Медот исчезнува пред климатските промени

Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“

• Македонски
• Shqip
• English

• На околу половина час од центарот на Призрен, во близина на Националниот парк „Шар Планина“ од страната на Косово сместено е селото Билуша. Опкружено со многу природа, и настрана од градската средина, тука своето место го најде и пчеларникот на Шќипе Шала, наречен „Етнику“.

  Нè пречека носејќи маичка со натпис „GRL PWR“, односно „Женска моќ“ напишано со интернет-сленг. Заедно со нејзиниот сопруг Лиридон, овој пчеларник го разработиле во семеен бизнис. Првичната идеја за одгледување пчели и занимавање со оваа специфична работа, дошла токму од неа.

  Приказната на Шала започнала пред околу 13 години, откако посетила саем во Швајцарија каде купила тегла мед. Веднаш потоа започнала да се бави со оваа професија со четири кошници со пчели. Со текот на годините, бројот на кошници само се зголемувал.

  „Работиме заедно со сопругот Лиридон. Без негова помош не би стигнала до тука. Имаме приближно двесте кошници пчели, плус-минус. Медот го продаваме од дома. Имаме и две аптеки на кои им испраќаме бидејќи сме регистриран бизнис. Имаме право да продаваме и на други места, но поголемиот дел од потрошувачите, ни купуваат од дома“, објаснува таа за Радио МОФ.

  Таа е една од ретките пчеларки во регионот на Призрен, а од нејзината работа се инспирирала уште една пчеларка.

  „Верувам дека ќе бидам инспирација за многу други жени“, се надева Шала.

  Покрај главниот пчеларник во Билуша каде што го собираат медот, семејството Шала одржува уште еден пчеларник каде ги размножуваат матиците и го зголемуваат бројот на пчели.

  Нивниот главен пчеларник, објаснуваат дека се наоѓа на територија без пестициди и хербициди.

  „Одржливото пчеларство е важно бидејќи пчелите ја опрашуваат природата и медот како производ кој му служи на човекот за многу болести и за финансиски потреби, бидејќи човекот мора да живее од нешто“, велат тие.

  Со нивните колеги пчелари од другата страна на „Шара“ во Северна Македонија и Албанија, соработката засега е само преку социјалните мрежи каде разменуваат идеи и размислувања, но сметаат дека физички, таа ќе биде уште подобра.

  „Таа те каса, но ти ја сакаш“

  Во подножјето на Осоговските Планини, во кочанско Гратче, десетина пчелари бурно дискутираат чиј мед е најубав. Пчеларите од Шарпланинскиот регион ги споделуваат своите мајсторлаци, а оние од Брегалничкиот регион отвораат тегли од нивниот мед за да се вкуси и да се донесе „пресудата“.

  Зоран Зоксимовски, од шарпланинското село Горно Јеловце веќе има добиено награди за квалитетот на неговиот мед. Она што е необично во неговата приказна е што во пчеларството се впуштил и покрај тоа што е алергичен на убод од пчели.

  Објаснува дека неколку пати се случило да биде во многу сериозна здравствена ситуација. Но, со текот на времето научил самиот да се грижи за себе, ставајќи инјекции против алергична реакција.

  „Кога еднаш ме искасаа критично, ме однесоа во болница во Гостивар и кога се освестив реков – Ги продавам сите пчели! Но, кога се вратив кај пчеларникот, се премислив. Тоа е љубовта кон пчелите… те привлекуваат“, вели тој.

  Бил сточар, но откако нашол пчелно семејство во природа започнал да се бави и со пчеларство. Потоа купил уште една кошница, а една добил на подарок. Денес, после седум години има над 60 пчелни семејства.

  „Ми стана љубов. Најпрво мислев дека ќе ги чувам само тие први три кошници, за себе да имам мед. Но, почнаа да се множат самите и ми влезе љубовта и мене и на фамилијата“, објаснува Зоксимовски.

  Љубовта кон овие инсекти ја нагласува и Мухамет Јашари, од тетовското село Вешала, во срцето на Шар Планина. Тој вели дека на Шар Планина има квалитетен ливадски мед, бидејќи природата е чиста – без загадување, прскање или пестициди.

  „Треба да ја сакаш пчелата. Таа те каса, те труе со отров, но ти ја сакаш. Тоа е љубовта“, ни вели тој во смеа.

  За 28 годишниот Денис Бојовски од селото Брвеница пчеларството е хоби, но и страст. Започнал пред четири години, а веќе има повеќе од 20 кошници.

  „Кога ќе влезам во пчеларникот и кога ќе застанам да гледам како организирано работат, тоа ме опушта. Кога гледам како секој си ја работи својата работа, секој има зададена задача и си ја извршуваат. Едноставно придонесуваат за целата природа опрашувајќи ги дрвјата“, вели тој.

  Зоксимовски, Јашари и Бојовски беа дел од групата пчелари од Шарпланинскиот регион кои разменуваа искуства со колегите од Брегалничкиот регион. Инструктори од Здружението „Меден Исток“ ги обучуваа полошките пчелари како на одржлив начин да се справат со еден од најголемите закани по пчелите – крлежот Вароа деструктор.

  „Целта на одржливиот начин е симбиоза на човекот со природата. Сакањето на пчелите и одржување на биодиверзитетот. Употребата на синтетички хемиски средства и други хемикалии пред сè се повеќе штетни за самиот човек, односно пчеларот, отколку за пчелите и во дел од пчелните производи можеби остануваат резидуи ако не се користат како што треба. Во одржливиот начин на пчеларење, кој го применуваме ние во „Меден Исток“, се употребуваат исклучиво органски киселини и биолошка борба против Вароата“, вели магистерот на земјоделски науки Маријан Арсов, член на Јадрената група пчелари од Брегалничкиот регион „Меден Исток“ и едукатор за одржлив начин на пчеларење“.

  Ако нема пчели, нема ни храна

  Арсов повеќе од 25 години се занимава со пчеларство и многу добро знае колку важна улога имаат пчелите во одржување на планетата. Освен директната корист, како што е производството на мед, прополис и восок, тој вели дека индиректната улога на пчеларството, преку опрашувањето, е 150 пати поголема од финансиска гледна точка.

  Според Организацијата за храна и земјоделство на Обединетите Нации (ФАО) 70 од секои 100 земјоделски култури, кои обезбедуваат околу 90% од храната на луѓето, зависат од опрашување од дивите и „припитомените“ пчели. Еден од секој три залаци кои просечен човек ги става во уста се опрашени од пчели, меѓу нив и најголем дел од овошјето и зеленчукот, семињата и јаткастите плодови.

  Но, бројот на пчелите на светско ниво последниве децении е во постојано опаѓање. Иако не постои една причина за овој проблем, како најголеми виновници се издвојуваат уништувањето на природните живеалишта на овие инсекти, пестицидите, болестите и масовното земјоделство. Но, дополнителен проблем, кој надвиснува над судбината на пчелите, и кој сè повеќе се интензивира се климатските промени.

  Растот на температурите предизвикуваат повеќе сушни периоди, има зачестеност на екстремни временски неприлики, додека невообичаено топлите зими предизвикуваат растенијата да ги менуваат своите периоди на цутење и тоа ја пореметува исхраната на пчелите кога излегуваат од хибернацијата.

  „Ние во Македонија, не само во пчеларството туку и во други сектори, климатските промени ги чувствуваме дебело на своја кожа. Пример е ланската година, кога имавме сушен период – повеќе од 40 дена над 40 степени температура. Безпашен период, односно период во кој немаше полен за пчелите и презимените пчелни семејства кои излегоа оваа година се со послаба јачина. Помал број на единки во кошницата. Сето тоа е резултат на климатските промени. Долги сушни периоди со екстремни температури што влијае на секој сектор од земјоделството. Се чувствуваат климатските промени во пчеларството, со тоа што двојно се намалени приходите од пчеларството, како и бројната состојба на пчелните семејства. Оваа година има цели региони во кои има големи загуби на пчелни семејства, баш поради тие климатски промени“, посочува Арсов.

  

  За сериозноста на ситуацијата сведочи и Ванчо Кировски, претседател на „Меден Исток“. Се занимава со пчеларство од 1993 година, но вели дека додека порано, со добрата природа и големиот развој на пчелните семејства, се амортизираше проблемот со болеста како Вароата, во последно време, со климатските промени, пчеларите се „оставени да се молат“ за убави сончеви денови со многу приноси.

  „Ние самите не сме свесни дека си ја сечеме гранката на која седиме. Не зависи само од нас како пчелари. Ние апелираме, да се освестиме на време сите и да ја зачуваме природата. Затоа што пчелата е најголем опрашувач. Значи индиректно 70-80% придобивки имаат луѓето и граѓаните, а 20-30% останува за пчеларот“, вели Кировски.

  Тој потенцира и друг човечки фактор кој влијае врз пчелната популација – експериментирањето со времето. Според Кировски ова особено е проблематично при разбивањето на градоносните облаци, по што се појавува долг сушен период.

  „Во тој сушен период нема нектарење, нема полен, а поленот е извор на белковини и протеини за развој на пчелните семејства и нивното презимување и раѓање на пчелни единки во самото семејство. Поради тоа се случува оваа година да има голем помор на пчелните семејства во Македонија, баш поради тој сушен период, и индиректно преку недостатокот на полен во пчелните семејства. Мислам дека природата треба да се остави на свое ниво, еве како што е оваа пролет. Да не се разбиваат облаците на секој можен начин, бидејќи – како велат старите – „од град нема глад“, а вака страдаме сите“, додава Кировски.

