kapitale në arsim, si dhe angazhimi i kuadrit mësimdhënës do të diktohet nga nevoja për arsim të arritshëm dhe cilësor për të gjithë fëmijët. “Këto investime duhet të ndihmojnë në arritjen e qëllimit që numri mesatar i nxënësve për klasë të jetë 25 nxënës.”
Ligji i ri për arsimin fillor, i cili hyri në fuqi në gusht 2019, nuk uli numrin e orëve të filloristëve, i cili ishte një nga premtimet kryesore të qeverisë. Ministri i Arsimit dhe Shkencës, Arbër Ademi, e mbrojti këtë vendim me shpjegimin se nxënësit maqedonas nën 14 vjeç tashmë kanë mbi 900 orë më pak se kolegët e tyre në vendet e OECD. Që është e barabartë me 1.5 vjet arsim më pak.
Qeveria në këtë term nuk arriti të hartojë ligj të ri për arsimin e mesëm, kështu që koncepti në këtë nivel mbeti i pandryshuar.
Lidhur me numrin e nxënësëve për paralele, u parashikua rënie vetëm në arsimin fillor. Nga kufiri nga 24 në 34 nxënës tek i vjetëri, në 20 deri në 30 nxënës për klasë me Ligjin e ri. Këtë vit shkollor, statistikat tregojnë se numri i nxënësve për klasë krahasuar me vitin e kaluar në arsimin fillor ka rënë minimale, ndërsa rënia në arsimin e mesëm është pak më e lartë. Sidoqoftë, kjo është kryesisht për shkak të numrit të zvogëluar të nxënësve të regjistruar në të dy nivelet e arsimit.
Premtimi: Qeveria do të propozojë heqjen e testimit ekstern si projekt që ka shkaktuar revoltë të madhe në mesin e mësuesve, dhe krijuar ankth dhe pakënaqësi te nxënësit dhe prindërit e tyre. Testimi ekstern zhvlerëson të gjithë përpjekjen dhe punën e mësuesve dhe nxënësve gjatë gjithë vitit shkollor, dhe nuk çon në rritjen e cilësisë. Ne do të prezantojmë vlerësimin dhe testimin e nxënësve, por pa nota shtesë në çertifikatat e tyre dhe pa ndëshkime për mësuesit. Vlerësimi i njohurive të fituara do të kryhet vazhdimisht. Atyre shkollave që tregojnë rezultate më të dobëta do t’u jepet ndihmë dhe mbështetje për ta përmirësuar mësimdhënien e tyre.
Një nga vendimet e para të qeverisë në arsim ishte heqja e testimit tëekstern. Ky proces i një lloj të vlerësimit të standardizuar kombëtar filloi të zbatohej në vitin akademik 2012/2013. Qëllimi i testit ishte krahasimi i notave të dhëna nga mësuesit me njohuritë reale të nxënësve. Sidoqoftë, i gjithë procesi u kritikua për organizimin e dobët, abuzimet e mundshme dhe presionin që u bëri si mësuesve ashtu edhe nxënësve.
Nuk është futur ndonjë lloj i ri i vlerësimit kombëtar, dhe vetëm në qershor 2020 Ministria e Arsimit dhe Shkencës miratoi Konceptin për testimin shtetëror në arsimin fillor, në të cilin para-testimet e para janë planifikuar nga 2021, dhe prova e parë kryesore të mbahet në 2022.
Premtimi: Ne do ta përshpejtojmë rritjen ekonomike me investime në shkencë. Qeveria do të krijojë fond shtetëror për kërkimin dhe zhvillimin, i cili do të rrisë fondin aktual të buxhetit, i cili është minimal (0.2% e BPV – pesëmbëdhjetë herë më pak se rekomandimet e strategjisë Evropa 2020) me 50% në buxhetin e parë, në mënyrë që të përfundojë mandati që Maqedonia të ndajë midis 1% dhe 1.5% të BPV-së për kërkimin dhe zhvillimin.
Shifrat 1 dhe 1.5% e BPV-së për shkencën mbetën fanta-shkencore për Maqedoninë e Veriut. Të dhënat e fundit zyrtare të institucioneve ndërkombëtare, nga viti 2018, tregojnë se vendi alokoi 0.36 përqind të Bruto Prodhimit Vendor për kërkimin dhe zhvillimin shkencor, që është madje një rënie nga 2014 kur 0.52 përqind e BPV-së u nda për këtë qëllim.
Maqedonia e Veriut, e cila në nivel të ngjashëm me Malin e Zi, mbetet një nga vendet më të këqija në rajon për këtë çështje, vetëm më e mirë se Bosnja dhe Hercegovina. Para nesh është Bullgaria me 0.77%, Serbia me 0.92%, Kroacia e cila alokon gati 1% dhe Greqia me gati 1.2% të BPV-së për hulumtim dhe zhvillim, ndërsa udhëheqësi absolut në rajon, Sllovenia alokon gati 2% të BPV-së për shkencën.
