Во времето поминато онлајн, доаѓаме до секакви информации. Но, дали ние ги контролираме информациите или тие нас? Колку пати ви се случило да побарате одредени информации за некој производ, а потоа да бидете бомбардирани со реклами за него? Радио МОФ разговараше со комуниколот Сеад Џигал и Оливер Новески, медиа директор во маркетинг компанијата „Бренд Унион“ за тоа како функционираат алгоритмите.
Како што појаснува комуникологот Џигал, алгоритмите се софтверски алатки или посебен вид програми за автоматско сортирање, организирање и управување на информациите.
„Поради големиот наплив на информации, создавањето и употребата на алгоритмите се смета дека е сосема оправдана, бидејќи тие ги олеснуваат и оптимизираат организирањето и користењето на информациите“, вели тој.
Новески истакнува дека секоја онлајн платформа си има свој алгоритам, односно линии на кодови кои што треба да одлучат кој корисник која информација ќе ја добие во секој момент, било тоа да е поврзано со некое пребарување, било да е само пласирање на информација со отворање на платформата.
„Главната идеја на секој алгоритам е да ја пласира најсоодветната информација за секој корисник индивидуално според неговите моментални потреби или искажаните интереси во минатото“, наглсува тој.
Корисникот како бројка
Моментот кога сме бомбардирани со реклами за еден ист производ, Новески го нарекува „Ремаркетинг“. Според него, сите големи огласувачки платформи имаат можност преку код што се поставува на веб страницата од брендот или на е-продавницата да го „следат“ корисникот кој ја отворил таа веб страница, кој производ го прегледал, кој производ го купил или на кој производ се задржал подолго време.
„Потоа преку алатките што ги имаат огласувачките платформи има можност да му се прикажуваат реклами од истиот бренд или производ, но и од слични производи или продажни акции кои што најчесто се од интерес на самиот корисник. Овој тип на рекламирање е доста популарен и според сите аналитики корисниците доста често се интересираат за овие реклами и ги наоѓаат како корисни за себе. Ниту еден огласувач не добива лични информации за корисникот, пример не го знае по име и презиме туку го гледа само како бројка“, вели Новески.
Џигал забележува дека новите медиуми и интернетот оформиле нова индустрија на рекламирање заснована на т.н. персонализиран маркетинг или огласување. Па така, наместо реклама за новиот парфем кој го застапува Кристијан Роналдо, и која сите ќе ја видат во ударниот термин на телевизија или во некое модно списание, овде тоа се заменува така што секој корисник добива различни рекламни пораки зависно од својата претходна активност на интернет.
„Интернет сервисите задржуваат некои информации од корисниците и креираат наши „профили“ според кои потоа, со автоматска обработка, се канализираат различни рекламни пораки кон нас. Ако на пример сме пребарувале некој поим поврзан со спорт, или следиме некоја спортска ѕвезда, кон нас ќе бидат насочени повеќе реклами за спортски производи и услуги“, вели Џигал.
Сопствени информациски меури
Новески нагласува дека дезинформациитe не се нови и не се предизвици само на денешницата.
„Тие што шират најразлични теории на заговор како во случајот со непостоење на коронавирусот тоа го прават и на многу други места, офлајн на клупа во маало, на традиционалните медиуми, или на интернет каде што не постојат алгоритми, пример во затворени групи на Телеграм, Вибер или на форуми каде што може да бидеш додаден само со препорака на пријател и каде што се пласираат вести од најразлични портали со сомнителен кредибилитет. Заради тоа ова е сериозен општествен проблем кој не треба да се гледа како проблем што постои само во интернет медиумите“, објаснува Новески.
Тој дополнува дека Фејсбук, како најголема и најкористена мрежа кај нас, направила еден значителен исчекор со означување на вестите за кои што смета дека содржат непроверени информации, но и со насочување на корисниците кон официјални информации за одредени општествени предизвици како што е процесот на вакцинирање.
„Секогаш може и повеќе да се направи и самите платформи цело време работат на подобрување на нивните политики во ова поле, дури и со вклучување на луѓе во процесот на проверка, да не се остави само на алгоритмот да ги детектира ваквите содржини и да одлучува дали ќе бидат избришани. Иако сето ова е глобален феномен и не е само Македонија што се соочува со ваквите предизвици, она што локално може да се направи и на што најмногу треба да се работи е едукација на корисниците кон препознавање на точни и релевантни информации, подобрување на образованието и пристап до повеќе едукативни содржини онлајн, градење на институции на кои што може да им се верува и договор помеѓу политичките субјекти меѓусебно да не произведуваат и да не прошируваат лажни вести“, вели Јовески.
Според Џигал, корисниците заедно со алгоритмите заедно ги креираат сопствените меури, за кои вели дека се проблем и предизвик за кој сè уште нема универзално или стандардно решение. Тој дополнува дека компаниите кои ги користат алгоритмите досега немале интерес да ги решаваат овие проблеми, бидејќи нивната цел, била да поминуваме што повеќе време на нивните платформи.
