Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Греењето од домаќинствата, возилата, изгубеното зеленило, непланските градби и работата на фабриките репризно се дискутираат низ јавноста секоја зима кога почнува да „пече“ на нос и очи. Но, она што ретко се споменува е над 30.000 тони екстремно опасен отпад, несоодветно складиран на депонијата во фабриката ОХИС. Оваа депонија е утврдена како „најжешката еколошка точка“ во Македонија, наведена и на светските еколошки мапи.
Реномираниот професор Трајче Стафилов од Институтот по хемија при ПМФ редовно одржува презентации и алармира за овој горлив проблем. Бара итен ангажман и уништување на отпадот. Особено што сите досегашни истражувања и студии укажуваат дека на тој потег освен големо количество жива, со години скопјани ги труе линданот.
Линданот бил користен како инсектицид со широк обем на дејствување кај семенскиот материјал, за третирање на почвата, прскање, заштита на дрвената граѓа и против ектопаразити кај животните и луѓето. Линданот е токсичен, ставен е во групата на канцерогени супстанции. Односно во групата на ПОПС (Persistent organic pollutants) – неразградливи органски полутанти.
Депонијата на ОХИС е создадена од средината на седумдесеттите години, кога употребата на линданот била забранета. Дотогашното производство од 13.000 тони е оставено на отворено, без претходна подготовка на подлогата. Оставено е на земја. Неколку години подоцна, поради неподносливата миризба на пестицидот, депониите се покриени со околу 20.000 тони земја. Па сега таму опстојува над 30.000 тони опасен отпад! Загадени се подземните води, истовремено ветерот ја разнесува прашината во воздухот. Линданот се сврзува и со честичките ПМ10, а се разнесува и насекаде по почвите. Вака е со години.
„Овие супстанции се група на органски хемиски соединенија, кои се екстремно токсични и многу тешко се разградуваат во природата. Опстојуваат со децении кога се испуштени во животната средина. Преминуваат во подземните води, индиректно во храната преку почвата, а може да бидат и присутни во воздухот и да ги вдишуваме. Имаат многу штетно влијание врз здравјето на луѓето, но и врз животните и живиот свет воопшто“, објаснува Стафилов.
Токму затоа, во рамките на Обединетите нации е потпишана т.н. Стокхолмска конвенција. Досега ја имаат потпишано речиси сто држави. Како што се прават дополнителни истражувања и се добиваат информации за штетноста на некоја супстанција, така се внесува и зголемува списокот на хемикалии. Земјите-потписнички на оваа конвенција се обврзуваат да даваат периодични извештаи за овие супстанции за секоја држава, со цел да се забрани нивното производство, но и да се спречи нивно ненамерно создавање.
Македонија ја има потпишано оваа конвенција во 2005 година, а линданот како пестицид е вклучен во групата на ПОПС во 2009. Од тогаш секоја земја-потписничка треба да се грижи за решавање на своите проблеми со линданот. Конвенцијата ја води посебен секретаријат на УНЕП (Програма на Обединетите нации за животна средина), со седиште во Женева. Покрај другото, постои и посебен тим од 15 експерти за изработка на мониторинг-програма за овие супстанции на светско ниво, меѓу кои е и самиот Стафилов.
„Со проектот финансиран од ЕУ, депонијата на ОХИС се најде на врвот на листата на ‘жешки еколошки точки’ во Македонија. Потоа, заедно со колегите истражувачи од Брно, Чешка, поставивме апсорбери за земање проби од воздух за анализа на вакви супстанции – пестициди, диоксини, фурани. Поставивме во Лазарополе како точка за споредување, Струмица, каде што се користат пестициди, во Битола, во Скопје до ОХИС кај хемиското училиште, до ректоратот и кај рафинеријата. Резултатите за Скопје беа загрижувачки, со високотоксични концентрации! Проблемот е што нема официјално утврдена граница на светско ниво, никој нормален човек досега не предвидел дека е можно толкаво количество линдан да се остави на отворено“, вели Стафилов, потенцирајќи дека анализите покажале дека воздухот во околината на ОХИС содржи од 3 до 4 нанограми на кубен метар линдан, за разлика од Лазарополе, каде што резултатот е 0,1.