Për krahasim, Buxheti i vitit 2020 për Shkencën parashikoi një total prej 5.6 milion euro, që është pothuajse dy herë më pak se në vitin 2017 kur gati 10 milion euro ishin dhënë për shkencën.
Premtimi: Mbulimi aktual i fëmijëve të moshës 0-6 vjeç në arsimin parashkollor, mesatarisht, është vetëm 23%, në bashkësitë më të vogla etnike që mbulimi është nën 10%. Kjo është e pamjaftueshme dhe ka ndikim negativ në zhvillimin e ardhshëm të Republikës së Maqedonisë. Qeveria do të bashkëfinancojë çdo rritje të kapacitetit të kopshteve në të gjithë vendin. Qëllimi ynë është të rrisim përqindjen e fëmijëve të regjistruar në arsimin parashkollor me 50% në një periudhë prej 4 vjetësh. Qeveria do të përgatisë një Plan preciz për zgjerimin e rrjetit të kopshteve në të gjithë Maqedoninë. Investimi do të përfshijë rindërtimin dhe ndërtimin e kopshteve të reja në një numër komunash urbane dhe rurale, përfshirë Strugën, Gjorçe Petrov, Sopishte, Qendër, Aerodrom, Tetovë, Tearcë, Gostivar, Lozovë, Karbinci, Çair, Suto Orizar dhe të tjera.
Gjatë tre viteve të fundit, kjo përbërje e qeverisë ka bërë përpjekje të mëdha për ta rritur numrin e fëmijëve që ndjekin arsimin parashkollor, me fushata të shumta dhe projekte që përfshijnë organizata ndërkombëtare.
Edhe pse numri i fëmijëve në arsimin parashkollor është rritur në tre vitet e fundit, nga 35 mijë në 2017 në 38 mijë në 2019, megjithatë premtimi i rritjes së mbulimit me 50% mbetet larg nga realizimi. Sipas të dhënave për popullsinë nga 0-6 vjeç dhe numrit të fëmijëve të regjistruar në kopshte, mbulimi i fëmijëve në arsimin parashkollor u rrit nga 22% në 2017 në 24.5% në 2019.
Kohët e fundit, Kryeministri Oliver Spasovski tha se Qeveria në tre vitet e mëparshme ka investuar mbi 280 milion denarë në 44 kopshte dhe objekte për zhvillimin e hershëm të fëmijëve.
Për më tepër, fondet janë siguruar nga Banka Botërore, përmes një projekti që do të zbatohet deri në vitin 2024, për kopshte të reja gjithëpërfshirëse dhe me efikasitet energjetik në të cilat do të kujdesen edhe 7,500 fëmijë të tjerë.
Premtimi: Qeveria do të prezantojë arsimin e detyrueshëm parashkollor një vjeçar, si masë integrimi dhe përgatitjen e fëmijëve për hyrjen në arsimin 9-vjeçar fillor. Kjo do të kontribuojë në barazimin e fëmijëve me prejardhje të ndryshme shoqërore, si dhe në fillimin e elementeve të procesit edukativ, i cili është zhdukur nga sistemi arsimor në vitet e fundit. Fëmijët duhet të kenë qasje të barabartë në arsim, sepse ky është çelësi i suksesit të tyre të mëtejshëm në jetë. Ky mbulim do të jetë plotësisht falas për fëmijët në komunat që i nënshtrohen rënies së popullsisë dhe që kanë zhvillim të pafavorshëm ekonomik.
Me përjashtim të programit qeveritar, arsimi i detyrueshëm njëvjeçar parashkollor për tre vitet e mëparshme nuk ekziston fare, as si propozim, as si temë për diskutim publik.
Premtimi: Sistemi arsimor fillor në 5 vitet e para do të jetë vetëm me vlerësim përshkrues. Vetëm atëherë (4 vitet e ardhshme të arsimit fillor) do të zbatohet vlerësimi numerik. Në atë mënyrë, fëmijët dhe mësuesit do të angazhohen për cilësinë e njohurive, jo për garën për nota.
Ndryshimi i vetëm me Ligjin e ri për Arsimin e Lartë është se ai mundëson vlerësimin përshkrues të nxënësve nga klasa e katërt në të gjashtë në semestër, por edhe më tej mbetet detyrimi për notat numerike për në fund të vitit. Të gjitha dispozitat e tjera mbi mënyrën e vlerësimit të studentëve mbetën të njëjtat si në ligjin e vjetër.