  Вмрежување на трите региони

  Опколени со мед и локална храна од С. Македонија, Косово и Албанија десетици млади игроорци изведуваа народни танци од трите држави во опкружувањето. Преку регионалниот саем кој се одржа на Попова Шапка беа прикажани убавините на регионот. Поддршката на пчеларите и органското пчеларство беше една од областите на кои се фокусираа организации од овие три држави преку проектот „Одржлива иднина за регионот Шара/Кораб-Коритник“.

  Преку проектот директно се поддржани пчелари од локалното население во овие три заштитени подрачја со цел да се подобри нивното знаење и да се развие меѓусебната комуникација.

  

  Галерија: Дел од атмосферата на регионалниот саем „Убавините на регионот Шара / Кораб-Коритник кој се одржа на Попова Шапка.

  „Кај пчеларите, во делот на Шар Планина, нема директна соработка, директно меѓусебно да си разменуваат знаења. Но, од друга страна, тие се една многу добра група која многу брзо учи, и без разлика дали ќе се сретнат во Косово, Србија, Албанија или Македонија, многу лесно пренесуваат информации за тоа што е ново на пазарот, каква опрема можат да си купат или разменат и гледаме огромен потенцијал за такви проекти во иднина – каде ќе ги поддржуваме и на некој начин ќе им понудиме само платформа меѓусебно да соработуваат и да разменуваат знаење“, објаснува Фросина Пандурска-Драмиќанин од Македонското еколошко друштво, кои се дел од проектот.

  Според неа еден сегмент од проектот е и практиките во земјоделството, кои се пренесуваат од колено на колено, да не бидат изгубени за идните генерации.

  „Загрижувачки е тоа што ние за 5-10 години ќе немаме трансфер на знаење, бидејќи веќе не се работи дали младите сакаат да се занимаваат со овие традиционални практики, туку ќе ги немаме старите да ги пренесат тие практики. Проектот и самиот по себе нè учи, како подобра до комуницираме со овие групи, но е и одлична платформа за тоа понатаму да се гради. Во луѓето кои ги поддржуваме гледаме индивидуалци и организации кои во иднина ќе бидат ментори, да го шират ова знаење и во иднина во континуитет да имаат мали проекти или субгрантисти кои ќе работат на тоа поле – дали тоа ќе биде туризам, сточарство пчеларство… едноставно акции за заштита на биодиверзитетот“, додава Пандурска-Драмиќанин.

  Сандра Вигер од Еуронатур, кои се партнери во проектот, вели дека нивната идеја била регионален развој заедно со локалното население, со цел токму жителите да станат двигатели во подобрување на нивната сопствена ситуација и да бидат ангажирани во заштитата на природата.

  „Преку нашите анализи идентификувавме дека има бројни причини за негативните трендови на состојбите, а една од најзначајните е дека луѓето се селат, одат во големите градови или се иселуваат од земјата, па имаме голема депопулација. Но, овој регион е од голема важност и сакаме тука да има луѓе кои ќе ги пренесуваат добрите техники и кои припаѓаат на самиот регион“, објаснува Вигер.

  Според Пандурска-Драмиќанин ефектите на нивните активности би се зголемиле доколку институциите заеднички работат на унифициран пристап на заштитените подрачја во трите држави.

  „Без менаџмент плановите, како основен документ за менаџирање на целото подрачје, исто како да немаме никаква стратегија. Тоа се документи кои ги имаат сите три земји, но идејата во иднина би било сите тие посебни документи да бидат унифицирани. Една зона каде што завршува во Македонија, кога влегува во Косово исто така да биде строга зона на заштита, да не биде друга зона. Ние сме многу далеку од тоа да имаме прекугранично унифицирано зонирање за да можеме да зборуваме дека еве ова сега е прекугранично заштитено подрачје, дека има заедничка мониторниг програма, се разменуваат податоци за биодиверзитетот…  Сето тоа е една убава иднина за која се стремиме, меѓутоа претстои многу, многу работа на секое ниво“, објаснува таа.

  На саемот присуствуваше и директорот на Националниот парк „Шар Планина“, Ибрахим Дехари, кој учествуваше во дискусијата за можностите за развој и заштитата на подрачјето. Еден од заклучоците беше дека е потребна поголема соработка помеѓу институциите и локалните и невладините организации.

  „Досега институциите кои управуваа во делот кој сега е прогласен за Национален парк беа неколку, но сега таа улога ја зеде Националниот парк, кој треба да управува со целата територија и со сите ресурси на Шар Планина. Одговорно можам да кажам дека соработката со другите национални паркови ни е одлична, со „Маврово“, „Пелистер“ и „Галичица“. Споделуваме разни информации од делот на управување, заштитата и развојот па и за искуствата кои нас ќе ни требаат, кои ќе ни бидат предизвик – како за ренџерската служба и контролата на целиот Национален парк“, вели Дехари.

  Кога го прашавме како тој во иднина го гледа развојот на пчеларството во Националниот парк, директорот посочи дека разгледуваат можност како донаторите да им помогнат на пчеларите со одредена опрема, како огради кои би спречиле штети по пчелите од дивите животни.

  „Во процедура сме и да сертифицираме одредени производи од Шара, како медот и костенот и други продукти. Па после тоа и да ги брендираме, па со тоа ќе прејдат во производи кои ќе можат да најдат свој пазар. Очекуваме овој процес да трае неколку месеци. Не е едноставно“, додава Дехари.

  „Живееме само со надежта“

  Некои материјали потребни за занимавање со оваа професија во последниот период се поскапени и за 100%, објаснува пчеларот Тони Јосифовски, кој веќе 25 години работи во ова поле. Според него, целата дејност е зависна од увоз, а потребните сандаци и машини се купуваат од Србија.

  Приносот на пчелите исто така е намален поради временските неприлики, па затоа, вели дека се зголемила и цената на природниот мед.

  „Последниве 10 години се катастрофални. Една од поубавите години беше ланската година за охридскиот регион, друго сè беше катастрофа. Последниве 10 години значи, приносите се 5 килограми, дури и помалку од 5 килограми по кошница“, вели Јосифовски.

  Трошоците за лекарства за заштита на пчелите, како и исхраната исто така придонеле за зголемување на цената, вели Јосифовски и додава дека и сегашната средна цена од 600 денари по килограм мед е многу ниска.

  „Ама економската моќ на луѓето, платежната моќ е слаба. Мораме тука, ни ќар, ни зијан да работиме, нешто да правиме“, вели тој, додавајќи дека цена од 800 денари за килограм мед моментално би била најреална.

  

  Покрај економските проблеми со кои се соочуваат, Јосифовски кој е и претседател на Здружението на пчелари „Охрид“ алармира и за штетите од дивеч со кои се соочуваат пчеларите. Според него, потребно е одредено законско решение за нападите од мечки. Истовремено, посочува дека судските случаи траат и по 4-5 години и вели „кога ќе ти досудат, парите ништо не вредат“.

  Дополнителен проблем според него се и фалсификатите на медот, за кои вели дека ги преплавуваат големите маркети.

  Финансиската криза тешко ги погодува пчеларите, објаснува и претседателот на Сојузот на пчеларски здруженија на Македонија и на пчеларското здружение „Нектар“, Менде Трајковски. 30 години се занимава со пчеларство и вели дека лично сведочи на намалувањето на приносите. Од 2003 година, за која вели дека ќе ја памети целиот живот поради големиот принос, па сè досега, приносот само се намалува.

  Трајковски се сомнева дека зад овој проблем стојат и климатските промени. Па така, апелира до научните институции да се произнесат за ваквата поврзаност. Преку Сојузот се обратиле до Управата за хидрометеоролошки работи, но вели дека добиле нецелосен извештај.

  „Треба научните институции да се произнесат, да ја видиме вистинската причина, ние сме 99.9% убедени дека климатските промени се причина“, смета Трајковски.

  И покрај тоа што вложуваат, Трајковски вели дека има малку приноси, и посочува дека иако субвенциите се добредојдени, тоа не е доволно.

  „Ние уште двапати повеќе од колку што се субвенциите, да речеме 10-тина евра вложуваме сè со цел да ги одржиме пчелните семејства во живот. Како што се отидени цените високо, можеби и повеќе од двапати вложуваме. Ама, заљубени сме во пчелите, не ги оставаме и само се надеваме ‘ајде, следната година, ајде следната година’, можеби 10-тина години наназад само со надежта живееме“, вели Трајковски.

  Со проблеми се соочуваат и пчеларите од Албанија. Дритан Андреу од селото Заград во Албанија околу 5 години произведува мед, но вели дека потребна им е дополнителна помош за да продолжат со оваа професија.

  „Потребна ни е материјална помош, кошници, центрифуги. Дел од овие работи веќе ги имаме, но ни требаат овие поновите, по модерни, нашите се постари“, објаснува Андреу.

  Кога го посетивме во неговиот пчеларник, во текот на летото, цената на медот се движеше околу 18 евра, односно 1.100 денари за килограм. Андреу вели дека за медот кој го продаваат по нарачка има побарувачка и дека досега не дошол до ситуација медот мора да го продава на пазар.

  Несинхронизирани институции

  Од неусогласеност на податоците за бројот на пчелни семејства меѓу надлежните институции, преку немањето анализа за влијанието на климатските промени врз пчеларството до недоволно следење на болестите на пчелите, Државниот завод за ревизија на С. Македонија пред две години утврди голем број забелешки за мерките и политиките за развој на пчеларството во земјава.

