Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Со желба да работи како истражувачки спортски новинар, Ангела се запиша на студии по новинарство. Но, по дипломирањето, нејзината желба се растури како меур од сапуница. Кратко искуство во телевизија, „пижама новинарство“ во портал за забава, за последно да работи на спортски портали, каде наместо од терен, известува од канцеларија. Главно прави преводи и презема текстови, а одвреме навреме и по некој тематски извештај.
Преведува вести од странски и балкански медиуми, презема фотографии од Гугл, а од неа „крадат“ македонските сајтови, раскажува младата новинарка.
„Се е сведено на копи-пејст, на преведување…Конкретно ние како сајтови преведуваме или условно кажано „крадеме“ вести, кои не се авторски, освен ако не се работи за извештај или некоја тема, што е ретко во македонски медиуми. Ми се случило да ми земат текст со слика, со мој наслов, буквално цел текст“, вели Ангела. „Јас лично, од конкурентски македонски медиуми, никогаш не сум украла информација“.
Во битка со крадењето авторски фотографии
На почетокот на годинава фоторепортерите во Македонија им објавија војна на медиумите што неовластено крадат нивни фотографии. Заедно со Синдикатот на новинари и медиумски работници и адвокатката Наталија Миленкова, беа поднесени педесетина опомени пред тужба. Како одговор на една од опомените, студент што имал портал се согласил на рати да плаќа 250 евра за неовластено преземена авторска фотографија од македонски фоторепортер. Опомени добија и една телевизија и весник.„Со оние портали и медиуми, кои се посериозни и зад кои стои регистрирано правно лице, со истакнат импресум, и кои во поголем дел ја признаа својата грешка, со нив се пристапи кон склучување на спогодби. Спогодбите беа на симболични износи, ‘vis-à-vis’ реалните обештетувања што би ги добиле авторите доколку тужеа. Оние портали кои имаат регистрирано домејн надвор од државава и на кои не може да им се влезе во траг за идентификување на сопствеништвото, тие се генерално проблем и се дрски во неовластеното превземање како на фотографиите, така и на новинарските текстови“, вели Миленкова.
Но, ниту една од овие опомени не заврши со конкретна тужба. Пред македонските судови, речиси и да нема случаи каде фотограф или новинар тужел медиум за крадење авторски текст или фотографија. Министерството за правда, пак, не води ваква статистика.
Затоа преседан беше ланскиот случај, кога српски уметнички фотограф поднесе и доби тужба против македонски потрал кој објавил негова авторска фотографија од концерт на познат балкански рок-музичар. Фотографијата била раширена на интернет, но, како што стои и во самата пресуда, иако достапна на Гугл, стоело предупредување дека може да подлежи на авторски права. Првостепениот суд, дополнително го задолжил тужениот да му ги надомести на тужителот трошоците во постапката од 344.030 денари. Случајот се најде и во анализата на Здружението на новинари на Македонија (ЗНМ), посветена на законската регулатива на авторските права.
Според коментарот на Драган Секуловски, извршен директор на ЗНМ, само преку судска заштита на авторското право ќе се превенира плагијатурата и ќе се заштити трудот на новинарите и фоторепортерите.
„Од друга страна, поради исклучително високите судски трошоци за овие постапки, новинарите и фоторепортерите во Македонија често се спречени да ја бараат правдата пред суд, иако често им се повредени нивните авторски права“, коментира Секуловски.
Фоторепортерката Ивана Батева ги поздравува напорите на своите колеги кои се бунтуваат против крадењето фотографии. Работи во Македонската информативна агенција. Нејзини фотографии редовно се преземаат од македонските медиуми. Овластено, кога медиумот е претплатник на МИА, но почесто неовластено. Проблемот го гледа во непрофесионалното работење и ситнењето на медиумите.
„Како во некој паралелен универзум, вест неилустрирана со фотографија практично нема, сите портали се шарени и живи, а фотографи сѐ помалку. Во чистката на МПМ останаа без работа десетина. Сѐ помалку се вложува во опрема. Сѐ помалку се вложува во авторска работа. Тенденцијата е на преџвакување вести, содржината да тече, затоа и виреат лажни вести. Шефови ми покажуваат скапи мобилни и ми кажуваат дека тие мобилни ме заменуваат како набљудувач, а пак ги користат моите фотографии да ја раскажат нивната приказна. Паралелни универзуми“, вели Батева.