Контаминираниот локалитет
До каде е процесот за деконтаминација?
Процесот за деконтаминација на делот околу ОХИС се влече со години. Но, никако да стане локален, па и национален приоритет, иако досега имаше десетици студии и укажувања од екологисти, научници и професори. Само ќе се спомене при некоја презентација или во пасус од новинарски текст.
Сузана Андонова од Канцеларија за ПОПС при Министерството за животна средина за Радио МОФ вели дека изминатиов период се работело на подготовка на правилници, односно регулатива која ќе биде поткрепа кога и официјално ќе почне процесот на деконтаминација. Наскоро треба да се објави меѓународен конкурс, па Андонова се надева после Нова година и поинтензивно ќе се работи на деконтаминацијата.
„Околу критериумите за избор на компанија, прво ќе има фирма што ќе прави дополнителни истражувања на самото место, а потоа ќе се бира соодветна технологија за третман на линданот. Така да, нареднава година од јануари-февруари очекувам да започнат поинтензивно активности – објавување на конкурсот од имплементационата агенција УНИДО. После тоа ќе видиме со каква динамика ќе тече процесот за деконтаминација. Меѓутоа, ние сме постојано во некаква актиновст, дали административна или во комуникација со сите релеватни чинители“, вели Андонова.
Напоменува дека иако имало неколку физибилити студии, на неколку точки се уште немаат прецизни информации за концентрациите на линдан и ХЦХ изомери, за да се знае при ископите какви активности ќе се вршат, со што се располага на терен… За ова ќе треба дополнителни анализи.
Географска положба на ОХИС
„Има повеќе алтернативи за деконтаминација, но одлуката ќе се донесе на меѓународно ниво. Затоа и меѓународен е конкурсот и ќе го организира УНИДО. Ќе учествуваат компании кои се искусни во ова поле можат да понудат различни солуции, кои и можеби и не ни се познати, а ќе бидат апликативни и за овој тип на хемикалии. Сето зависи и од достапните средства, и од самата локација, и од количината на линданот, и од динамиката на деконтаминација. Повеќе фактори. Се надеваме дека со текот на постапката ќе имаме можност да мобилизираме и плус средства…“, забележува Андонова.
Постојат повеќе решенија за справување со линданот
Професорот Стафилов укажува на неколку решенија за третирање на канцерогениот отпад, особено што низ светот постојат различни технологии. Најскапото решение е околу 40-50 милиони долари – дислоцирање на целиот отпад и уништување во странство, каде што постои соодветна технологија. Од ваквите супстанции со согорување со специјални печки може да се прави метан, хлороводородна киселина или да се користат како гориво. Постојат такви фабрики со технологија низ Западна Европа.
„Најсигурно и најскапо решение е отпадот од ОХИС внимателно да се спакува, да се транспортира до некоја од фабриките и да се уништи. Исто така, постојат и поевтини мерки, различни алтернативи. Во физибилити-студијата што е правена се опишува линданот, состојбите, каде е лоциран, како се шири според ветерот, која е опасноста, но и кои се мерките, со вметната финансиска конструкција за секое решение. Можно е разградување, со каталитичко разложување за количество од 4,5 милиони тони. Потоа, 8 милиони тони за поинакво третирање и горење, 2,5 термичко третирање во Цементарница, но има и алтернатива со суспензија од пластика за целосно покривање на депонијата на ОХИС, со цел да се заштити од ветерот и да не се разлетува прашината. Последново би чинело 100.000 евра. Значи, има алтернативи“, вели Стафилов.