„По т.н. „инфодемија“, проблемите со дезинформациите, онлајн екстремизмот, и слично, сè повеќе се работи на решавање на овие проблеми во соработка на државите, меѓународните организации и компаниите, со цел да се најдат решенија. На пример, по терористичкиот напад во Крајстчрч во Нов Зеланд во 2019 година, Мајкрософт, Фејсбук, Гугл и Твитер го основаа „Глобалниот интернет форум за борба против тероризмот“ со цел подобрување на усогласеноста на овие компании со Кодексот на ЕУ за борба против говорот на омраза на интернет. Во рамките на ова партнерство, компаниите ги разменуваат искуствата за нивните алгоритамски алатки. Ова е секако само еден тип на решение. Главен чинител, исто така, е соодветната едукација и лично оспособување да се увидат ограничувањата на алгоритмите и овие платформи, како и нивните негативни ефекти“, вели Џигал.
Како да се излезе од информацискиот меур?
Џигал објаснува дека интернетот денес станува примарна, со амбиции во догледно време да биде и доминантна, јавна сфера. Тој додава дека според теоријата, медиумите поминуваат низ три фази – популаризација, комерцијализација и политизација, што и де факто и се случува со интернетот и новите платформи за комуницирање, а денес веќе доминираат комерцијализацијата и политизацијата на интернетот. Па така, вели Џигал, основните и помалку квалитетните содржини остануваат бесплатни, а сè што е поквалитетно мора да го платите.
„Дури и она што е бесплатно, како социјалните мрежи и бесплатната електронска пошта, го плаќате со споделување на дел од своите приватни податоци. Потребно е да сфатиме дека присуството на интернет и креирањето содржини е сè посложено и посакапо, така што трендот на комерцијализирање само ќе се засилува. Токму затоа потребно е јакнење на една нова култура на користење на интернет заснована на споделување и креирање онлајн заедници кои работат за јавен интерес, креираат и споделуваат бесплатни содржини и информации. Такви платформи и иницијативи има многу, на пример иницијативите за бесплатни и отворени образовни ресурси (OER, open education resources“, вели комуниколот.
Новески нагласува дека кога пребаруваме на Google, алгоритмот е толку добар што многу ретко ни пласира лажни информации на најгорните позиции, додека на социјалните мрежи воглавно „зависиме“ од интересите кои што сме ги прикажале и што споделуваат нашите пријатели.
„Ако веќе треба да зборуваме за „меур“ тогаш тоа е нешто што секој сам си го изградил и дилемата на денешницата е која е границата каде што социјалната мрежа треба да влијае врз тоа што го интересира корисникот, дали па од друга страна се врши неетички притисок ако некој добива содржина која не го интересира, ама некој во Фејсбук смета дека е добра за корисникот“, вели тој.
Недоволна содржина на македонски јазик
Според Новески, локално кај нас, сè уште го имаме проблемот на недоволно квалитетна едукативна содржина онлајн на македонски јазик. Тој истакнува дека на тоа мора да се работи континуирано, и покрај помрднувањето на подобро во последниве години особено во делот на детската продукција.
„Паралелно со тоа мора да создадеме култура дека и за квалитетна содржина онлајн ќе треба да плаќаме, како што плаќаме за гледање на ТВ канали, за одење на концерти, за слушање на музика на „Спотифај“ или за гледање на филмови на „Нетфликс“. Со тоа ќе ги мотивираме и креаторите да произведуваат подобра содржина и да можат да се посветат само на тоа, креирање и продукација. Другата опција е дека ќе треба во морето на бесплатни содржини да потрошиме доста време барајќи добра содржина и можеби за тоа ќе треба да гледаме реклами на сите страни околу нас“, додава тој.
„Некогаш важело, не е вистина сè што ќе прочитате во весник, а денес тоа некако гласи, не е сè вистина што ќе видите на интернет. Суштински, треба како поединци да ги избегнеме стапиците на слепото верување на сè што ќе видиме на интернет или на социјалните мрежи и да ја подобриме нашата способност да бараме дополнителни информации, извори, содржини, сè со цел да излеземе од информацискиот тунел во кој нè насочуваат алгоритмите“, дополнува Џигал.
Едукација, проверка на факти и одговорност
Според комуниколот Џигал, секогаш е важна едукацијата.
„Образувајте се и унапредувајте ги своите способности да го користите интернетот и новите медиуми ефикасно и безбедно. За тоа е потребно да развиете свест колку е тоа важно за вас, особено за помладите кои се родени во дигиталното доба и не знаат како е да се живее без интернет. Исто така, за сето ова потребно е да инвестирате во себе си со време, личен ангажман и труд за да се здобиете со овие вештини и способности, што секако вреди и долгорочно се исплатува“, вели тој.
Новески пак, вели дека е потребно големо внимавање и проверување на информациите што ги добиваме.
„Проверка на изворот од каде доаѓа информацијата, селектирање на кого ќе веруваме, но и лична одговорност што споделуваме и коментираме онлајн. Секој од нас си има мала одговорност за она што го пласира пред своите пријатели на социјалните мрежи и како таа информација може да влијае“, вели тој.
Ивана Смилевска