Смета дека мора да се препознае авторството и да се изгради систем на доверба.
„Тужбите што ги покренаа неколку мои колеги ги разбирам како симболична опомена, еден достоинствен протест, да им се даде до знаење на луѓето кои користат фотографии дека човек ги создал, се потрудил, често во тешки услови, внесувајќи го својот поглед со намера да раскаже приказна“.
Нема заштита на новинарските текстови
Единствено полошо од украдените фотографии, минуваат неовластено преземените текстови. Новинарите не се одлучуват да тужат, но проблемот не исчезнува. Годинешниот добитник на наградата Жан Моне, новинарот Бојан Блажевски од „Билт.мк“, коментира дека не е лесно да се работи во земја со партизирано новинарство и медиуми, со слаба рекламна моќ, но и слаба продукција на сопствени содржини во медиумите.„Како мал медиум се соочуваме со константни проблеми во продукцијата на текстови, и посебно со „крадење“, односно непрофесионално преземање на содржините“, објаснува новинарот.
Медиуми редовно им го сечат жигот од фотографиите, преземаат дел од текст без да стават хиперлинк до оригиналниот медиум, си копираат цел текст без дозвола…
„Генерално, голем е проблемот кога сте се потрудиле и со денови сте работеле на одредена содржина, и на крајот некој да преземе, и да има поголема читаност и поголем ‘фидбек’ на неговата страна. Тоа е она што боли“, раскажува. „Во неколу случаи сме исконтактирале со медиумот кој го направил тоа, некогаш имало коректен однос, некогаш имало безобразна реакција.“
Но, не се решаваат да тужат. Стравуваат дека треба да вложат многу, а неизвесно е дали ќе ја добијат тужбата.
„Досега не сме се тужеле со никого, бидејќи сметаме дека многу повеќе може да се изгуби од финансиски аспект, одошто да се добие. Тоа е наш став. Но, се обидуваме оние радикални форми на крадење текстови и содржини да си ги зачуваме во наша сопствена архива, тоа е она што во моментов сме го направиле“, објаснува Блажевски.
Адвокатката Миленкова се согласува дека новинарските текстови се посебен проблем. Со фотографиите вели, е полесно.
„Автентичноста на новинарскиот текст се докажува нешто потешко, особено ако истиот е преработуван или изменуван, додека пак со фотографиите тоа е многу полесно во пракса, бидејќи постојат материјални докази од кои лесно се докажува поврзаноста на авторот со фотографското дело. Сепак, постојат вештаци за оваа проблематика, кои може да докажат дали одреден текст е изменуван, преработуван и дали и во кој обем се повредени авторските права на конкретен автор“, вели Миленкова.
Дополнителен проблем, додава Миленкова, е тоа што поголем дел од новинарските текстовите се настанати во рамки на работниот однос, па нерегулирањето на меѓусебниот однос со работодавецот во однос на авторското дело, може да биде причина за непокренување на соодветна постапка.
Според Дејан Георгиевски, од Центарот за развој на медиуми“, во време кога саморегулацијата не дава добри резултати, барањето правда на суд останува единствената можност.„Се работи за приватно право, и единствениот начин е воспоставување на судска пракса. И мора да се побара судска заштита. Тоа е исто како да се вратите од одмор, станот ви е обиен, и викате ама сега кој ќе се влече по судови, па по полиција, тоа е малтретирање. … Истото се случува и кај новинарската фела… ‘јас колеги новинари не тужам’ …и слично. Ако ви е повредено тоа право, државата треба да го заштити, но вие мора да го побарате“, дециден е Георгиевски.
Евроинтеграциите и „крадењето“ авторски дела во медиумите
Со влезот во Европската Унија, во јуни 2013 година, медиумите во Хрватска се соочија со сериозен проблем. Дојде време за наплата на сметката за неовластеното преземање текстови и фотографии од релевантни европски медиуми.