  Разликата во податоците од Агенцијата за храна и ветеринарство и Државниот завод за статистика е огромна и секоја година само сè повеќе се зголемува.

  

  „И покрај постоењето на голема разлика во бројната состојба на пчелните семејства на годишно ниво, не се преземени активности од надлежните институции Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство, Агенцијата за храна и ветеринарство, Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој и Државниот завод за статистика за утврдување на причините, ниту за утврдување на точниот број пчелни семејства, имајќи предвид дека располагањето со точни и усогласени податоци има големо значење за унапредување и развој на пчеларството во земјава“, укажуваат ревизорите.

  Дополнително ревизорите увиделе дека не е изработен катастар на пчелни пасишта, а подолг период не биле извршени ниту инспекциски контроли во одгледувалиштата на пчели за начинот на употребата на производите кои се означени како опасни за пчелите.

  Од МЗШВ разликата во бројките ја објаснуваат со користењето на различна методологија, како и различниот временски период по кој се врши попис на пчелните семејства. Оттаму напоменуваат дека Државниот завод за статистика последен пат има направено земјоделски попис во 2007 година, а следниот е планиран за октомври 2023 година.

  Од Агенцијата за храна и ветеринарство (АХВ), пак, ни рекоа дека одговорно стојат зад објавените податоци за бројот на одгледувалишта и бројот на пчелни семејства кои се евидентираат во нивниот Ветеринарен информативен систем.

  „Согласно Годишната наредба за здравствена заштита на животните, не Агенцијата за храна и ветеринарство (АХВ), туку одгледувачите на пчели, еднаш годишно, во април, имаат обврска да направат попис на пчелните семејства, а ветеринарните друштва, кои ги вршат и прегледите на здравствената состојба во пчеларниците, бројната состојба на пчелите ја евидентираат во Електронскиот ветеринарен систем на АХВ. Агенцијата врши контрола на работењето на ветеринарните друштва кои работат на терен и ги спроведуваат мерките од Годишната наредба за здравствена заштита на животните, со кои АХВ има склучено договори за спроведување на тие активности. Контроли на пчеларниците АХВ врши само при појава на болести и при сомнеж“, велат од Агенцијата.

  Повеќе пчели и субвенции, а помалку мед

  С. Македонија

  Податоците кои ги добивме од АХВ покажуваат дека во С. Македонија во 2022 година имало 290.879 пчелни семејства и 6.714 одгледувалишта за пчели. Бројот на пчелни семејства во споредба со лани се намалил за 7%, а бројот на пчелари за 6%.

  Од бројките за производство на мед кои ги добивме од МЗШВ, пак, се забележуваат многу отстапувања изминативе неколку години. И покрај континуираниот раст на бројот на пчелните семејства, производството на мед опаѓал. Во 2018 година имало произведено 561,2 тони мед, додека во 2019 биле произведени само 174,5 тони мед. Во 2020 оваа бројка се искачила на 279,7 тони мед, а ланската година, заклучно со јуни, биле произведени 140,6 тони мед.

  Сепак и овие податоци не се совпаѓаат со податоци кои фигурираат на други места. На пример, според Годишниот извештај за земјоделие од 2019 година, а според податоци на Државниот завод за статистика, производството на мед во 2018 изнесувало 475 тони (86 тони разлика во споредба со податоците на МЗШВ), а во 2019 година 953 тони (цели 780 тони разлика од податоците на МЗШВ).

  Дека бројките за произведен мед кои ни ги доставија од МЗШВ се проблематични, покажува и тоа што доколку тие се поделат со бројот на пчелни семејства излегува дека едно пчелно семејство во 2018 година во просек произведувало 2,3 килограми мед, во 2019 произведувало 0,7 килограми мед, а во 2020 година 0,9 килограми мед. Оваа бројка е за околу десет пати пониска од просекот во Косово и Албанија, а е далеку пониска од просекот во Европската Унија, каде едно пчелно семејство во просек произведува преку 20 килограми мед годишно.

  Во врска со финансиската поддршка за пчеларството, од МЗШВ информираат дека за 2021 година исплатени биле 210 милиони денари субвенции на 5.906 пчелари. Последниве пет години субвенциите се зголемени за 60%, додека бројот на опфатени пчелари пораснал за 69%.

  Од Министерството ни изјавија дека од следната година ќе започне новиот модел на субвенционирање, со кој парите ќе се исплаќаат авансно, што би требало да им помогне на сите земјоделци, меѓу кои и пчеларите, навремено да можат да ги користат средствата.

  „МЗШВ го препозна значењето на пчеларството и во изминатите четири години, воведе неколку подобрувања кои поволно влијаеа кај пчеларите и стимулираа зголемување на интересот, особено кај младите земјоделци и кај руралните жени. Со воведувањето на законската рамка за продажба од куќен праг, пчеларите се стекнаа со можност на легален начин да го продаваат медот и пчелните производи. Внимававме да бидат соодветно стимулирани и оние пчелари кои произведуваат органски мед, а и оние чии кошници со пчели се поставени на повисоките места, во подрачја со ограничени можности. Дека пчеларењето е профитабилна гранка доказ е и тоа што за мерките од руралната програма, најголем интерес и кај младите земјоделци и кај жените земјоделки има токму за набавка на опрема за пчеларство и пчелни производи“, ни рекоа од МЗШВ.

  Во С. Македонија и понатаму не постои анализа за влијанието на климатските промени врз пчеларството, а од МЗШВ само кратко ни одговорија дека заедно со земјоделците и со меѓународните организации за храна ја следат состојбата и дека заеднички работат во изнаоѓање и креирање на политики за намалување на влијанието од климатските промени.

  На нашето прашање за тоа дали постојат некои иницијативи за брендирање на македонскиот мед, од Министерството ни посочија дека тие секоја година објавуваат повици за финансирање елаборати за заштитена „Географска ознака“, „Ознака за потекло“ или „Традиционален специјалитет“.

  „Со наша финансиска поддршка овозможуваме брендовите кои аплицирале и исполниле услови да можат да го заштитат својот производ. Конкретно во моментов во завршна постапка за заштита на Географски назив се неколку производи меѓу кои и „Беласички костенов мед“, додека постапката за заштита на брендот „Мариовски мед“ е во фаза на изготвување на елаборат, а потоа ќе следи заштита на назив за Географска Ознака, Ознака за Потекло или Традиционален Специјалитет, а стручната комисија ќе одлучи за формата на заштитата“, велат од МЗШВ.

  

  Косово

  Од податоците кои ги добивме од Министерството за земјоделство, шумарство и рурален развој на Косово може да се види дека бројот на пчелни семејства во периодот од 2016 до 2020 е во постојан раст. Од нешто преку 162 илјади пчелни семејства во 2016, до речиси 263 илјади пчелни семејства пред две години.

  Министерството проценува дека вкупно во Косово има околу 6.500 пчелари, а просечната цена на килограм мед се движи околу 12 евра (740 денари). Во 2019 во земјата биле субвенционирани 3.238 пчелари со вкупно 3 милиони евра.

  Иако субвенциите за пчеларите од 2013 до 2019 година во Косово растеле за 80% годишно, сепак вкупното производство на мед растело доста побавно – со 39%. Куриозитет е што продуктивноста на пчелните семејства во целиот овој временски период забележува пад.

  „Просечната количина на мед произведена по пчелно семејство се проценува дека е 10 килограми, што е многу пониско во споредба со земјите од регионот и Европа (22 килограми по пчелно семејство). Последниве години, климатските промени со потоплите зими и влажноста, како и промената во пролетните и летните годишни времиња го одложија цутењето на растенијата од кои пчелите зависат за нивната храна. Ова е една од причините за ниските приноси кои ги имале косовските земјоделци. Дополнително на тоа, несоодветното аплицирање на пестицидите, особено неоникотиноидите, имаа негативно влијание особено за пчелите лоцирани во близина на земјоделски површини. Според интервјуата направени за секторска студија, грижата за здравјето на пчелите била најтешка задача за земјоделците и многу од нив регистрирале големи загуби на пчели“, велат од косовското Министерство за земјоделство.

  Од Министерството посочуваат дека дел од лекциите кои ги научиле се дека е потребна внимателна евалуација на начинот на кој се даваат субвенциите, како и нивен поголем мониторинг, а истакнуваат и дека многу почетници пчелари го потценуваат знаењето потребно за успешно производство на мед.

  Албанија

  Според податоците на Министерството за земјоделство и рурален развој на Албанија, бројот на пчелни семејства последниве две години забележува драстичен пораст. Додека во периодот од 2017 до 2019 бројот се движел околу 290 илјади пчелни семејства, во 2020 тој се искачил на 358.000, а лани имало 394.000 пчелни семејства.

  Сепак, како и во Косово, растот на пчелните семејства не е следен со растот на производство на мед. Во 2019 во Албанија биле произведени 4.116 тони мед, додека лани произведени биле 4.835 тони мед.

  Во поглед на субвенциите, од Министерството за земјоделство и рурален развој на Албанија ни одговорија дека тие изнесуваат 1.000 леки (8,5 евра) по пчелно семејство за пчеларници кои имаат повеќе од 50 пчелни семејства. Но, оттаму додаваат дека сумата не може да надмине повеќе од 150.000 леки (1.270 евра) по апликант.