Историјат на линданот и сличните супстанции
Oд почетокот на појавата на еколошката свест, писателката Рејчел Карсон е најзаслужна за подигнување на свеста за проблемот со ваквите супстанции. Делото „Тивка пролет“, издадено две години пред смртта на Карсон, дава поттик на глобалното движење за унапредување на животната средина. Имено, Карсон отишла да живее во земјоделски краеви во Централна Америка, каде што забележала како со текот на времето, со децении, птиците и живиот свет карактеристични за тој регион почнувало да ги снемува. Таму се користеле големи количества пестициди. Па почнале да се појавуваат и разни болести кај луѓето… Карсон направила големи чекори за животната средина, водела голема борба со проблематиката со пестицидите, па потоа и повеќе нејзини колеги се зафатиле со проучување.
Рејчел Карсон
„Лобито на хемиската индустрија е многу моќно, се работи за големи профити, посебно во тој период, но еколозите и научниците дале многу отпор. Па на крајот на 60-те, почетокот на 70-те години со уредба на американскиот претседател се забраниле голем број пестициди. Така еколошката свест почнала да се шири и низ Европа. Овие супстанции се постојани, не се разградуваат, многу лесно се акумулираат во крвта. Може да се инхалираат, се пренесуваат и од мајките на доенчиња… Се пренесуваат преку вода, воздух и почва. Ужасно се токсични!“, објаснува Стафилов.
Во однос на производството, пред 1940 година имало мал број пестициди. Некои од овие отрови се екстрахираат од растенијата преку дејство на инсектите. Во раната раза, познати инсектициди биле никонит сулфат (добиен од тутунот), ретенот и маслото добиено од лукот. Инсектициди биле и некои соединенија на олово и арсен.
Голема употреба на инсектициди имало во Втората светска војна кога бил синтетизиран ДДТ, кој влијае врз нервниот систем. Акутните интоксикации со ДДТ предизвикуваат повраќање, параестезиа, конфузија, нарушување во нервниот систем. Порано тоа се користеше за уништување на комарците, кои пренесуваа маларија. Низ 50-те години се употребуваше и низ целиот свет, но потоа се утврди дека е канцероген.
Во однос на диоксините, најтоксични органски супстанции, тие се добиваат при согорување на дрва или пластика. Се таложат во масните ткива кога ќе влезат во човечкото тело. Дури и во минорни концентрации во водите може да предизвикаат нарушување на синџирот на исхрана. Најтоксичниот диоксин е ТЦДД, тој е загадувач присутен во супстанцијата Agent Orange – хербицид што се употребувал за време на војната во Виетнам.
Виктор Јушченко
Според повеќе записи, за време на портокаловата револуција во Украина, претседателот Виктор Јушченко бил труен од противниците со диоксин.
„Индустриските полихрохирани бифенили порано се додаваа во трансформаторските масла заради поголема спроводливост, а има и такви што се создаваат ненамерно. Односно, при неконтролирано горење и отсуство на специјални филтри за ваков вид супстанции, тие се емитираат во воздухот. Кога гори дрво или некое посилно гориво како нафта, тогаш и овие супстанции се создаваат. Штом има органски материјал јаглерод и водород и хлор, и микроколичества, тогаш се создаваат и вакви супстанции, а тие се ужасно канцерогени. Па, низ цела Македонија заедно со смогот и ПМ10-честичките се труеме и со овие супстанции. Тоа е страшно! Ние во Македонија во однос на емисии диоксините и фурани, поднесовме извештај. Јас го правев инвентарот за УНЕП. Ние сме водечки поради горењето на депониите. При бомбардирањето на Србија од НАТО при горењето на рафинериите се емитираа вакви супстанции. Факторот на емисија на овие супстанции е ужасно голем. Ние емитираме на 2 милиони народ околу 100 грама диоксини и фурани, што по број на жители е најмногу во Европа“, предупреди Стафилов.
