„Кога бевме помали, кога си игравме на улица, на клупи, во маало… сите бевме исти и еднакви. Машки и женски, едни до други. Проблемите настануваат кога ќе пораснеме, кога ќе почнеме да одиме на школо, факултет, кога ќе влеземе на пазарот на трудот. Тогаш општеството почнува да не’ дели на ‘ова можеш, ова не можеш’, на ‘машки и женски позиции’, на ‘директори и секретарки’. Од тоа произлегуваат фрустрации кои не’ обликуваат во несреќни луѓе“.
21-годишната Весна е студентка која активно работи на својот труд на тема „родова еднаквост во секојдневниот живот“. Вели, не сака премногу да се експонира во јавност, туку, нејзината улога е да ги анализира состојбите во Македонија „од позадина“.
Според неа, темата родова еднаквост во земјава станува мејнстрим, затоа што има потреба да биде мејнстрим.
„Треба сите да разберат дека ние не сме само ‘женишта што се бунат’, туку нашата улога е да го смениме оној мајндсет дека ‘тука така било и така ќе остане’. Ако тргнеме од тоа дека наши другарки и во 2024 година се исмевани на факултет само затоа што се жени, или се бркани од работа само затоа што се жени, тогаш веќе имаме почетна позиција да бараме повеќе. А, не треба да сме доведени во ситуација да бараме. За жал, тоа доаѓа од донесувачите на одлуки, од политиката. Таму треба работа, волја, разбирање и лобирање. Оваа тема треба да стане мејнстрим и во политиката“, потенцира младата Весна.
Она што студентката го говори, пред неколку денови го сумираше Платформата за родова еднаквост. Од една страна, Платформата го поздрави фактот што Гордана Силјановска-Давкова стана првата претседателка од осамостојувањето на Македонија. Од друга страна, пак, тоа се покажа како пирова победа, бидејќи составот на актуелната влада забележува загрижувачки пад на политичкото учество на жените, што сигнализира регрес во полето на родова еднаквост во политиката.
„Вознемирувачки е што исклучувањето на жените од извршната власт е силно евидентно во новоформираната влада. Претходната влада имаше скромна 25% застапеност на жени во министерски улоги (5 од 16 министерства). Сепак, оваа бројка сега е намалена за половина, при што само 3 жени земаат министерски позиции од вкупно 24 (или само 13%). Овој регрес е особено алармантен со оглед на иницијативата на Комисијата за еднакви можности при Собранието од 2023 година, која имаше за цел да воведе промени во изборниот законик кои подразбираа промена на постоечките квоти за репрезентативни позиции (пристап 50-50, односно 50% учество на жените во советите на локалните самоуправи и во собранието), како и вклучување квоти за позициите со извршна и одлучувачка моќ (30% за градоначалнички и 40% за министерски позиции)“, реагираат од Платформата.
Радио МОФ веќе анализираше дека во новиот состав на законодавниот дом ќе седнат 40 пратенички, што е една третина од Собранието. За споредба, минатиот состав броеше 43 пратенички, а во периодот од 2016 до 2020 – 45. Ова значи дека бројот на пратенички во текот на изминатива години, односно во парламентарните состави континуирано продолжува да паѓа.
[Инфографик] Една третина жени и само двајца млади во новиот состав на македонското Собрание
Наодите од ланското истражување „Жени во политиката 2“ покажуваат дека една од главните причини за недоволното учество на жените во политиката, е токму недостатокот на политичка волја и несоодветната поддршка од политичките партии за вклученост на жените во процесите кои подразбираат моќ на индивидуално одлучување.
„Овие пречки потекнуваат од вкоренетите родови стереотипи и одбивањето правично да се распредели моќта за одлучување. Таквиот отпор е штетен, не само за жените, туку и за општеството како целина“, посочуваат од Платформата за родова еднаквост.
Кон ова се надоврзува Бојан Кордалов, комуниколог и аналитичар. Според него, се додека одбиваме како општество, особено главните чинители – политичките партии, да прифаќаат дека никој не поседува ништо, туку се’ еднакво припаѓа на секоја личност, нема да имаме вистински подобрувања во ниту една сфера, вклучително и во делот на родовата еднаквост и во правата на сите луѓе во земјава.