Premtimi: Në vend të politikës së dënimeve, Qeveria do të promovojë politikë shpërblimesh dhe stimujsh. Të punësuarit e 5% -shit të shkollave më të mira fillore dhe 10% të mesme, si dhe arsimtarët, nxënësit e të cilëve do të fitojnë garat e qytetit dhe shtetit, do të marrin pagë 20% më të lartë gjatë 12 muajve të ardhshëm. Shkollat që do të jenë në 10% të lartë sipas rezultateve që arrijnë në cilësinë e tyre arsimore, do të marrin të drejtën e certifikatave për të treguar pikat shtesë, si shkolla me rezultate mbi mesataren.
Megjithëse kjo qeveri, së bashku me shumicën parlamentare, i ka rritur pagat në arsim me pak më shumë se 20 përqind, premtimi konkret për t’i rritur pagat e shkollave më të mira dhe mësuesve, nxënësit e të cilëve do të fitojnë çmime në konkurs nuk është përmbushur.
Në Ligjin për arsimin fillor janë parashikuar shpërblime për arsimtarët dhe nxënësit që do të marrin çmime, por ato janë të një hershme dhe deri në gjysmën e pagës mesatare për çmime në gara kombëtare dhe deri në një pagë mesatare për konkurset ndërkombëtare.
Premtimi: Byroja për Zhvillimin e Arsimit do të ristrukturohet dhe do të rritet në një Institut për zhvillimin e arsimit. Ky do të jetë një “think tank” arsimor shtetëror brenda të cilit do të punojnë disa sektorë që do të hartojnë vazhdimisht kërkime në fushën e arsimit, në mënyrë që të përmirësojnë cilësinë e procesit arsimor.
Ky premtim i Qeverisë nuk arriti asnjë propozim për të ndryshuar Ligjin për Byronë për Zhvillimin e Arsimit, dhe as nuk kishte ndonjë diskutim publik në lidhje me nevojën për ristrukturimin e këtij institucioni.
Sipas bazës së të dhënave të ligjit të Ministrisë së Drejtësisë, ndryshimi i vetëm në këtë mandat qeveritar në Ligjin për Byronë për Zhvillimin e Arsimit u bë në 2018. Ndryshimi është plotësisht teknik dhe ai vetëm shton një certifikatë shtesë në listën e certifikatave për zotërimin e gjuhës angleze që duhet të kenë drejtori dhe zëvendësdrejtori i institucionit.
Premtimi: Qeveria do të krijojë Qendër kërkimore shkencore për nxënës të talentuar në të cilën ata do të jenë në gjendje të zotërojnë njohuri shtesë, të përgatiten për konkurset kombëtare dhe ndërkombëtare dhe të fillojnë një punë më serioze kërkimore.
Qeveria nuk arriti të krijojë qendër kërkimore për nxënësit e talentuar këtë termin, siç ishte premtuar në programin e tyre.
Kjo ide ishte në një fazë fillestare të realizimit në fund të vitit 2018 kur në platformën ENER u shfaq propozim ligji për Qendrën Kërkimore Shkencore për nxënësit e talentuar. Shpjegimi, atëherë, deklaroi se në Qendrën e sapo themeluar, nxënësit nga shkollat fillore dhe të mesme “do të jenë në gjendje të zotërojnë njohuri shtesë, do të përgatiten për konkurset kombëtare dhe ndërkombëtare dhe do të fillojnë punë më serioze kërkimore”.
Sidoqoftë, që nga ajo kohë, gjurma e idesë së krijimit të një Qendre Kërkimore Shkencore për studentë të talentuar ka humbur.
Premtimi: Brenda një viti, komisionet shtetërore të përbërë nga profesorë universitarë dhe të mbështetur nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës do të vlerësojnë të gjitha librat shkollorë të arsimit fillor dhe të mesëm dhe do të përcaktojnë rregulla të qarta që duhet të ndiqen. Do t’i hiqnin nga përdorimi librat shkollorë që kanë gabime thelbësore në materialet që nuk janë të përshtatshme për moshën e nxënësve. Në të njëjtën kohë, ne do të hiqen nga materiali, përmbajtjet e panevojshme dhe të dëmshme, veçanërisht ato që nxisin agresion, intolerancë, urrejtje dhe diskriminim.
Qeveria ka bërë disa korrigjime në librat shkollorë, por larg nga ajo se të gjitha librat shkollorë janë vlerësuar dhe se janë hequr nga përdorimi librat me gabime.
Në fillim të mandatit, Ministria e Arsimit tërhoqi nga përdorimi i disa libra shkollorë diskriminues dhe dy vjet më parë u bënë korrigjime në 22 libra para fillimit të vitit shkollor.
Sidoqoftë, mbetën libra të shumtë shkollorë me përmbajtje seksiste, jo inkluzive, me gabime drejtshkrimore, dhe në një sondazh të kryer nga Unioni i Nxënësve të Shkollave të Mesme të Maqedonisë së Veriut, nxënësit e shkollave të mesme, përveç gabimeve, reaguan edhe për mungesën e librave shkollorë për këtë vit shkollor.