  „Изминативе неколку години пчеларството четирикратно се зголеми во бројки. Секторот одлучно се движи кон квалитетно производство. Нашата долгорочна визија е транзиција кон органски производи, кои ја зголемуваат додадената вредност на секторот и приходите на пчеларите“, ни изјавија од Министерството.

  И во Албанија не постои изработена анализа за тоа како климатските промени влијаат врз пчелите и пчеларството. Од Министерството потенцираат дека во иднина ќе продолжат да ги поддржуваат пчеларите преку национални програми, а преку нов закон сакаат да ја зацврстат соработката со организациите на пчелари. Велат дека сите пчелари ќе бидат регистрирани во посебна база на податоци за земјоделието и животните, а ќе бидат изработени и програми за подобрување на пасиштата и мониторинг на движењето на пчелите.

  Светските новински агенции пренесоа дека пандемијата со КОВИД-19 била „златна година за пчелите“ во Албанија, а дел од пчеларите изјавиле дека во 2021 година имале успешна сезона со „процвета на при каква што немало во последниот половина век. Ова, според медиумите, било огромна пресвртница од катастрофалните 2016 и 2017 година кога 40% од пчелните семејства во Албанија изумреле, а пчеларите претрпеле загуба од 60 милиони евра.

  Можат ли институциите да се обединат како пчелите?

  Низ историјата за пчелите и медот се поврзуваат многу интересни и необични приказни и легенди. Пред повеќе од 8.000 години, во пештера во источна Шпанија праисториски уметник насликал човек кој се качува по скали за да собере мед. Пчелите се појавуваат и на монети кои се користеле во Стара Грција, а постојат и записи дека по неговата смрт, Александар Македонски бил поставен во ковчег полн со мед.

  Модерната наука, пак, вели дека овие инсекти се мајстори за комуникација и решавање математички задачи. Медот е познат поради неговите лековити својства, како и тоа што е еден од ретките прехрамбени производи кој нема рок на траење, а специфичен е и посебниот „танц“ кој пчелите го прават за да комуницираат меѓусебно за тоа каде се наоѓа најдобриот извор на храна.

  Но, она што пчеларите кои ги сретнавме при нашето патешествие го истакнуваат како една од најважните карактеристики кои луѓето можат да ги научат од пчелите е вредната работа, организацијата и слогата.

  За да произведе еден килограм мед, една пчела треба да посети четири милиони цветови и да помине растојание еднакво на обиколување на планетата Земја четири пати. Во секое пчелно семејство има посебна хиерархија, каде секоја единка си ја знае својата работа и ја извршува со голема ефикасност, додека овие инсекти имаат и систем за брза реакција кога нивната матица, храната, или пак кошницата се соочени со опасност од надвор. Токму овие техники се инспирација за бројни тимски тренинзи низ светот, кои преку моделот на пчелите се обидуваат да ја подобрат организираноста, комуникацијата, тимската работа и поддршката во компаниите.

  „Тоа е исто како едно добро семејство. Една организирана куќа која живи сложно. Кај пчелите пред сè е слогата и работата. Па така и кај едно наше семејство – доколку сложно работи, се гледа напредок. Доколку има неслога – нема напредок“, ни објаснува младиот Бојовски.

  За да има напредок во напорите за спас на пчелите и зачувување на биодиверзитетот ќе биде потребна токму ваква „пчелна“ организација и слога меѓу многу институции, не само во нашиот регион туку и на глобално нови.

  Европската комисија во јуни усвои револуционерен Предлог-закон за обнова на природата во кој клучен фокус ќе биде ставен спречување на губењето на популациите на опрашувачи до 2030 година. Комисијата исто така предложи намалување на користењето и ризикот од хемиски пестициди за 50% до крајот на деценијава, како и целосна забрана на пестицидите во еколошки чувствителните подрачја кои треба да се зачуваат за опрашувачите кои се под закана.

  „Јас сум по природа оптимист – мислам дека ќе ја добиеме таа битка. Мора да се случи нешто во главата на луѓето, да сфатат дека не треба да се сече гранката на која седиме“, ни порача пчеларот Кировски на крајот на нашиот разговор, додека во позадина се слушаше брмчењето на неговите пчели.

  Автори: Мартин Колоски, Даниел Евросимоски

  *Оваа содржина е овозможена од проектот „Одржлива иднина за регионот Шара-Кораб-Коритник“,  финансиски поддржан од Германската федерална фондација за животна средина (DBU) и од добротворната фондација „Аге В. Јенсен“ (Aage V. Jensen)

• Mjalti është duke u zhdukur para ndryshimeve klimatike

  Fshati Bilushë ndodhet rreth gjysmë ore nga qendra e Prizrenit, në afërsi të Parkut Kombëtar “Mali Sharr” në anën e Kosovës. E rrethuar me shumë natyrë, dhe larg ambientit të qytetit, gjeti vendin e vet bletaria e Shqipe Shalës, e quajtur “Etniku”.

  Ajo na përshëndeti e veshur me një bluzë ku shkruhej në zhargonin e internetit “GRL PWR” ose “Fuqia e femrës”. Së bashku me burrin e saj Liridon, këtë bletore ata e zhvilluan në një biznes familjar. Ideja fillestare për rritjen e bletëve dhe kryerjen e kësaj pune specifike erdhi prej saj.

  Historia e Shalës filloi rreth 13 vite më parë, pasi ajo vizitoi një panair në Zvicër ku kishte blerë një kavanoz me mjaltë. Menjëherë pas kësaj ajo me katër koshere bletësh filloi të merret me këtë profesion. Me kalimin e viteve, numri i koshereve vetëm rritej.

  Punojmë bashkë me bashkëshortin Liridonin. Pa ndihmën e tij nuk do të kisha arritur këtu. Afërsisht kemi dyqind koshere. Mjaltin e shesim nga shtëpia. Kemi edhe dy barnatore që u dërgojmë sepse jemi biznes i regjistruar. Kemi të drejtë të shesim edhe nëpër vende të tjera, por konsumantorët e shumtë blenë nga shtëpia.

  Ajo është një nga bletaret e pakta në rajonin e Prizrenit dhe prej punës së saj është frymëzuar edhe një bletare tjetër.

  “Besoj se do të jem frymëzim për shumë femra të tjera”, shpreson Shqipja.

  Përveç bletores kryesore në Bilushë ku mbledhin mjaltin, familja Shala mban edhe një bletore tjetër ku mbarështojnë mbretëresha dhe shtojnë numrin e bletëve.

  Bletaria e tyre kryesore, shpjegojnë ata, ndodhet në një territor pa pesticide dhe herbicide

  “Bletaria e qëndrueshme është e rëndësishme sepse bletët polenizojnë natyrën dhe mjalti si produkt që i shërben njeriut për shumë sëmundje dhe për nevoja financiare, sepse njeriu duhet të jetojë nga diçka”, thonë ata.

  Me kolegët e tyre bletërritës në anën tjetër të “Sharës” në Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë, bashkëpunimi aktualisht është vetëm përmes rrjeteve sociale ku shkëmbehen ide dhe mendime, por besojnë se fizikisht do të jetë edhe më mirë.

  “Ajo ju pickojnë, por ju i doni ato”

  Në rrëzë të maleve të Osogovës, në Gratçe të Koçanit, një duzinë bletarësh po diskutojnë vrullshëm se mjalti i kujt është më i mirë. Bletarët nga rajoni i Malit Sharr ndajnë mjeshtëritë e tyre, dhe ata nga rajoni i Bregalnicës hapin kavanoza me mjaltin e tyre për t’i shijuar dhe për të marrë “verdiktin”.

  Zoran Zoksimovski, nga fshati i Sharrit i Jelovcës së sipërme, tashmë ka marrë çmime për cilësinë e mjaltit. Ajo që është e pazakontë në historinë e tij është se ai u fut në bletari pavarësisht se ishte alergjik ndaj pickimeve të bletëve.

  Ai tregon se disa herë ka qenë në një situatë shumë të rëndë shëndetësore. Por me kalimin e kohës ai mësoi të kujdeset për veten, duke marrë injeksione kundër një reaksioni alergjik.

  “Një herë më pickuan në mënyrë kritike, më dërguan në spitalin e Gostivarit dhe kur më erdhi vetëdija, thashë – po i shes të gjitha bletët! Por kur u ktheva në bletore, ndryshova mendjen. Kjo është dashuria ndaj bletëve… ato të tërheqin”, thotë ai.

  Ai ishte blegtor, por pasi gjeti një familje bletësh në natyrë, filloi bletarinë. Pastaj bleu edhe një koshere, ndërsa tjetrën e mori si dhuratë. Sot pas shtatë vitesh ka mbi 60 familje bletësh.

  “Më lindi në dashuri. Në fillim mendova se do të mbaja vetëm ato tre kosheret e para, sa për të pasur mjaltë për vete. Por ata filluan të shumohen mes vete dhe më lindi dashuria edhe mua edhe familjes sime”, shpjegon Zorani.

  Dashurinë për këto insekte gjithashtu e thekson dhe Muhamed Jashari, nga fshati i Tetovës Veshalla, në zemër të malit Sharr. Ai thotë se në malin Sharr ka mjaltë livadhore cilësore, sepse natyra është e pastër – pa ndotje, spërkatje dhe pesticide.

  “Duhet ta duash bletën. Ajo ju pickojnë, ju helmojnë me helm, por ju e doni ato. Kjo është dashuri”, na thotë ai duke qeshur.

  Për 28-vjeçarin Denis Bojovski nga fshati Bërvenicë, bletaria është hobi, por edhe pasion. Ai filloi katër vjet më parë, dhe tashmë ka më shumë se 20 koshere.