Откако големи хрватски медиуми добија опомени пред тужби и склучија скапи спогодби за неовластено преземање фотографии од европски медиуми, запре трендот на „крадење“ фотографии. Голем дел од хрватските медиуми, исплашени од можни тужби, ги отстранија од своите сајтови фотографиите со кои се илустрираат вестите од странство, објавени пред 2013 година.
За Ангела, младата новинарката која работи во спортски сајтови, преземањето фотографии од Роналдо, Меси или Мурињо е секојдневие. Ги наоѓа главно преку пребарувачот Гугл. Голем дел од нив подлежат на авторски права.
Јасмина Јакимова
*Во текстот е направена корекција на изјавата на фотографката Ивана Батева, на 25 декември, 2018.
-
Gazetaria “Copy Paste” në rritje – me një klik zhvlerësohet puna e gazetarisë
20/12/20 # FUQIAESHTATË, LAJME, QYTETARË
Me dëshirë të punojë si gazetare hulumtuese për sport Angela u regjistrua në studimet e gazetarisë. Por pas diplomimit, dëshira e saj shpërtheu si një flluskë sapuni. Me përvojë të shkurtër në televizion, “gazetari pizhame” në portalin e argëtimit, që pastaj të punojë në portalet sportive, ku në vend të fushës, raporton nga zyra. Ajo kryesisht bën përkthime dhe shkarkime tekstesh dhe herë pas here edhe ndonjë raport tematik.
Përkthen lajme nga mediat e huaja dhe ato ballkanike, merr fotografi nga Google prej ku “vjedhin” faqet maqedonase, tregon gazetarja e re.
“Gjithçka është reduktuar në copy-paste; në përkthim … Konkretisht, ne si faqe përkthejmë ose thënë në mënyrë të kushtëzuar “vjedhim” lajme që nuk janë me të drejta të autorit, përveç nëse bëhet fjalë për një raport ose temë, gjë që është e rrallë në mediat maqedonase. Më ka ndodhur që të më marrin tekst me foto, me titullin tim, fjalë për fjalë tekstin e tërë “, thotë Angela. “Personalisht, unë kurrë nuk kam vjedhur informacion nga mediat konkurruese maqedonase”.
Në betejë me vjedhjen e fotografive autoriale
Në fillim të vitit, fotoreporterët në Maqedoni i shpallën luftë mediave që vjedhin fotot e tyre në mënyrë të paautorizuar. Së bashku me Sindikatën e Gazetarëve dhe Punëtorëve të Mediave dhe avokatit Natalia Milenkova , u parashtruan pesëdhjetë paralajmërime para padisë. Si marrëveshje në njërën prej vërejtjeve, një student që kishte portal ra dakord të paguajnë 250 euro me këste për një fotografi të marrë në mënyrë të paautorizuar nga një fotoreporter maqedonas. Vërejtje morën edhe një televizorë si dhe një gazetë.
“Me ato portale dhe media, të cilat janë më serioze dhe pas të cilave qëndron një person juridik i regjistruar, me përshtypje të shquar dhe që në masë më të madhe e kanë pranuar gabimin e tyre, me ata nënshkruajnë marrëveshje. Marrëveshjet ishin në shuma simbolike, “vis-à-vis” dëmet reale që do t’i pranonin autorët nëse do të padisnin. Ato portale që kanë regjistruar një domen jashtë vendit dhe nuk mund të gjurmohen për të identifikuar pronësinë, në përgjithësi janë problem dhe janë të pafytyrë ndaj shkarkimit të paautorizuar, si të fotografive ashtu dhe teksteve gazetareske “, thotë Milenkova.
Por asnjë nga këto vërejtje nuk përfundoi me padi konkrete. Përpara gjykatave maqedonase, pothuajse nuk ka asnjë rast kur një fotograf apo gazetar ka paditur një medium për vjedhjen e tekstit apo fotografisë së një autori. Ndërkohë, Ministria e Drejtësisë nuk mban statistika të tilla.