OJQ-të vitin e kaluar në Marshin për Tolerancë paralajmëruan për paragjykimet dhe stereotipat në arsimin maqedonas dhe jo kohë më parë akuzuan se vlerësimi i librave shkollorë vonohet vazhdimisht, duke përkujtuar në mënyrë të qartë se ky është pikërisht premtimi i dhënë nga Qeveria në programin e tyre të punës.
Premtimi: Shumica e librave shkollorë dhe ndihmave të tjera do të jenë në dispozicion në formë elektronike. Për këtë masë, Qeveria do të stimulojë: autorë vendas, produksion audio/video, produksion të shfaqjeve edukative dhe shkencore-popullore si materiale shkollore me përmbajtje dhe tema nga programi mësimor. Ne do të nxisim televizionet kombëtare të caktojnë termine për transmetimin e këtyre programeve, të cilat do të jenë në përputhje me programin mësimor. Kjo do të krijojë të njëjtat mundësi për arsim cilësor në të gjitha pjesët e vendit.
Vetëm një pjesë e vogël e librave shkollorë për arsimin fillor dhe të mesëm është në dispozicion në mënyrë elektronike përmes portalit në internet “Е-учебници”(E-libra). Shumica e librave shkollorë nuk mund të shkarkohen në mënyrë elektronike për shkak të çështjeve të pazgjidhura të së drejtës së autorit.
Për tre vitet e kaluara, nuk ka pasur prodhim të shfaqjeve shkencore popullore si materiale shkollore, ndërsa vetëm pas epidemisë së virusit korona dhe pas vendimit të nxënësve për të mos ndjekur mësimet në objekte, Televizioni i Maqedonisë filloi transmetimin e programit E-klasë, tek i cili përpunoheshin përmbajtje mësimore të parashikuara për mësim të rregullt. Ishte i vetmi program televiziv i këtij lloji që transmetohej në ndonjë prej televizioneve kombëtare.
Premtimi: Qeveria do të iniciojë reformën dhe ristrukturimin e arsimit të mesëm profesional në bashkëpunim me sektorin privat. Në këtë mënyrë, kompanitë mund të marrin pjesë, në mënyrë programore dhe financiare, në këtë nivel dhe lloj të arsimit. Kështu, shkollat profesionale në pak vite do të bëhen më tërheqëse për studentët, veçanërisht me mundësinë e punësimit të drejtpërdrejtë pas përfundimit të këtij niveli dhe lloji të arsimit. Në të njëjtën kohë, ne do të promovojmë mekanizma dhe instrumente që do të inkurajojnë punëdhënësit të bashkëpunojnë, të investojnë dhe të marrin pjesë në aktivitete të arsimit dhe trajnimit. Në atë drejtim është edhe masa për lirim nga tatimi mbi vlerën e shtuar deri në 30% për investime në zhvillimin e arsimit.
Qeveria në këtë mandat promovoi konceptin e arsimit të dyfishtë përmes të cilit kompanitë dhe shkollat e mesme profesionale bashkëpunojnë duke kombinuar përmbajtjen e mësuar në arsim me trajnimin praktik në kompani. Kështu duhet të tejkalohet hendeku midis profileve arsimore të prodhuara nga arsimi i mesëm dhe nevojave të tregut të punës.
Ky koncept filloi të zbatohet në vitin 2017 përmes bashkëpunimit të “EVN Maqedoni” me shkollën e mesme të Shkupit “Mihajlo Pupin”, ndërsa në vitin 2018 u shtri në shkollat e tjera profesionale në Shkup, Ohër, Manastir, Kavadar, Veles dhe Prilep me kompani-partnere lokale dhe nga viti i ardhshëm shkollor bëhet e ditur se ky koncept do të zhvillohet në shkollat profesionale të Tetovës.
Përkundër njoftimeve se arsimi i dyfishtë do të bëhet koncept sistemik, ai ende realizohet në mënyrë eksperimentale, përmes projekteve, paraleleve të veçanta dhe pilotim programeve, deri më tani vetëm në 5 qytete me 10 kompani të përfshira. Në arsimin dual në vitin e kaluar shkollor u përfshinë rreth 250 nxënës, ndërsa në arsimin e mesëm profesional ka mbi 40 mijë nxënës, nga të cilët 15 mijë në shkollat teknike.
Premtimi: Qeveria do të propozojë mënyrë të re të financimit dhe menaxhimit të universiteteve. Ligji për Arsimin e Lartë do t’i nënshtrohet një revizioni të plotë, me mundësinë e miratimit të një ligji plotësisht të ri për arsimin e lartë, përmes një debati të gjerë. Do të shfuqizohen dispozitat drakoniane penale të përdorura tani për të frikësuar kuadrin e universitetit dhe për kufizim të autonomisë së universitetit.