  “Kur hyj në bletore dhe kur ndalem dhe shoh sa të organizuara punojnë, më qetëson. Kur shoh sesi secila pre tyre bën punën e vet, të gjitha kanë një detyrë të caktuar dhe e kryejnë atë. Ato thjesht kontribuojnë për të gjithë natyrën duke polenizuar pemët”, thotë ai.

  Zoki, Shqipja dhe Denisi ishin pjesë e grupit të bletarëve nga rajoni i Sharrit të cilët shkëmbyen përvoja me kolegët e tyre nga rajoni i Bregalnicës. Instruktorët nga Shoqata “Meden Istok” trajnuan bletarët e Pollogut se si të përballen në mënyrë të qëndrueshme me një nga kërcënimet më të mëdha për bletët – rriqrën varroa destructor.

  “Qëllimi i mënyrës së qëndrueshme është simbioza e njeriut me natyrën. Dashuria e bletëve dhe ruajtja e biodiversitetit. Përdorimi i kimikateve sintetike dhe kimikateve të tjera janë kryesisht më të dëmshme për vetë personin, pra bletërritësin, sesa për bletët, dhe mbetjet mund të mbeten në disa nga produktet e bletëve nëse ato nuk përdoren siç duhet. Në metodën e qëndrueshme të bletarisë, të cilën e aplikojmë në “Meden Istok”, përdoren vetëm acidet organike dhe kontrolli biologjik kundër Varroas”, thotë mmagjistri i shkencave bujqësore. Marian Arsov, anëtar i grupit kryesor të bletarëve nga rajoni i Bregalnicës “Meden Istok” dhe edukator për një mënyrë të qëndrueshme të bletarisë”.

  Nëse nuk ka bletë, nuk ka ushqim

  Arsov ka më shumë se 25 vjet që merret me bletari dhe e di shumë mirë se sa rol të rëndësishëm luajnë bletët në ruajtjen e planetit. Përveç përfitimit të drejtpërdrejtë, si prodhimi i mjaltit, propolisit dhe dyllit, ai thotë se roli indirekt i bletarisë, nëpërmjet polenizimit, është 150 herë më i madh nga pikëpamja financiare.

  Sipas Organizatës së Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë (FAO), 70 në çdo 100 kultura bujqësore, të cilat sigurojnë rreth 90% të ushqimit të njerëzve, varet nga polenizimi nga bletët e egra dhe “të zbutura”. Një në çdo tre kafshime që një person mesatar vendos në gojën e tij polenizohet nga bletët, duke përfshirë shumicën e frutave dhe perimeve, farave dhe arrave.

  Por numri i bletëve në nivel botëror në dekadat e fundit është në rënie të vazhdueshme. Edhe pse nuk ka asnjë shkak të vetëm për këtë problem, si fajtorët më të mëdhenj për shkatërrimin e habitateve natyrore të këtyre insekteve shquhen, pesticidet, sëmundjet dhe bujqësia masive. Por një problem shtesë, që varet mbi fatin e bletëve dhe që po intensifikohet gjithnjë e më shumë, janë ndryshimet klimatike.

  Rritja e temperaturave po shkakton më shumë periudha të thata ngjarje ekstreme më të shpeshta të motit, ndërsa dimrat jashtëzakonisht të ngrohtë po bëjnë që bimët të ndryshojnë periudhat e tyre të lulëzimit, duke prishur dietën e bletëve ndërsa dalin nga letargjia.

  “Ne në Maqedoni, jo vetëm në bletari, por edhe në sektorë të tjerë, ndryshimet klimatike i ndjejmë thellë në lëkurën tonë. Një shembull është viti i kaluar, kur kemi pasur një periudhë të thatë – më shumë se 40 ditë me temperatura mbi 40 gradë. Një periudhë pa kullota, pra një periudhë në të cilën nuk kishte polen për bletët dhe familjet e bletëve të dimëruara që dolën këtë vit janë me forcë më të dobët. Numër më i vogël i individëve në koshere. E gjithë kjo është rezultat i ndryshimeve klimatike. Periudhat e gjata të thata me temperatura ekstreme që prekin çdo sektor të bujqësisë. Ndihen ndryshimet klimatike në bletari, pasi të ardhurat nga bletaria janë dyfish më pak, por edhe numri i familjeve të bletëve. Këtë vit ka rajone të tëra në të cilat ka humbje të mëdha të familjeve të bletëve, pikërisht për shkak të atyre ndryshimeve klimatike”, thekson Arsov.

  

  Për seriozitetin e situatës dëshmon edhe Vanço Kirovski, kryetar i “Meden Istokut”. Ai është marrë me bletari që nga viti 1993, por thotë, ndërsa më parë me natyrën e mirë dhe zhvillimin e madh të familjeve të bletëve, amortizohej problemi i sëmundjeve si Varroa, së fundmi, me ndryshimet klimatike, bletarët janë “lënë të luten”, për ditë të bukura me diell me shumë rendimente.

  “Ne vetë nuk jemi të vetëdijshëm që po e presim degën në të cilën jemi ulur. Nuk varet vetëm nga ne si bletarë. U bëjmë thirrje të gjithëve që të ndërgjegjësohen në kohë dhe të ruajnë natyrën. Sepse bleta është pjalmuesi më i madh. Pra, njerëzit dhe qytetarët kanë 70-80% përfitime në mënyrë indirekte, dhe 20-30% i mbetet bletarit”, thotë Kirovski.

  Ai thekson një faktor tjetër njerëzor që ndikon në popullatën e bletëve – eksperimentimin me kohën. Sipas Kirovskit, kjo është veçanërisht problematike gjatë shpërbërjes së reve të breshrit, pas së cilës shfaqet një periudhë e gjatë e thatësirës.

  “Gjatë asaj periudhe të thatë nuk ka mbledhje nektari, nuk ka polen ndërsa poleni është burim proteinash për zhvillimin e familjeve të bletëve dhe dimërimin e tyre, dhe lindjen e bletëve në atë familje. Prandaj ndodh që këtë vit të ketë shuarje të madhe të familjeve të bletëve në Maqedoni, pikërisht për shkak të asaj periudhe të thatë, dhe indirekt përmes mungesës së polenit në familjet e bletëve. Mendoj se natyra duhet lënë në nivelin e saj, ja siç është kjo pranverë. Mos shpërndahen retë në çdo mënyrë të mundshme, sepse – siç thonë më të moshuarit– “nga breshëri nuk ka uri”, ndërsa kështu vuajmë të gjithë”, shton Kirovski.

  Rrjetëzimi i të tre rajoneve

  Të rrethuar me mjaltë dhe ushqim lokal nga Maqedonia e Veriut, Kosova dhe Shqipëria, dhjetëra valltarë të rinj performuan valle popullore nga të tre vendet e zonës përreth. Përmes panairit rajonal që u mbajt në Kodrën e Diellit u shfaqën bukuritë e rajonit. Mbështetja e bletarëve dhe bletarisë organike ishte një nga fushat ku organizatat nga këto tre vende u fokusuan përmes projektit “E  ardhme e qëndrueshme për rajonin e Sharës/Korabit-Koritnikut“.

  Projekti mbështet drejtpërdrejt bletarët nga popullsia lokale në këto tre zona të mbrojtura, me qëllim përmirësimin e njohurive të tyre dhe zhvillimin e komunikimit të ndërsjellë.

  

  Galeria: Pjesë e atmosferës së panairit rajonal “Bukuritë e rajonit Shar/Korab-Koritnik” që u mbajt në Kodrën e Diellit.

  “Te bletarët, në pjesën e Malit Sharr, nuk ka bashkëpunim të drejtpërdrejtë, për të shkëmbyer njohuritë drejtpërdrejt me njëri-tjetrin. Por nga ana tjetër, ata janë një grup shumë i mirë që mëson shumë shpejt, dhe pa dallim nëse takohen në Kosovë, Serbi, Shqipëri apo Maqedoni, shumë lehtë transmetojnë informacione për atë që ka të re në treg, çfarë pajisje mund të blejnë ose shkëmbejmë dhe shohim një potencial të madh për projekte të tilla në të ardhmen – ku do t’i mbështesim dhe në çfarë mënyre do t’u ofrojmë vetëm një platformë për të bashkëpunuar me njëri-tjetrin dhe të shkëmbejnë njohuri”, shpjegon Frosina Pandurska-Dramiqanin nga Shoqëria Ekologjike e Maqedonisë, të cilët janë pjesë e projektit.

  Sipas saj, një segment i projektit janë edhe praktikat bujqësore, të cilat kalohen brez pas brezi, të mos humbasin për brezat e ardhshëm.

  “Është shqetësuese që pas 5-10 vitesh nuk do të kemi një transferim të njohurive, sepse nuk është më çështja nëse të rinjtë duan të angazhohen në këto praktika tradicionale, por nuk do të kemi të moshuarit për t’i transferuar ato praktika. Vetë projekti na mëson se si të komunikojmë më mirë me këto grupe, por është gjithashtu një platformë e shkëlqyer për ndërtim të mëtejshëm. Në njerëzit që mbështesim, shohim individë dhe organizata që në të ardhmen do të jenë mentorë, për të përhapur këtë njohuri dhe në të ardhmen të kemi vazhdimisht projekte të vogla ose subgrantues të cilët do të punojnë në atë fushë – qoftë turizëm, blegtori, bletari… thjesht veprime për të mbrojtur biodiversitetin”, shton Pandurska-Dramiqanin.