Ваквите супстанции можат да настанат од горење на ѓубре и депонии, но и од термоцентралите. Се намалуваат доколку фирмите преземат мерки, со рестрикции на капацитетите, со уништување на отпадите…
„Сето ова е дополнителен проблем и треба да се третира. Но, депонијата ОХИС како утврдена ’најжешка еколошка точка’, која оставена на отворено, мора да биде приоритет и веднаш да се реагира за нејзино уништување“, потенцира Стафилов.
Бојан Шашевски
-
Lindani nga OHIS i lidhur me PM 10 është i barabartë me helmim masiv
Ngrohja e shtëpive, automjetet, gjelbërimi i humbur, ndërtimet pa plan dhe puna e fabrikave po diskutohen vazhdimisht në publik çdo dimër kur fillon “të na djegin” hunda dhe sytë. Por, ajo që rrallë herë përmendet është mbi 30.000 tonë mbeturina jashtëzakonisht të rrezikshme, të deponuara në mënyrë jo përkatëse në fabrikën OHIS. Kjo deponi është përcaktuar si “pika më e nxehtë ekologjike” në Maqedoni, e regjistruar edhe në kartat ekologjike botërore.
Profesori me renome Trajçe Stafilov nga Instituti për Kimi pranë FMN në mënyrë të rregullt mban prezantime dhe alarmon për këtë problem të madh. Kërkon angazhim urgjent dhe shkatërrimin e mbeturinave. Në veçanti që hulumtimet e deritanishme dhe studimet sugjerojnë se në atë sipërfaqe përveç sasisë së madhe të zhivës, me vite shkupjanet i helmon edhe lindani.
Lindani është përdorur si insekticid me veprim të madh gjatë përdorimit të tij te materiali për mbëltim, për trajtimin e tokës, spërkatje, mbrojtjen e drurëve dhe kundër ekto parazitëve te kafshë dhe te njeriu. Lindani është toksik, vendoset në grupin e substancave kancerogjene. Respektivisht në grupin e POPS (Persistent organic pollutants) – ndotës organik që nuk shpërbëhen.
Deponia e OHIS-it, është krijuar kah mesi i viteve shtatëdhjetë, kur përdorimi i lindanit ka qenë i ndaluar. Prodhimi i deriatëhershëm i 13.000 tonë është lënë në vend të hapur, pa përgatitje paraprake të bazës. Është lënë në tokë. Disa vite më vonë, për shkak të kundërmimit të pa durueshëm të pesticidit, deponitë janë mbuluar me pothuajse 20.000 tonë dhe. Kështu, tani atje për momentin ka mbi 30.000 tonë mbeturina të rrezikshme! Janë ndotur ujërat nëntokësore, njëkohësisht era e shpërndan pluhurin në ajër. Lindani lidhet edhe me grimcat PM10, ndërkaq përhapet kudo nëpër tokë. Kështu është me vite.
“Këto substanca janë një grup i bashkëdyzimeve kimike organike, të cilat janë kashtëzakonisht toksike dhe shumë vështirë shpërbëhen në natyrë. Qëndrojnë me dekada kur hidhen në mjedisin jetësor. Kalojnë në ujërat nëntokësore, në mënyrë indirekte në ushqim nëpërmjet tokës, por mund të jenë të pranishme edhe në ajër dhe ti thithim. Kanë ndikim shumë të dëmshëm mbi shëndetin e njeriut, por edhe mbi kafshët dhe jetën e gjallë në përgjithësi”, sqaron Stafillov.
Pikërisht prandaj, në suazat e Kombeve të Bashkuara është nënshkruar e a.q. Konventa e Stokholmit. Deri tani e kanë nënshkruar pothuajse njëqind vende. Siç bëhen hulumtime plotësuese dhe merren informata për pasojat e dëmshme të secilës substancë, ashtu edhe regjistrohen dhe lista e kimikateve zmadhohet. Vendet që e kanë nënshkruar këtë konventë, janë të obliguara të japin raport periodik në lidhje me këto substanca për çdo shtet, me qëllim të ndalohet prodhimi i tyre, por edhe të ndalohet krijimi i tyre jo i barabartë.