Më 2 maj 2018, Kuvendi miratoi Ligjin e ri, të shumëpritur për Arsimin e Lartë, i cili dha shpresë në mesin e komunitetit akademik dhe publikut profesionist se, më në fund, arsimi i lartë në Maqedoninë e Veriut do të shkojë në drejtimin e duhur.
Teksti i Ligjit rregullon një numër aspektesh, nga autonomia e universitetit dhe liria akademike, përmes menaxhimit, zhvillimit dhe financimit të arsimit të lartë, deri te një lloj i ri i organizimit të studentëve.
Sidoqoftë, në vitin e parë pati shumë kritika se shumë prej risive të përshkruara nga Ligji vonojnë ose nuk përmbushen. Statutet e universiteteve u miratuan me shumë vonesë dhe u mbajtën zgjedhjet për përfaqësuesit e studentëve.
Premtimi: Sigurimi i cilësisë së arsimit të lartë do të jetë prioritet kryesor. Në partneritet me komunitetin akademik, sistemi i akreditimit dhe vlerësimit të universitetit do të rishikohet, në përputhje me standardet dhe udhëzimet evropiane për sigurimin e cilësisë, me vëmendje të veçantë për profesionet e rregulluara dhe arsimin e lartë profesional. Përmes prizmit të këtyre standardeve, do të rishikohet cilësia e studimeve të shpërndara dhe universitetet private, si dhe arsyetimi dhe nevoja e tyre socio-ekonomike.
Në fillim të mandatit të kësaj qeverie, Ministria e Arsimit shfuqizoi studimet e shpërndara në Universitetin “Shën Cirili dhe Metodi” në Shkup dhe pjesërisht zvogëloi studimet e shpërndara në universitetet e tjera.
Në ndërkohë, publiku nuk ka marrë asnjë informacion se është bërë ndonjë analizë mbi cilësinë e studimeve ekzistuese të shpërndara, si dhe mbi cilësinë e studimeve të kryera në universitetet private, numri i të cilave sot është identik me atë të tre viteve më parë.
Maqedonia e Veriut ende nuk ka një institucion të arsimit të lartë në listën me renome të Shangait, ndërsa kohët e fundit në renditjen e Qendrës Botërore të Renditjes së Universiteteve (CWUR) në 2,000 universitetet më të mira në botë vetëm UKIM u rendit e 1,917-ti, i cila kishte rënie prej 101 pozicionesh krahasuar me vitin e kaluar në listën e renditjes.
Premtimi: Qeveria do të mbështesë sektorin për lekturë në gjuhën maqedonase në universitetet e huaja në vendet e tjera, veçanërisht në vendet e BE. Një kujdes më i madh do të merret për përdorimin e duhur të gjuhës amtare nga të gjithë aktorët dhe veprimtarët që kanë ndikim në publik (media, operatorët e telekomunikacionit, organet shtetërore dhe institucionet) me theks të veçantë në përdorimin e duhur të gjuhës në mesin e popullatës më të re në procesin fillestar arsimor.
Në vitet e fundit, jo vetëm që nuk janë hapur sektorë të rinj për lekturë në gjuhën maqedonase jashtë vendit, por edhe ato që kanë ekzistuar janë përballur me probleme në funksionimin e tyre.
Para fundit të vitit 2019, Këshilli për gjuhë maqedonase, trupi ekspert i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, i kryesuar nga Profesor Ludmil Spasov, filloi një debat publik mbi konsultimet mbi Projektligjin për përdorimin e gjuhës maqedonase. Ndryshimet parashikuan rinovimin e sektorëve të vjetër të lekturave dhe hapjen e sektorëve të rinj në gjuhën maqedonase në universitetet e huaja, angazhimin e detyrueshëm të ligjëruesve të gjuhës maqedonase në të gjitha institucionet shtetërore dhe publike, si dhe qeverisjen lokale, universitetet, shkollat, mediat dhe fusha të tjera.
“Situata aktuale me sektorët e lektuarave e Republikës së Maqedonisë së Veriut në universitetet jashtë vendit çon në një situatë ku gjysma e sektorëve ekzistues të lekturës në gjuhën maqedonase vegjetojnë pa ndonjë ndikim të rëndësishëm. Disa prej tyre, në fakt mirëmbahen dhe financohen falë vullnetit të mirë të disa universiteteve jashtë vendit (Polonia, Franca, Rumania, Kroacia, deri vonë Republika Çeke). Me pensionimin e profesorëve që drejtonin sektorët e lekturave, shpesh shuhen dhe vetë sektorët e lekturave, si në Republikën Çeke. “Aktualisht, Republika e Maqedonisë së Veriut nuk ka asnjë sektor lekture të vetëm në Republikën e Germanisë, ku më parë kishim dy deri në katër”, thuhet në raportin mbi vlerësimin e ndikimit të ligjit, botuar në ENER.