  Sandra Wigger nga Euronatur, të cilët janë partnerë në projekt, thotë se ideja e tyre ishte zhvillimi rajonal së bashku me popullatën vendase, me qëllim që banorët të bëhen shtytës në përmirësimin e gjendjes së tyre dhe të angazhohen në mbrojtjen e natyrës.

  “Nëpërmjet analizave tona kemi evidentuar se ka arsye të shumta për tendencat negative të gjendjeve, ndërsa një nga më të rëndësishmet është se njerëzit shpërngulen, shkojnë në qytetet e mëdha apo shpërngulen jashtë vendit, pra kemi një shpopullim të madh. Por ky rajon ka një rëndësi të madhe dhe ne duam që këtu të ketë njerëz që do të bartin teknikat e mira që i përkasin vetë rajonit”, shpjegon Wigger.

  Sipas Pandurska-Dramiqanin, efektet e aktiviteteve të tyre do të rriteshin nëse institucionet punojnë së bashku në një qasje të unifikuar në zonat e mbrojtura në të tre vendet.

  “Pa plane menaxhimi, si dokument bazë për menaxhimin e gjithë zonës, është njësoj sikur nuk kemi asnjë strategji. Këto janë dokumente që kanë të tre vendet, por ideja në të ardhmen do të ishte që të gjitha ato dokumente të veçanta të unifikohen. Një zonë ku përfundon në Maqedoni, kur hyn në Kosovë, duhet të jetë gjithashtu zonë e rreptë e mbrojtjes, jo zonë tjetër. Jemi shumë larg zonimit të unifikuar ndërkufitar, që të mund të themi që ja tani është një zonë e mbrojtur ndërkufitare, se ka një program të përbashkët monitorimi, shkëmbehen të dhëna për biodiversitetin… Është e gjitha një e ardhme e bukur drejt së cilës synojmë, por ka shumë, shumë punë për të bërë në çdo nivel”, shpjegon ajo.

  Në panair mori pjesë edhe drejtori i Parkut Kombëtar “Mali Sharr” Ibrahim Dehari, i cili mori pjesë në diskutimin për mundësitë e zhvillimit dhe të mbrojtjes së zonës. Një nga konkluzionet ishte se nevojitet më shumë bashkëpunim ndërmjet institucioneve dhe organizatave lokale dhe joqeveritare.

  “Deri më tani, institucionet që menaxhonin pjesën që tani është shpallur Park Kombëtar ishin të pakta, por tani atë rol e ka marrë Parku Kombëtar, i cili duhet të menaxhojë të gjithë territorin dhe të gjitha resurset e Malit Sharr. Me përgjegjësi mund të them se bashkëpunimi ynë me parqet e tjera kombëtare është i shkëlqyeshëm, me “Mavrovën”, “Pelisterin” dhe “Galiçicën”. Ne ndajmë informacione të ndryshme në pjesën e menaxhimit, mbrojtjes dhe zhvillimit, si dhe për përvojat që do të na nevojiten, të cilat do të jenë sfidë për ne – si shërbimi i rojes dhe i kontrollit në të gjithë Parkun Kombëtar”, thotë Dehari.

  Kur e pyetëm se si e sheh zhvillimin e bletarisë në Parkun Kombëtar në të ardhmen, drejtori tregoi se janë duke shqyrtuar mundësinë që donatorët të ndihmojnë bletarët me pajisje të caktuara, si gardhe që do të parandalonin dëmtimin e bletëve nga kafshët e egra.

  “Jemi në proces të certifikimit të disa produkteve nga Sharri, si mjaltin dhe gështenjën dhe produkte të tjera. Pas kësaj edhe t’i brendojmë, që të shndërrohen në produkte që do të mund të gjejnë tregun e tyre. Presim që ky proces të zgjasë disa muaj. Nuk është e thjeshtë”, shton Dehari.

  “Jetojmë vetëm me shpresë”

  Disa materiale të nevojshme për t’u marrë me këtë profesion kohët e fundit janë shtrenjtuar 100%, shpjegon bletari Toni Josifovski, i cili prej 25 vitesh punon në këtë fushë. Sipas tij, i gjithë aktiviteti është i varur nga importi, kurse kosheret dhe makineritë e nevojshme blihen nga Serbia.

  Rendimenti i bletëve është ulur edhe për shkak të kushteve atmosferike, prandaj, thotë ai, është rritur edhe çmimi i mjaltit natyral.

  “10 vitet e fundit kanë qenë katastrofike. Një nga vitet më të mira ishte viti i kaluar për rajonin e Ohrit, gjithçka tjetër ishte katastrofë. Për 10 vitet e fundit rendimentet janë 5 kilogramë, madje më pak se 5 kilogramë për koshere”, thotë Josifovski.

  Në rritjen e çmimit kanë ndikuar edhe shpenzimet e barnave për mbrojtjen e bletëve, por edhe ushqimi, thotë Josifovski dhe shton se çmimi mesatar aktual prej 600 denarë për kilogram mjaltë, është shumë i ulët.

  “Por fuqia ekonomike e njerëzve, fuqia blerëse është e dobët. Duhet të punojmë këtu, duhet të bëjmë diçka”, thotë ai, duke shtuar se çmimi prej 800 denarë për kilogram mjaltë për momentin do të ishte më realistik.

  

  Përveç problemeve ekonomike me të cilat ballafaqohen, Josifovski, i cili është edhe kryetar i Shoqatës së Bletarëve “Ohrid”, paralajmëron edhe për dëmet nga kafshët e egra me të cilat përballen bletarët. Sipas tij, duhet një zgjidhje ligjore për sulmet nga arinjtë. Njëkohësisht ai tregon se çështjet gjyqësore zgjasin edhe nga 4-5 vjet dhe thotë “kur do të përfundojë gjykimi, paratë nuk vlejnë asgjë”.

  Sipas tij, problem shtesë është edhe mjalti fallco, për të cilin thotë se po vërshon tregjet e mëdha.

  Kriza financiare po i godet rëndë bletarët, sqaron kryetari i Unionit të Shoqatave të Bletarëve të Maqedonisë dhe shoqatës së bletarisë “Nektar”, Mende Trajkovski. Ai ka 30 vite që merret me bletari dhe thotë se personalisht ka qenë dëshmitar i rënies së rendimenteve. Që nga viti 2003, për të cilin thotë se do ta mbajë mend gjatë gjithë jetës për shkak të rendimentit të madh, deri më tani rendimenti shënon vetëm rënie.

  Trajkovski dyshon se edhe ndryshimet klimatike qëndrojnë pas këtij problemi. Kështu, ai apelon që institucionet shkencore të prononcohen për një lidhje të tillë. Përmes Unionit janë drejtuar te Drejtoria për Çështje Hidrometeorologjike, por thonë se kanë marrë raport jo të plotë.

  “Institucionet shkencore duhet të prononcohen, të shohim arsyen e vërtetë, ne jemi 99.9% të bindur se ndryshimi klimatik është arsyeja”, thotë Trajkovski.

  Pavarësisht investimit, Trajkovski thotë se ka rendiment të vogël dhe thekson se edhe pse subvencionet janë të mirëseardhura, nuk mjaftojnë.

  “Ne investojmë dyfishin e subvencioneve, të themi 10 euro, vetëm për të mbajtur gjallë familjet e bletëve. Meqenëse çmimet janë rritur, mund të kemi investuar më shumë se dy herë. Por, jemi të dashuruar me bletët, nuk i lëmë dhe vetëm shpresojmë ‘hajde vitin tjetër, hajde vitin tjetër’, ndoshta 10 vjet me radhë jetojmë vetëm me shpresë”, thotë Trajkovski.

  Me probleme po përballen edhe bletarët nga Shqipëria. Dritan Andreu nga fshati Zagrad i Shqipërisë ka rreth 5 vite që prodhon mjaltë, por thotë se kanë nevojë për ndihmë shtesë për të vazhduar me këtë profesion.

  “Kemi nevojë për ndihmë materiale, koshere, centrifuga. Disa nga këto i kemi tashmë, por na duhen më të reja, më moderne, tonat janë më të vjetra”, shpjegon Andreu.

  Kur e vizituam në bletoren e tij, gjatë verës çmimi i mjaltit ishte rreth 18 euro, gjegjësisht 1100 denarë për kilogram. Andreu thotë se ka kërkesë për mjaltin që e shet me porosi dhe se ende nuk ka ardhur në një situatë që duhet ta shesë mjaltin në treg.

  Institucione të pasinkronizuara

  Nga mospërputhja e të dhënave për numrin e familjeve të bletëve mes institucioneve kompetente, përmes mungesës së analizës së ndikimit të ndryshimeve klimatike mbi bletarinë e deri te monitorimi i pamjaftueshëm i sëmundjeve të bletëve, Enti Shtetëror për Revizion i Maqedonisë së Veriut para dy vjet konstatoi një numër të madh vërejtjesh për masat dhe politikat për zhvillimin e bletarisë në vend.

  Dallimi në të dhënat nga Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë dhe Entit Shtetëror të Statistikave, është i madh dhe çdo vit vetëm sa vjen e rritet.