„Се додека се размислува дека правата на луѓето некој ги дава и зема, а не дека тие природно се тука, дека секој граѓанин со раѓање ги стекнува, повторно нема да говориме за некакви систематски решенија. Нема да имаме функционална држава. Ние сме несреќни, затоа што сме неинклузивно општество. Или, позитивно кажано, мора да прифатиме дека ресурсите припаѓаат на сите, работните места на сите и дека со родово неизбалансираните позиции не добива никој. Напротив, сите губат. Со родово неизбалансираните позиции и места добиваме помалку квалитет, бидејќи 50% од популацијата, од граѓанките – ги исклучуваме. Без еднаков третман, имаме и многу послаба конкуренција и многу е веројатно дека на одредени позиции, одредени места имаме послаби кандидати отколку што би имале со реален баланс“, нагласува Кордалов.
Додека овде зборуваме за „права“, вели тој, во САД и Европа тие веќе не се тема на разговор, туку загарантирана работа.
„Значи, ние зборуваме за инклузија за лица со попреченост, говориме за родова еднаквост, недискриминација на лица со различна сексуална определба… Зборуваме за нешта кои не треба да бидат тема. Тоа е последица на политичките чинители кои намерно ја користат таа ситуација, играат на чувствата на луѓето, дополнително го подгреваат ирационалниот страв дека ако некој оствари свое право – друг ќе изгуби. Што е невозможно, бидејќи каде ни се селат младите, каде ни се селат луѓето? Во овие земја каде се гарантирани правата“, потенцира Кордалов.
Политичарките и медиумската пристрасност
Медиумите треба да играат важна улога во родовата еднаквост, меѓутоа, токму за изминативе избори тие паднаа на тестот. Истражување на Институтот за комуникациски студии (ИКС) наречено „Политичарките и медиумската пристрасност“ покажува дека самото присуство на политичарките во медиумите е доволна основа за нивно стереотипизирање и дискриминација поврзана со традиционалните родови улоги и изгледот на жените, особено преку употреба на сензационалистички јазик.
„Тоа придонесува за нивно понатамошно објективизирање и дефокус од клучните политички прашања, ги зајакнува ставовите за традиционалните одговорности и задачи на мажите и жените и ги одржува предрасудите за улогата на жената во јавната сфера. Во новинарските наслови и извештаи ретко се користат феминативи, односно не се користат професии и титули во женски род, дури и кога се однесуваат на женски лица“, велат Бојана Јовановска и Сара Миленковска, авторките на истражувањето.
Тие ги истражувале коментарите на социјалните медиуми, кои, посочуваат истражувачките, содржат сексизми, ејџизми и мизогин пристап кон политичарките, особено кандидатките за претседателки.
„Сензационалистичкото известување што е присутно во новинарските извештаи креираше плодна почва за негативните коментари и навреди, кои пак влијаат за зацврстување на родовите стереотипи и обесхрабрување на жените да се вклучат во политичките процеси“, посочуваат истражувачките.
Извор: Анализа „Политичарките и медиумската пристрасност“ на ИКС
Оттука, како препорака е до медиумите да креираат и објавуваат новинарски содржини за родовите прашања, особено во периоди кога тие се во сенка на други политички теми.
„Медиумите треба да создаваат содржини со кои ќе се спротивставуваат на родовите стереотипи и говор на омраза и ќе ја зголемуваат медиумската писменост, за јавноста да ги препознава техниките за креирање и ширење на родови дезинформации. Во оваа насока, треба да воспостават и внатрешни политики и вработени одговорни за регулирање на коментарите со штетни содржини“, посочуваат истражувачките.
„Потребно е да се менуваат и Кодексите за информирање“
Според медиумскиот експерт Марина Тунева, мора да има сензибилитет во самите медиуми. Почнувајќи од уредувачката политика и оспособување и градење на капацитетите на новинарите, за да ги препознаваат овие прашања и да може професионално да информираат.