Ky Projektligj, përveç se e kaloi fazën e shqyrtimit publik, nuk arriti kurrë në rendin e ditës së Kuvendit, i cili u shpërbë në mes të shkurtit të këtij viti.
Në ueb-faqen e UKIM, aktualisht janë të regjistruar sektorë të lekturave në 8 qendra universitare nëpër botë, ndërsa në 6 universitete të tjera gjuha maqedonase studiohet rregullisht ose herë pas here. Nga sektorët e lekturave të listuara, i fundit u hap në vitin akademik 2008/2009, ndërsa të gjithë të tjerët u hapën para pavarësisë së Republikës së Maqedonisë në 1991.
Premtimi: Qeveria do të fillojë ndërtimin e një qyteti studentor në Shkup, me zgjidhje krejtësisht të reja moderne arkitekturore dhe hortikulturore, si dhe pajisje funksionale: salla sportive, salla leximi, biblioteka, restorante, kinema dhe qendra fitnesi.
Në Shkup nuk filloi ndërtimin e qytetit studentor. Me përjashtim të programit të Qeverisë, për realizimin e këtij premtimi konkret asnjë gjurmë nuk mund të gjendet në asnjë propozim ose njoftim, dhe të paktën për disa hapa konkretë në tre vitet e mëparshme.
Në ndërkohë, Qeveria ka vënë në funksion dy blloqet e fundit, “C” dhe “G” nga rinovimi i Konviktit të Studentëve “Goce Delçev” i cili filloi në 2014. Së fundmi, rregullimi i katit përdhes i oborrit të këtij konvikti është duke u rregulluar, i cili po vazhdon për një vit të tërë.
Rebalanci i buxhetit për këtë vit uli 50 milion denarë të destinuara për ndërtimin dhe rindërtimin e konvikteve studentore, dhe Radio MOF tashmë ka shkruar se me vite autoritetet kanë parashikuar buxhet të lartë për këto investime të cilat në fund të fundit, për arsye të ndryshme, përjetuan realizim katastrofik.
Premtimi: Qeveria të përfundojë ndërtimin e kompleksit të Universitetit Nënë Tereza
Ndërtesa ku duhet të vendoset universiteti i fundit i hapur shtetëror i Maqedonisë së Veriut, “Nënë Tereza”, ka mbetur deri më tani vetëm në videot dhe modelet e shpallura me pompozitet që u prezantuan para publikut në 2016. Kompleksi i ri universitar nuk është as në dukje, por kjo nuk e ndali Ministrinë e Ekonomisë dhe Universitetin Nënë Tereza të nënshkruanin një marrëveshje për të bashkëfinancuar një park teknologjie brenda universitetit.
Raporti i revizionit i botuar së fundmi për këtë Universitet identifikoi parregullsi dhe mospërputhje të shumta me normat ligjore.
Rektori i “Nënë Terezës”. Azis Polozhani, në përgjigje të vërejtjeve të Entit Shtetëror për Revizion shkruajti: “Pavarësisht nga problemet që lidhen me mungesën e stafit mësimor dhe kërkimor, infrastruktura e pajisur dobët, dhe në përgjithësi mospasja e hapësirave të mjaftueshme për ta zbatuar procesin e ligjërues-shkencor, për shkak të vonesave me ndërtimin e kompleksit të ri të Universiteti, vazhdimisht bën përpjekje maksimale dhe serioze për të kanalizuar tërë funksionimin e tij në përputhje me rregulloret ligjore pozitive që rregullojnë çështjen e arsimit të lartë në Republikën e Maqedonisë së Veriut”. “Megjithatë, jemi të vetëdijshëm se mungesa e kapacitetit të mjaftueshëm ka çuar në disa lëshime të paqëllimta dhe disa mospërputhje”.
Premtimi: Qeveria do të ndërtojë një ndërtesë të re studentore në Avtokomandë me mbi 700 shtretër përmes një partneriteti publik-privat. Në Manastir, Shtip dhe Tetovë, selia qendrore e universiteteve shtetërore, ne do të ndërtojmë kampuse universitare, përmes rindërtimit dhe ri-adaptimit të objekteve ekzistuese, azhurnimit të infrastrukturës së re të përshtatshme dhe rritjes së kapacitetit të konvikteve ekzistuese.
Një ndërtesë e re studentore në Avtokomanda nuk u fillua kurrë të ndërtohej, as nuk u ri-konstruktuan dhe ri-adaptuan kampuset universitare në Manastir dhe Shtip.
Për herë të fundit për këtë temë foli Ministri Arber Ademi në shkurt të këtij viti, kur njoftoi se ishte nënshkruar një kontratë prej 25 milion eurosh për rinovimin e shtatë konvikteve studentore. Sipas deklaratës së tij, duhet të rinovohen konviktet në Manastir, Ohër, Shtip, Prilep dhe Shkup dhe projekti do të finalizohet në 2024.