  

  “Përkundër ekzistimit të një dallimi të madh në numrin e familjeve të bletëve në nivel vjetor, nuk janë ndërmarrë veprime nga institucionet kompetente, Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave, Agjencia për Ushqim dhe Veterinari, Agjencia për Mbështetje Financiare në Bujqësi dhe Zhvillim Rural dhe Enti Shtetëror për Statistika, për të përcaktuar shkaqet, as për të përcaktuar numrin e saktë të familjeve të bletëve, duke pasur parasysh se disponueshmëria e të dhënave të sakta dhe të harmonizuara ka një rëndësi të madhe për avancimin dhe zhvillimin e bletarisë në vend”, theksojnë revizorët.

  Gjithashtu, revizorët kanë konstatuar se nuk është krijuar kadastër i kullotave të bletëve dhe për një periudhë të gjatë kohore nuk janë bërë kontrolle inspektuese në fermat e bletëve për mënyrën e përdorimit të produkteve të shënuara si të rrezikshme për bletët.

  Ministria e Bujqësisë e shpjegon dallimin në shifra me përdorimin e një metodologjie të ndryshme, si dhe periudhën e ndryshme kohore sipas së cilës kryhet regjistrimi i familjeve të bletëve. Nga aty theksojnë se Enti Shtetëror i Statistikave për herë të fundit ka bërë regjistrimin e bujqësisë në vitin 2007, ndërsa ai i radhës është planifikuar për tetor të vitit 2023.

  Nga Agjencia për Ushqim dhe Veterinari (AUV), nga ana tjetër, na thanë se janë përgjegjëse për të dhënat e publikuara për numrin e fermave dhe numrin e familjeve të bletëve që janë të evidentuara në Sistemin Informativ Veterinar të tyre.

  “Sipas Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve, jo Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë (AUV), por bletarët, një herë në vit, në muajin prill, janë të detyruar të bëjnë inventarizimin e familjeve të bletëve, ndërsa shoqatat veterinare, të cilat kryejë inspektimet e gjendjes shëndetësore në bletore, gjendjen numerike të bletëve e evidentojnë në Sistemin Elektronik Veterinar të AUV-së. Agjencia kontrollon punën e shoqërive veterinare që punojnë në terren dhe zbatojnë masat nga Urdhri Vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, me të cilin AUV ka lidhur marrëveshje për realizimin e këtyre aktiviteteve. Kontrollet e bletoreve kryhen nga AUV-ja, vetëm në rast sëmundjesh dhe në rast dyshimi”, thonë nga Agjencia.

  Më shumë bletë dhe subvencione, më pak mjaltë

  M. së Veriut

  Të dhënat që morëm nga AUV-ja, tregojnë se në vitin 2022, Maqedonia e Veriut kishte 290.879 familje bletësh dhe 6.714 ferma bletësh. Krahasuar me vitin e kaluar, numri i familjeve të bletëve është ulur me 7%, ndërsa ai i bletarëve me 6%.

  Nga shifrat për prodhimin e mjaltit që kemi marrë nga Ministria e Bujqësisë, vërehen shumë reterimeve në vitet e fundit. Pavarësisht rritjes së vazhdueshme të numrit të familjeve të bletëve, prodhimi i mjaltit ka shënuar rënie. Në vitin 2018 janë prodhuar 561,2 ton mjaltë, ndërsa në vitin 2019 janë prodhuar vetëm 174,5 ton mjaltë. Në vitin 2020, ky numër u rrit në 279,7 ton mjaltë, ndërsa vitin e kaluar në qershor u prodhuan 140,6 ton mjaltë.

  Megjithatë, këto të dhëna nuk përputhen me të dhënat që figurojnë diku tjetër. Për shembull, sipas Raportit vjetor për bujqësi 2019, dhe sipas të dhënave të Entit Shtetëror të Statistikave, prodhimi i mjaltit në vitin 2018 ishte 475 ton (86 ton dallim në krahasim me të dhënat e Ministrisë së Bujqësisë), ndërsa në vitin 2019 953 ton (plot 780 tonë diferencë nga të dhënat e Ministrisë së Bujqësisë).

  Fakti që shifrat për mjaltin e prodhuar që na jep Ministria e Bujqësisë dhe Pylltarisë janë problematike, tregon edhe ajo se nëse pjesëtohen me numrin e familjeve të bletëve, rezulton se në vitin 2018, një familje bletësh ka prodhuar mesatarisht 2,3 kilogramë mjaltë, në vitin 2019 ka prodhuar 0,7 kilogramë mjaltë, ndërsa në vitin 2020 0,9 kilogramë mjaltë. Kjo shifër është rreth dhjetë herë më e ulët se mesatarja në Kosovë dhe Shqipëri dhe është shumë më e ulët se mesatarja në Bashkimin Evropian, ku një familje bletësh prodhon mesatarisht mbi 20 kilogramë mjaltë në vit.

  Në lidhje me mbështetjen financiare për bletarinë, Ministria e Bujqësisë dhe Pylltarisë informon se për vitin 2021 janë paguar 210 milionë denarë subvencione për 5.906 bletarë. Në pesë vitet e fundit subvencionet janë rritur me 60%, ndërsa numri i bletarëve të përfshirë, është rritur për 69%.

  Nga Ministria na thanë se vitin e ardhshëm do të fillojë modeli i ri i subvencionimit, me të cilin paratë do të paguhen paraprakisht, gjë që duhet t’i ndihmojë të gjithë fermerët, përfshirë edhe bletarët, të kenë mundësi t’i përdorin mjetet në kohën e duhur.

  “Ministria e Bujqësisë e ka njohur rëndësinë e bletarisë dhe në katër vitet e fundit ka bërë disa përmirësime që kanë ndikuar pozitivisht te bletarët dhe kanë nxitur rritje të interesit, veçanërisht tek fermerët e rinj dhe gratë rurale. Me vendosjen e kuadrit ligjor për shitjen nga shtëpia, bletarët fituan mundësinë e shitjes legale të mjaltit dhe produkteve të bletëve. Jemi kujdesur që ata bletarë që prodhojnë mjaltë organik dhe ata bletarët e të cilëve janë vendosur në vende më të larta, në zona me mundësi të kufizuara, të stimulohen në mënyrë adekuate. Që bletaria është një degë fitimprurëse, dëshmon fakti se për masat e programit rural, interesimi më i madh tek fermerët e rinj dhe tek fermeret femra është pikërisht për blerjen e pajisjeve për bletarinë dhe prodhimet e bletës”, na thanë nga Ministria e Bujqësisë dhe Pylltarisë.

  Në Maqedoninë e Veriut ende nuk ka një analizë të ndikimit të ndryshimeve klimatike në bletari, dhe MBPEU vetëm na dha një përgjigje të shkurtër se së bashku me fermerët dhe organizatat ndërkombëtare të ushqimit po e monitorojnë situatën dhe se po punojnë së bashku për gjetjen dhe krijimin e politikave për të reduktuar ndikimin e ndryshimeve klimatike.

  Në pyetjen tonë se a ka ndonjë iniciativë për brendimin e mjaltit të Maqedonisë, nga Ministria na theksuan se çdo vit publikojnë thirrje për raporte financimi për “Shënim gjeografik”, “Shënim për origjinën” ose “Specialitet tradicional”.

  “Me mbështetjen tonë financiare u mundësojmë brandeve që kanë aplikuar dhe plotësojnë kushtet që të mund të mbrojnë produktin e tyre. Në veçanti, disa produkte aktualisht janë në procedurë përfundimtare për mbrojtjen e emrit gjeografik, ndër të cilët “Mjalti i gështenjës Belasiçki”, ndërsa procedura për mbrojtjen e markës “Mariovski Med” (mjalti i Mariovës) është në fazën e përpilimit të raportit, dhe më pas do të vijojë mbrojtja e Shënimit Gjeografik, Shënimi i Origjinës apo Specialiteti Tradicional dhe komisioni i ekspertëve do të vendosë për formën e mbrojtjes”, thonë nga MBPEU.

  

  Kosova

  Nga të dhënat që kemi marrë nga Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural të Kosovës, shihet se numri i familjeve të bletëve në periudhën 2016-2020 është në rritje të vazhdueshme. Nga pak më shumë se 162 mijë familje bletësh në vitin 2016, në gati 263 mijë familje bletësh dy vite më parë.

  Ministria vlerëson se gjithsej në Kosovë ka rreth 6500 bletarë, ndërsa çmimi mesatar i një kilogrami mjaltë është rreth 12 euro (740 denarë). Në vitin 2019 në vendin janë subvencionuar 3238 bletarë me gjithsej 3 milionë euro.

  Edhe pse subvencionet për bletarët nga viti 2013 deri në vitin 2019 në Kosovë u rritën me 80% në vit, prodhimi i përgjithshëm i mjaltit u rrit shumë më ngadalë – për 39%. Është kuriozitet që produktiviteti i familjeve të bletëve gjatë gjithë kësaj periudhe kohore ka shënuar rënie.

  “Sasia mesatare e mjaltit të prodhuar për familje bletësh vlerësohet të jetë 10 kilogramë, që është shumë më e ulët në krahasim me vendet e rajonit dhe Evropës (22 kilogramë për familje bletësh). Vitet e fundit, ndryshimi i klimës me dimër dhe lagështi më të ngrohtë, si dhe zhvendosja e stinëve të pranverës dhe verës, ka vonuar lulëzimin e bimëve nga të cilat bletët varen për ushqim. Kjo është një nga arsyet e rendimenteve të ulëta që përjetojnë fermerët kosovarë. Përveç kësaj, aplikimi i papërshtatshëm i pesticideve, veçanërisht i neonikotinoideve, patën një ndikim negativ veçanërisht për bletët që ndodhen pranë zonave bujqësore. Sipas intervistave të bëra për një studim sektorial, kujdesi për shëndetin e bletëve ka qenë detyra më e vështirë për fermerët dhe shumë prej tyre kanë shënuar humbje të mëdha të bletëve”, thuhet në Ministrinë e Bujqësisë së Kosovës.