„Тоа значи, прво треба да се работи на покренување на свеста кај оние што се на раководни позиции во медиумите, а и на самите новинари. Треба да се работи на препознавање на родовите теми. Тоа не е само некоја видлива форма, односно тема поврзана со родово-базирано насилство, или евидентни стереотипи, предрасуди или дискриминации, туку воопшто рамнотежа во информирањето за родот“, потенцира Тунева.
Во однос на уредувачките политики, вели таа, тоа меѓу другото подразбира и да се донесат соодветни документи или да се прошируваат постоечките, од типот на Кодекси за информирање.
„Односно, нешто што е од саморегулирачки карактер и механизам во медиумите. Па, врз основа на тоа да се препознаваат овие прашања и да се информира со професионалност и етичност во пристапот. Извесни обиди се направени со носењето за ‘Насоките за етичко известување во онлајн медиумите’, но, секако, потребни се дополнителни документи, протоколи, декларации…“, нагласува Тунева.
Друго, дополнува таа, медиумите мора да имаат многу проактивна улога за овие прашања.
„Не само да се зборува инцидентно за овие теми, повремено кога треба да се ‘пополни’ простор во редовната практика. Да не биде тоа само во рамки на една емисија, едно шоу или едно интервју, со што застануваат сите заложби кај медиумите. Може да се направи многу повеќе. Тоа, пред се’, поразбира поголема одговорност од уредништвото, односно раководството на самите медиуми“, нагласува Тунева.
Менување на медиумските практики, ама најпрво менување на практиките кај политичарите
Во однос на тоа каков ефект имаат кон граѓаните сите родови стереотипи и дискриминации во медиумското известување, аналитичарот и комунолог Бојан Кордалов констатира дека „тоа има ефект на несреќна држава“.
„Тоа е она што се мери според индексот на среќни и несреќни граѓани во светски рамки. Ефект на некомпетенција и на растечка корупција, бидејќи конкуренцијата се стеснува, голем дел од популацијата не ѝ е дозволено да се вклучи, се обесхрабрува, или не ѝ се дава шанса да се вклучи. На крајот на краиштата, државата не ја чувстуваат сите граѓани дека им дава еднаквост. Знаете, кога сите овие работи ќе ги ставите на едниот тас на вагата, не постои ништо на другата страна што може да направи баланс. Значи, едноставно, се случува недоверба, разочараност, конфликти базирани на желба на политичките или другите чинители со цел да не се менуваат работите“, потенцира Кордалов.
Така што, нагласува тој, единствено може да има промени ако оние што се напред, а тоа се политичките и општествени чинители, да станат вистински елити.
„Не во тоа дали возат скапи коли, дали имаат послуги и обезбедување, туку вистински елити во размислувањата. Дали за своите граѓани и граѓанки нудат нешто ново. Дали даваат еднакви шанси. Наместо политичарите да играат на чувствата на луѓето, треба да бираат вклученост, инклузивност, шанси за сите, во склоп на градење концепт што се чека со децении. Бидејќи, најдобар начин за луѓето да кажат ‘Сакам да останам во Македонија’, е да чувствуваат дека државата нешто им нуди“, констатира Кордалов.
***
Во 2022 година, индексот на родова еднаквост во Македонија изнесува 64,5 поени од максималните 100, со напредок од 2,5 поени споредено со 2019 година. Со ова темпо на земјата ќе ѝ бидат потребни околу 57 години за да постигне родова еднаквост во сите области.
Повеќе национални и меѓународни извештаи ги детектираат најголемите проблеми во имплементацијата на политиките што би ја доближиле земјата кон остварување родова еднаквост. Дополнително, во изминативе неколку години тематиките поврзани со родовата еднаквост се под сериозна закана на антиродовите движења, чие делување во основа е оспорување на таканаречената „родова идеологија“ и кое како основна алатка ги користи социјалните медиуми, пред сѐ преку креирање и ширење родови дезинформации, со кои најчесто се таргетирани политичарките и активистките.
„Со цел да се разбере положбата на жените во политиката, мора да се гледа низ интерсекциска перспектива, односно колку структурните нееднаквости, системската дискриминација и засиленото делување на антиродовите движења ги ограничуваат правата и слободите на жените генерално, а со тоа и влезот во политиката“, велат авторките на истражувањето „Политичарките и медиумската пристрасност“.
Бојан Шашевски