Konvikti në Universitetin Shtetëror në Tetovë është në ndërtim e sipër, por gjërat po lëvizin shumë ngadalë atje. Këtë vit, me krizën e virusit korona, aktivitetet e ndërtimit janë ulur më tej, dhe afatet për këtë projekt përsëri do të shtyhen.
Premtimi: Ndryshimet në arsim duhet të shkojnë paralelisht me përmirësimin e kushteve fizike në të cilat mësojnë fëmijët tanë. Qeveria, në bashkëpunim me njësitë e vetëqeverisjes lokale, do të propozojë zgjidhje për problemet me infrastrukturën themelore dhe ngrohjen e shkollave. Çdo vit, Qeveria do të debatojë për fondin e investimeve në infrastrukturë me komunat dhe do të marrë një vendim mbi prioritetet që nuk do të bazohen në interesat partiake dhe të biznesit, por në interesat e nxënësve dhe arsimtarëve në Republikën e Maqedonisë. Ne do të ndërtojmë shkolla të mesme të reja në komunat e Tetovës, Kumanovës, Aerodromit dhe Novo Sellës.
Asnjë shkollë e mesme e re nuk është ndërtuar në asnjë nga këto katër komuna maqedonase. Më pak se dy vjet më parë, këto projekte nuk ishin as në fazën fillestare, dhe që atëherë në faqen e Byrosë së Prokurimit Publik nuk mund të gjendet një kontratë e vetme për ndërtimin e shkollave të mesme në këto komuna.
Kërkimi në internet nga viti 2017 deri më sot nuk jep ndonjë rezultat për ndonjë njoftim për ndërtimin e ndonjë shkolle të mesme të re në Maqedoninë e Veriut.
Premtimi: Qeveria do të stimulojë forcimin e ekipeve shkollore me profesionistë nga profile të ndryshme: pedagogë, psikologë, edukatorë specialë, sociologë, logopedë, punonjës socialë dhe profesionistë mjekësorë (aty ku do të ketë mundësi për to).
Ky premtim i Qeverisë nuk është realizuar kurrë në asnjë nivel sistematik. Vetëm përmes disa projekteve të organizatave të huaja me komuna u punësuan asistentë personalë në disa shkolla, të cilët vetë apeluan që shkollat nuk kanë kuadër të mjaftueshëm, kështu që ata shpesh detyrohen ta vendosin veten në rolin e pedagogut, psikologut dhe defektologu.
Në të njëjtën kohë, këto iniciativa u ndeshën me vështirësi, akuza për honorarë të vonuar dhe jo të plotë, dhe për shkak të pandemisë me Covid-19, disa nga ndihmësit personalë u ankuan se kontratat e tyre të punës ishin ndërprerë para kohe.
Premtimi: Qeveria do të prezantojë një kartë të veçantë pagese për studentët për përdorimin e shërbimeve në konviktet studentore, zbritje për përdorimin e transportit jashtë qyteteve, zbritje për të vizituar të gjitha institucionet shtetërore dhe kombëtare, zbritje për të marrë pjesë në ngjarje sportive dhe kulturore të karakterit kombëtar.
Megjithëse nuk është quajtur studentore, Qeveria së bashku me Agjencinë për Rini dhe Sport promovuan Kartën Evropiane Rinore, përmes së cilës të rinjtë e moshës 15 deri në 29 vjeç mund të marrin zbritje për më shumë shërbime dhe produkte. Edhe pse u njoftua se karta do të sigurojë zbritje të shumta në shumë sfera të ndryshme të jetës dhe se më tej mund të mund të shndërrohej në një lloj mënyre pagese për të rinjtë, megjithatë shërbimet që mund të fitohen me kartën mbeten mjaft të kufizuara dhe përgjithësisht të përqendruara në Shkup.
Në listën e shërbimeve që mund të merren me zbritje përmes kartës, për shembull, aktualisht ka 13 librari, të gjitha janë në Shkup, përveç një në Kriva Pallankë, vetëm pesë objekte kulturore – katër në Shkup dhe një në Strugë, gjashtë qendra sportive, pesë prej të cilave në Shkup dhe një në Prilep. Në Shtip ekzistojnë vetëm tre shërbime për të cilat karta mund të përdoret, Tetova ka vetëm dy, ndërsa në Strumicë, Veles, Gjevgjeli, Gostivar dhe shumë qytete të tjera të Maqedonisë nuk ka asnjë.
Premtimi: Politika e re e bursave të studentëve do të jetë përmes një kombinimi të bursave shtetërore dhe inkurajimit të lehtësimeve fiskale për kompanitë që do të lënë mënjanë një përqindje për fitimin e bursës. Përparësi do t’u jepet studentëve me rezultatet më të mira, por edhe atyre që përballen me probleme të mëdha ekonomike dhe sociale.