Maqedonia e ka nënshkruar këtë konventë në vitin 2005, ndërsa lindani si pesticid është futur në grupin e POPS në vitin 2009. Që atëherë çdo vend nënshkrues duhet të kujdeset për zgjidhjen e problemeve të veta me lindanin. Konventën e udhëheq sekretariat i veçantë i UNEP ( Program i Kombeve të Bashkuara për Mjedis Jetësor), me seli në Gjenevë. Përpos tjerave, ekziston edhe ekip i veçantë prej 15 ekspertë për përpilimin e programit për monitorim, për këto substanca në nivel botëror, ndër të cilët është edhe Stafillov.
“Me projektin të financuar nga BE-ja, deponia e OHIS gjendet në kulmin e listës së “pikave të nxehta ekologjike” në Maqedoni. Pastaj, së bashku me kolegët hulumtues nga Brno , Çekia, vendosëm absorbues për marrjen e provave nga ajri për analizën e substancave të këtilla – pesticide, dioksin, furan. Vendosëm në Llazaropole, si pikë për krahasim, Strumicë, ku përdoren pesticide, në Manastir, në Shkup afër OHIS, të shkolla e kimisë, afër rektoratit dhe te rafineria. Rezultatet për Shkupin ishin shqetësuese me përqendrime të larta toksike! Problemi është se nuk ka kufi zyrtarisht të përcaktuar në nivel botëror, asnjë njeri normal deri tani nuk ka parashikuar se është e mundur sasi kaq e lartë e lindanit të lihet në të hapur”, thotë Stafillov, duke theksuar se analizat kanë treguar se ajri në rrethinën e OHIS-it përmban prej 3 deri në 4 nanogram në metër kub lindan, për dallim nga Llazaropole, ku rezultati është 0,1.
Lokaliteti i kontaminuar
Deri ku është procesi i dekontaminimit?
Procesi për dekontaminimin e pjesës rreth OHIS po prolongohet me vite. Por, assesi të bëhet prioritet lokal po edhe nacional, edhe pse deri tani kishte dhjetëra studime dhe sugjerime nga ekologë, shkencëtarë dhe profesorë. Vetëm do të përmendet gjatë ndonjë prezantimi ose pasusi të shkurtë në tekst gazetaresk.
Suzana Andova nga Zyra e POPS pranë Ministrisë së Mjedisit Jetësor për Radio MOF, thotë se periudhën e kaluar është punuar në përpilimin e rregulloreve, rregullativës e cila do të mbështetet kur edhe zyrtarisht do të fillojë procesi i dekontaminimit. Shumë shpejt duhet të publikohet konkurs ndërkombëtar, dhe Andova shpreson se pas Vitit të Ri në mënyrë më intensive do të punohet në drejtim të dekontaminimit.
“Rreth kritereve për zgjedhjen e kompanisë, fillimisht do të ketë firmë e cila do të bëjë hulumtime plotësuese në vendin e ngjarjes, dhe pastaj do të zgjidhet teknologji përkatëse për trajtimin e lindanit. Kështu që, vitin e ardhshëm nga muaji janar – shkurt, presim të fillojnë aktivitete më intensive – shpallja e konkursit nga agjencia për implementim UNIDO. Pas kësaj do të shohim me çfarë dinamike do të zhvillohet procesi i dekontaminimit. Mirëpo, ne vazhdimisht jemi në ndonjë aktivitet, administrativ ose në komunikim me të gjithë aktorët relevant,” thotë Andonova.
Përkujton se, edhe pse ka pasur studime, në disa pika ende nuk kanë të dhëna të sakta për përqendrimet e lindanit dhe HCH izomerë, që të dihet gjatë gërmimit çfarë aktivitete do të kryhen, me çka disponohet në teren… Për këtë do të duhen analiza plotësuese.