Prandaj rasti precedent ishte i vitit të kaluar, kur një fotograf arti serb paraqiti dhe fitoi një padi kundër një portali maqedonas që kishte botuar fotografinë e tij autoriale nga një koncert i një muzikanti të njohur të Ballkanit. Fotografia ishte e përhapur në internet, por, siç qëndron në gjykimin, edhe pse në dispozicion të Google, ka pasur një paralajmërim se mund të jetë subjekt i të drejtës së autorit. Gjykata e Shkallës së Parë e detyroi më tej të pandehurin që t’i kompensojë paditësit shpenzimet në procedurën prej 344.030 denarë. Rasti gjithashtu u gjet në analizën e Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë (ShGM), kushtuar rregullimit ligjor të të drejtës së autorit.
Sipas komentit të Dragan Sekulovski , drejtor ekzekutiv i ShGM, plagjiaturat do të parandalohen vetëm përmes mbrojtjes gjyqësore të të drejtës së autorit dhe do të mbrojë punën e gazetarëve dhe fotoreporterëve.
“Nga ana tjetër, për shkak të shpenzimeve jashtëzakonisht të larta të gjykatave për këto procedura, gazetarët dhe fotoreporterët në Maqedoni shpesh nuk lejohen të kërkojnë drejtësi në gjykatë, megjithëse shpeshherë shkelen të drejtat e tyre të autorit,” komenton Sekulovski.
Fotoreporterja Ivana Bateva përshëndet përpjekjet e kolegëve të saj që po rebelohen kundër vjedhjes së fotografive. Punon në Agjencinë e Informacionit të Maqedonisë. Fotot e saj merren rregullisht nga mediat maqedonase. Me autorizim, kur media është me parapagesë në MIA, por më shpesh të paautorizuar. Problemin e sheh në punën joprofesionale dhe privimin e mediave.
“Si në një univers paralel, praktikisht nuk ka asnjë lajm pa një foto të ilustruar, të gjitha portalet janë të larme dhe të gjalla, dhe fotografi ka gjithnjë e më pak. Në pastrimin e MPM, dhjetëra mbetën pa punë. Gjithnjë e më pak investohet në pajisje. Gjithnjë e më pak investohet në të autorësi. Tendenca është të bluash lajme, të ecë përmbajtja, prandaj rriten lajmet e rreme. Shefat më tregojnë telefona celular të shtrenjtë dhe më thonë se këto telefona celularë më zëvendësojnë si vëzhgues, ndërkaq përdorin fotot e mia për të treguar historinë e tyre. Universe paralele “, thotë Bateva.
Beson se autorësia duhet të njihet dhe të ndërtohet një sistem besimi.
“Paditë që i ngritën disa kolegë të mi i kuptoj si një paralajmërim simbolik, një proteste dinjitoze, që tu bëhet e ditur njerëzve që përdorin fotografi, që ato i ka krijuar një person, është përpjekur shumë, shpesh në kushte të vështira, duke sjellë pikëpamjen e tij me qëllim të tregojë një histori “.
Nuk ka mbrojtje për tekstet gazetareske
Gjëja e vetme më e keqe se fotografitë e vjedhura, kalojnë shkrimet e paautorizuara. Gazetarët nuk vendosen të padisin dhe problemi nuk zhduket. Fituesi vjetor i Çmimit Zhan Mone, gazetari Bojan Blazhevski nga Bilt.mk, komenton se nuk është e lehtë të punosh në një vend me gazetari dhe media partiake, me një fuqi të dobët reklamuese, por edhe prodhim të dobët të përmbajtjeve të veta të mediave.
“Si një medium i vogël, ne po përballemi me probleme të vazhdueshme në prodhimin e teksteve, dhe sidomos me” vjedhjen “, domethënë shkarkimin joprofesional të përmbajtjes”, sqaron gazetari.
Mediat rregullisht u heqin vulën nga fotot, marrin pjesë nga teksti pa lënë hyperlink të mediave origjinale, kështu duke kopjuar tërë tekstin pa leje …
“Në përgjithësi, është problem i madh kur jeni munduar dhe keni punuar me ditë të tëra dhe përfundimisht dikush e merr dhe ka më shumë lexueshmëri dhe reagime më të mëdha në anën e tij. Kjo është ajo që dhemb, “thotë ai. “Në disa raste, kemi kontaktuar me median që e ka bërë atë, ndonjëherë kanë pasur sjellje korrekte dhe ndonjëherë reagim të paskrupullt “.