Ligji për standardin e studentëve, i cili rregullon bursat, nuk ka pësuar ndonjë ndryshim thelbësor në mandatin e fundit të Qeverisë. Për më tepër, këtë vit studentët u ankuan se pagesa e bursave ishte e vonuar, dhe studentët që aplikuan për bursa për herë të parë u ankuan se nuk morën para me dyshimin se ua kishin humbur dokumentet në Ministri, gjë që u demantua nga MASH.
Në të njëjtën kohë, buxheti i përgjithshëm për standardin e studentëve u ul nga 13.9 milion euro në 2018 në 9.6 milion euro në Buxhetin e 2020.
Disa nga reformat ndoshta u goditën nga zgjedhjet e parakohshme, të cilat vijnë gjysmë viti para mandatit të plotë të kësaj Qeverie. Disa prej projekteve janë bllokuar për shkak të krizës së virusit korona, si dhe nga qeveria teknike, e cila ishte në pushtet për gjysmë viti në vend se 100 ditë. Për disa nga gjërat që janë realizuar pjesërisht, ose janë duke u realizuar, ne ende nuk kemi parë nëse dhe çfarë efektesh do të kenë ato në sistemin arsimor.
Nga të gjitha premtimet e matshme në Programin e Qeverisë për periudhën 2017-2020, që lidhen me arsimin, sipas analizës sonë, vetëm dy nga njëzet e një premtime janë realizuar plotësisht, ndërsa deri në 15 njoftime për reforma arsimore nuk janë realizuar.
Ne gjithashtu u përpoqëm ta kontaktojmë Qeverinë. Kërkuam një mendim se sa janë të kënaqur me ato që janë realizuar në arsim, por gjithashtu se cilat janë arsyetimet e tyre për premtimet e parealizuara. Deri në mbylljen e tekstit nuk morëm asnjë përgjigje.
Sidoqoftë, në vend që ta vlerësojmë numerikisht nëse dhe në çfarë mase Qeveria “kaloi testin” në zbatimin e premtimit, është më mirë të bëhet një pasqyrë e gjendjes aktuale të arsimit në Maqedoni. Përshtypja e përgjithshme, e cila konfirmohet edhe nga kërkimet dhe testimet ndërkombëtare, është se këto zhvillime në tre vitet e mëparshme nuk ishin të mjaftueshme për të përmirësuar në thelb cilësinë e procesit arsimor dhe për ta zhvilluar kapitalin njerëzor të të rinjve në vend.
Maqedonia e Veriut në raportin e fundit për kapitalin njerëzor renditet e 82-ta në botë dhe mbetet prapa të gjitha vendeve në rajon. Testi PISA nga viti 2018 tregoi rezultate pak më të mira, por nxënësit e Maqedonisë mbetën ndër më të dobëtit nga të gjitha vendet ku kryhet ky test i standardizuar. UNICEF ka bërë thirrje për përshpejtimin e reformës në arsim, me OECD që konstaton se fajtorë për dështimet arsimore janë vlerësimi jo-standard, kriteret e ulëta të mësuesve dhe përdorimi i pamjaftueshëm i kërkimit dhe vlerësimit në politikëbërje.
Buxheti për arsimin nga 2017 në 2020 është rritur me 1.7 miliardë denarë, por shumica e këtyre parave janë alokuar për t’i rritur pagat, ndërsa investimet kapitale në arsim dhe shkencë mbetën në nivele shumë më poshtë standardeve të vendeve më të zhvilluara perëndimore, dhe pësuan goditje shtesë me ribalancën e fundit.
Viti i fundit shkollor kaloi me shumë probleme dhe mangësi, dhe mbi të gjitha procesi arsimor pësoi një goditje shtesë nga kriza e virusit korona për shkak të së cilës nxënësit dhe studentët u detyruan të kalonin tre muajt e fundit në mësimin në internet, i cili përfundoi disi pavarësisht sfidave dhe vështirësive të shumta.
Ndoshta fakti më tragjik nga të gjithë është se nxënësit e duan shkollën gjithnjë e më pak, ndërsa te fëmijët 15-vjeçarë, vetëm 4 nga 10 djem, ose 3 nga 4 vajza, mendojnë se kanë mbështetjen e arsimtarëve. Sipas Lina Kostarova Unkovska, e cila ishte koordinatore e hulumtimit: “tani kemi shkolla që janë të pasigurta, shpesh të dhunshme, si për nxënësit ashtu edhe për kuadrin, me shumë ndryshime të programit mësimor që fëmijët nuk mund, ose nuk janë të interesuar t’i ndjekin”.
Në këtë mandat, në Ministrinë e Arsimit janë ndryshuar dy ministra dhe tre zëvendësministra, por shumica e punës së planifikuar për periudhën 2017-2020 do të mbetet për disa zyrtarë të ardhshëm… në një Qeveri tjetër e shkruar në një program të ri.
Daniel Evrosimoski