Pozita gjeografike e OHIS-it
“Ka më tepër alternativa për dekontaminim, por vendimi do të merret në nivel ndërkombëtar. Prandaj edhe konkursi është ndërkombëtar dhe do të organizohet nga UNIDO. Do të marrin pjesë kompani të cilat kanë përvojë në këtë fushë dhe mund të ofrojnë solucione të ndryshme, të cilat ndoshta nuk i dimë, ndërsa po të mund të aplikohen edhe për këtë lloj të kimikateve. E gjithë varet edhe nga mjetet e qasshme, dhe nga vetë lokacioni, dhe nga sasia e lindanit, dhe nga dinamika e dekontaminimit. Më tepër faktorë. Shpresojmë se me zhvillimin e procedurës do të kemi mundësi të mobilizojmë edhe mjete shtesë…”,tha Andova.
Ekzistojmë më shumë zgjidhje për përballje me lindanin
Profesori Stafillov sugjeron disa zgjidhje për trajtimin e mbeturinave kancerogjene, në veçanti që në botë ekzistojnë teknologji të ndryshme. Zgjidhja më e shtrenjtë është rreth 40 – 50 milion dollarë – dislokimi i të gjitha mbeturinave dhe shkatërrimi jashtë shtetit, ku ekziston teknologji përkatëse. Nga substancat e këtilla me djegien në fura speciale mund të krijohet metan, acid klorhidrik ose të përdoren si karburant. Ekzistojnë fabrika me teknologji të këtillë në Evropën Perëndimore.
“Zgjidhja më e sigurt dhe më e shtrenjtë është mbeturinat nga OHIS me kujdes të paketohen, të transportohen deri të ndonjë fabrikë dhe të shkatërrohen. Gjithashtu, ekzistojnë edhe masa më të lira, alternativa të ndryshme. Në vizibiliti – studimin, që është bërë përshkruhet lindani, gjendjet, ku gjendet, si përhapet në bazë të erës, cili është rreziku, por edhe cilat janë masat, me konstrukt financiar të inkorporuar për secilën zgjidhje. Shpërbërja është e mundshme, me dekompozim katalitik për sasi prej 4,5 milion ton. Pastaj, 8 milion ton për trajtim më ndryshe dhe djegie, 25, trajtim termal në Cementarnica, por ka edhe alternativa me suspenzion të plastikës për mbulimin e plotë të deponisë së OHIS-it, me qëllim të mbrohet nga era dhe të mos përhapet nëpër sipërfaqe. E fundit do të kishte kushtuar 100.000 euro. Do të thotë, alternativa ka”, thotë Stafillov.
Historiati i lindanit dhe substancave të ngjashme
Nga fillimi i paraqitjes së vetëdijes ekologjike, shkrimtarja Rejçell Karson është më meritorja për rritjen e vetëdijes në lidhje me problemin me situata të këtilla. Vepra “Pranvera e qetë”, e botuar dy vjet para vdekjes së Karson, i jep nxitje lëvizjes globale për avancimin e mjedisit jetësor. Karson, ka shkuar të jetojë në rajonet bujqësore të Amerikës Qendrore, ku ka vërejtur se si me kalimin e kohës, me dekada, zogjtë dhe bota e kafshëve karakteristike për atë rajon, ka filluar të zhduket. Atje janë përdorur sasi të mëdha të pesticideve. Kanë filluar të paraqiten edhe sëmundje të ndryshme te njerëzit… Karson ka bërë hapa të mëdhenj për mjedisin jetësor, ka bërë luftë të madhe në lidhje me problematikën e pesticideve, dhe pastaj edhe më shumë kolegë të saj janë angazhuar me studime.
Rejçell Karson
“Lobi i industrisë kimike është më i fuqishëm, bëhet fjalë për përfitime të mëdha, në veçanti në atë periudhë, por ekologët dhe shkencëtarët kanë rezistuar shumë. Kështu në fund të viteve 60, fillimi i viteve 70, me dekret të presidentit amerikan u ndaluan pjesa më e madhe e pesticideve. Kështu vetëdija ekologjike ka filluar të përhapet edhe në Evropë. Këto substanca janë të vazhdueshme, nuk shpërbëhen, shume lehtë akumulohen në gjak. Mund të inhalohen, barten edhe nga nëna te foshnjat… Barten edhe nëpërmjet ujit, ajrit dhe tokës. Janë tmerrësisht toksike!”, sqaron Strafillov.