Por ata nuk vendosin të padisin. Ata kanë frikë se duhet të investojnë shumë dhe nuk janë të sigurt nëse do ta fitojnë padinë.
“Deri më tani nuk kemi paditur askënd, sepse nga pikëpamja financiare mendojmë se mund të humbim shumë më tepër se sa të fitojmë. Ky është qëndrimi ynë. Por, përpiqemi t’i mbajmë në arkivin tonë këto forma radikale të vjedhjes së teksteve dhe përmbajtjeve, kjo është ajo që kemi bërë për momentin”, shpjegon Blazhevski.
Avokati Milenkova pajtohet që tekstet gazetareske janë një çështje e veçantë. Me fotot thotë se është më lehtë.
“Autenticiteti i tekstit gazetaresk dëshmohet disi më vështirë, sidomos nëse ai është përpunuar ose modifikuar, ndërsa me fotot është shumë më e lehtë në praktikë, sepse ka prova materiale nga të cilat lidhja me autorin mund të provohet lehtë me veprën fotografike. Megjithatë, ekzistojnë ekspertë për këtë çështje, të cilët mund të provojnë nëse një tekst i caktuar është ndryshuar, përpunuar dhe nëse, dhe deri në çfarë mase janë shkelur të drejtat e autorit të një autori të caktuar “, thotë Milenkova.
Një problem shtesë, shton Milenkova, është se shumica e teksteve gazetareske krijohen brenda kornizës së marrëdhënies së punës dhe mos rregullimi i marrëdhënieve të ndërsjella me punëdhënësin në lidhje me punën e autorit mund të jetë arsyeja për të mos filluar ndonjë procedurë përkatëse.
Sipas Dejan Gjeorgjievski , nga Qendra për Zhvillimin e Medias “, në një kohë kur vetë rregullimi nuk prodhon rezultate të mira, kërkesa për drejtësi në gjykatë mbetet mundësia e vetme.
“Ka të bëjë me të drejtën private dhe e vetmja mënyrë është të vendoset praktika ligjore. Dhe duhet të kërkohet mbrojtje nga gjykata. Është sikur të kthehesh nga pushimet, banesa ju është grabitur dhe thoni, por tani kush do zvarritet nëpër gjykata, madje në polici, kjo është maltretim. … E njëjta gjë ndodh me gazetarin … ” Unë kolegë gazetar nuk padis” … dhe ngjashëm. Nëse shkelet e drejta juaj , shteti duhet ta mbrojë atë, por ju duhet ta kërkoni atë, “tha Gjeorgjievski.
Eurointegrimet dhe “vjedhja” e veprave të autorit në media
Me hyrjen në Bashkimin Evropian, në qershor të vitit 2013, mediat në Kroaci hasën një problem serioz. Erdhi koha për të mbledhur llogarinë për shkarkimin e paautorizuar të teksteve dhe fotove nga mediat relevante evropiane.
Pasi media të mëdha kroate morën paralajmërime për padi dhe lidhën marrëveshje të shtrenjta për marrjen e paautorizuar të fotografive të mediave evropiane, trendi i “vjedhjes” të fotove u ndal. Shumë media kroate, të frikësuara nga paditë e mundshme, i larguan fotografitë nga faqet e tyre me të cilat ilustronin lajme nga jashtë vendit , të botuara para vitit 2013.
Për Angela, gazetarja e re që punon në faqet sportive, marrja e fotografive të Ronaldos, Mesit ose Mourinjs është rutinë e përditshme. I gjen ato kryesisht përmes mekanizmit të kërkimit të Google. Shumica e tyre janë subjekt i të drejtës së autorit.
Jasmina Jakimova
* Kjo përmbajtje u përgatit me ndihmën e Bashkimit Evropian në kuadër të Projektit për shprehjen e të rinjve. Përmbajtja edukative e botuar është përgjegjësi e Forumit Arsimor Rinor dhe ajo nuk pasqyron domosdoshmërish pikëpamjet e Bashkimit Evropian.
* Оваа содржина е изработена со помош на Европската Унија во рамките на Проектот за
младинско изразување. За објавените содржини е одговорен Младински образовен форум и
истите нужно не ги одразуваат ставовите на Европската Унија.