Në lidhje me prodhimin, para vitit 1940 ka pasur numër të vogël të pesticideve. Disa prej këtyre helmeve ekstrakohen nga bimët nëpërmjet insekteve. Në fazën e hershme, insekticide të njohura kanë qenë nikotina sulfati ( që fitohet nga duhani), reteni dhe vaji i fituar nga hudhra. Insekticide kanë qenë edhe disa nga bashkëdyzimet e plumbit dhe arsenit.
Përdorim të gjerë të insekticideve ka pasur edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur është sintetizuar DDT, i cili ndikon mbi sistemin nervor. Intoksikatet akute me DDT shkaktojnë të vjella, paraesteza, konfuzion, çrregullime të sistemit nervor. Për këtë shkak përdorej për shkatërrimin e mushkonjave, të cilat kanë bartur malarien. Në vitet 50 përdorej edhe nëpër të gjithë botën, por pastaj u konstatua se është kancerogjen.
Në lidhje me dyoksinet, substancat kimike më toksike, ato fitohen gjatë djegies së druve ose plastikës. Shtresohen në indet yndyrore kur depërtojnë në trupin e njeriut. Madje edhe në përqendrime shume të vogla në ujërat mund të shkaktojnë cenimin e zinxhirit të ushqimit. Dyoksina më toksike është TCDD, bëhet fjalë për ndotës të pransihëm në substancën Agent Orange – herbicid që është përdorur gjatë luftës në Vietnam.
Viktor Jushçenko
Sipas më shumë shkrimeve, gjatë revolucion portokall në Ukrainë, presidenti Viktor Jushçenko u helmua nga kundërshtarët me dioksin.
“Bifenilet poliklirine industriale më parë janë shtuar në vajrat e transformatorëve për shkak të përçueshmërisë më të mirë, ndërsa ka edhe të tillë që krijohen pa qëllim. Gjatë diegies së pa kontrolluar dhe mungesës së filtrave speciale për lloj të këtillë të substancave, ato emitohen në ajër. Kur digjet druri ose ndonjë lëndë djegëse më e fuqishme si nafta, atëherë krijohen edhe këto substanca. Meqë ka material organik karbon dhe hidrogjen dhe klor, edhe mikrosasi, atëherë krijohen edhe substanca të këtilla, ndërsa ato janë tmerrësisht kancerogjene. Pra, në gjithë Maqedoninë së bashku me smogun dhe PM10- grimcat helmohemi edhe me këto substanca. Kjo është e tmerrshme! Ne në Maqedoni në lidhje me emetimin e dioskineve dhe furaneve, paraqesim raport. Unë e bëja inventarin për UNEP. Ne kryesojmë për shkak të djegies së deponive. Gjatë bombardimit të Serbisë nga NATO gjatë djegies së rafinerive emetoheshin substanca të këtilla. Faktori i emetimit të këtyre substancave është tmerrësisht i madh. Ne emetojmë për 2 milion banor rreth 100 gram dioksin dhe furan, që për kokë banor është më shumë në Evropë”, parasheh Strafillov.
Substancat e këtilla mund të shkaktohen nga djegia e mbeturinave dhe deponive, por edhe nga termocentralet. Reduktohen nëse firmat ndërmarrin masa, me restrikcione të kapaciteteve, me shkatërrimin e mbeturinave…
“E gjithë kjo paraqet problem plotësues dhe duhet të trajtohet. Por, deponia OHIS si “pikë e nxehtë ekologjike” e cila është e lënë në të hapur, duhet të jetë prioritet dhe menjëherë të reagohet për shkatërrimin e saj”, thekson Stafillov.
Bojan Shashevski