  Ministria thekson se një pjesë e mësimeve që kanë nxjerrë është se nevojitet një vlerësim i kujdesshëm i mënyrës së dhënies së subvencioneve, si dhe monitorimi më i madh i tyre, si dhe theksojnë se shumë bletarë fillestarë nënvlerësojnë njohuritë e nevojshme për prodhim të suksesshëm të mjaltit.

  Shqipëria

  Sipas të dhënave të Ministrisë së Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural të Shqipërisë, numri i familjeve të bletëve ka shënuar një rritje drastike në dy vitet e fundit. Përderisa në periudhën 2017-2019 numri ishte rreth 290 mijë familje bletësh, në vitin 2020 u rrit në 358 mijë, ndërsa vitin e kaluar ishin 394 mijë familje bletësh.

  Megjithatë, si në Kosovë, rritja e familjeve të bletëve nuk është përcjellë me rritjen e prodhimit të mjaltit. Në vitin 2019 në Shqipëri janë prodhuar 4116 ton mjaltë, ndërsa vitin e kaluar janë prodhuar 4835 ton mjaltë.

  Për sa i përket subvencioneve, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural e Shqipërisë na është përgjigjur se subvencionet janë 1000 lekë (8,5 euro) për familje bletësh për bletarit që kanë më shumë se 50 familje bletësh. Por nga ata shtojnë se shuma nuk mund të kalojë më shumë se 150.000 lekë (1.270 euro) për aplikant.

  “Gjatë viteve të fundit, bletaria është katërfishuar në numër. Sektori po ecën me vendosmëri drejt prodhimit cilësor. Vizioni ynë afatgjatë është një kalim drejt produkteve organike, të cilat rrisin vlerën e shtuar të sektorit dhe të ardhurat e bletarëve”, thonë nga Ministria.

  Edhe në Shqipëri nuk ka asnjë analizë në lidhje me atë sesi ndryshimet klimatike ndikojnë mbi bletët dhe bletarinë. Ministria thekson se edhe në të ardhmen do të vazhdojnë të mbështesin bletarët përmes programeve kombëtare, ndërsa përmes një ligji të ri duan të forcojnë bashkëpunimin me organizatat e bletarëve. Thonë se të gjithë bletarët do të regjistrohen në një bazë të posaçme të dhënash për bujqësinë dhe kafshët, ndërkaq do të zhvillohen programe për përmirësimin e kullotave dhe monitorimin e lëvizjes së bletëve.

  Agjencitë botërore të lajmeve raportuan se pandemia e COVID-19 ishte një “vit i artë për bletët” në Shqipëri dhe disa nga bletarët deklaruan se në vitin 2021 patën një sezon të suksesshëm me një “lulëzim bletësh që nuk është parë në gjysmë shekullin e fundit. Kjo, sipas mediave, ishte një kthesë e madhe nga viti 2016 dhe 2017 kur vdiqën 40% e familjeve të bletëve në Shqipëri dhe bletarët pësuan një humbje prej 60 milionë eurosh.

  A mund të bashkohen institucionet si bletët?

  Për bletët dhe mjaltin gjatë historisë janë të lidhura shumë histori dhe legjenda interesante dhe të pazakonta. Më shumë se 8000 vjet më parë, në një shpellë në lindje të Spanjës, një artist parahistorik kishte pikturuar një burrë që ngjitet në një shkallë për të mbledhur mjaltë. Bletët shfaqen edhe në monedha të cilat janë përdorur në Greqinë e Vjetër, por ka edhe shënime që pas vdekjes së tij, Aleksandri i Madh ishte vendosur në një arkivol plot me mjaltë.

  Shkenca moderne, megjithatë, thotë se këto insekte janë mjeshtër për komunikim dhe zgjidhjen e problemeve matematikore. Mjalti është i njohur për vetitë e tij mjekësore, si dhe është një nga produktet e rralla ushqimore i cili nuk ka datë skadence, dhe është gjithashtu specifike “vallëzimi” i veçantë që bëjnë bletët për të komunikuar me njëra-tjetrën se ku është burimi më i mirë ushqimor.

  Por ajo që bletarët që takuam në udhëtimin tonë theksojnë si një nga tiparet më të rëndësishme që njerëzit mund të mësojnë nga bletët është puna e palodhur, organizimi dhe harmonia.

  Për tu prodhuar një kilogram mjaltë, një bletë duhet të vizitojë katër milionë lule dhe të udhëtojë një distancë të barabartë me të rrotulluar planetin Tokë katër herë. Në çdo familje bletësh ka një hierarki të veçantë, ku çdo individ e njeh punën e tij dhe e kryen me efikasitet të madh, ndërkohë që këto insekte kanë edhe një sistem reagimi të shpejtë kur mbretëresha, ushqimi apo kosherja e tyre përballet me rrezik nga jashtë. Këto teknika janë frymëzim për trajnime të shumta ekipore në mbarë botën, të cilat përmes modelit të bletës përpiqen të përmirësojnë organizimin, komunikimin, punën ekipore dhe mbështetjen në kompani.

  “Kjo është njëjtë si një familje e mirë”. Një shtëpi e organizuar që jeton në harmoni. Me bletët, harmonia dhe puna janë para së gjithash. Kështu është me një nga familjet tona – nëse gjërat janë të harmonizuara, shihet përparim. Nëse ka përçarje – nuk ka përparim”, shpjegon i riu Bojovski.

  Për të bërë progres në përpjekjet për të shpëtuar bletët dhe për të ruajtur biodiversitetin, do të nevojitet pikërisht ky lloj organizimi i “bletëve” dhe harmoni mes shumë institucioneve, jo vetëm në rajonin tonë por edhe në nivel global.

  Komisioni Evropian në qershor miratoi një projektligj revolucionar për restaurimin e natyrës në të cilën fokusi kryesor do të jetë parandalimi i humbjes së popullatave të pjalmuesve deri në vitin 2030. Komisioni propozoi gjithashtu uljen e përdorimit dhe rrezikut të pesticideve kimike me 50% deri në fund të dekadës, si dhe një ndalim të plotë të pesticideve në zonat ekologjikisht të ndjeshme që duhet të ruhen për pjalmuesit që janë nën kërcënim.

  “Nga natyra jam një optimist – mendoj se ne do ta fitojmë atë betejë. Diçka duhet të ndodhë në kokat e njerëzve, që të kuptojnë se dega ku jemi ulur nuk duhet të pritet”, na tha në fund të bisedës tonë bletari Kirovski, ndërsa në sfond dëgjohej gumëzhima e bletëve të tij.

  Autorë: Martin Koloski, Daniel Evrosimoski

  *Kjo përmbajtje u mundësua nga  projekti “E ardhmja e qëndrueshme për rajonin Sharr-Korab-Koritnik”, i mbështetur financiarisht nga Fondacioni Federal Gjerman i Mjedisit (DBU) dhe fondacioni bamirës “Age V. Jensen” (Aage V. Jensen)

• Honey is disappearing before the climate change

  The village of Bilusha is located about half an hour from the center of Prizren, near the “Shar Mountain” National Park on the Kosovo side. Surrounded by a lot of nature, and away from the city environment, the apiary of Shqipe Shala, called “Etniku”, found its place here.

  She greeted us wearing a t-shirt with the words “GRL PWR” or “Women’s Power” written in Internet slang.

  Together with her husband Liridon, they developed this apiary into a family business. The initial idea for raising bees and doing this specific work came from her.

  Shala’s story began about 13 years ago, after she visited a fair in Switzerland where she bought a jar of honey. Immediately after that, she began to engage in this profession with four beehives. Over the years, the number of beehives just increased.

  “We work together with my husband Liridon. I wouldn’t have gotten this far without his help. We have approximately two hundred beehives, more or less. We sell the honey from home. We also deliver to two pharmacies, as we are a registered business. We have the right to sell in other places, but the most of the consumers buy from our home,” she explains to the Radio MOF.

  She is one of the few female beekeepers in the Prizren region, and another female beekeeper was inspired by her work.

  “I believe I will be an inspiration to many other women,” Shala hopes.

  In addition to the main apiary in Bilusha where they collect honey, the Shala family has another apiary where they breed bee queens and increase the number of bees.

  Their main apiary, they explain, is located in a territory without pesticides and herbicides.

  “Sustainable beekeeping is important because bees pollinate nature and honey is a product that serves man for many diseases and for financial needs, because man has to live on something,” they say.

  With their fellow beekeepers on the other side of “Shara” in North Macedonia and Albania, the cooperation is currently only through social networks where they exchange ideas and thoughts, but they believe that physically, it will be even better.

  “She bites you, but you love her”

  At the foot of the Osogovo Mountains, in Gratche, Kochani, a dozen beekeepers are heatedly discussing whose honey is the most beautiful. The beekeepers from the Shar Mountain region share their masterpieces, and those from the Bregalnica region open jars of their honey to be tasted and the “verdict” to be made.

  Zoran Zoksimovski, from the village of Gorno Jelovce in Shar Mountain, has already received awards for the quality of his honey. What is unusual about his story is that he got into beekeeping despite being allergic to bee stings.

  He explains that several times he happened to be in a very serious health situation. But over the time he learned to take care of himself, giving himself injections against an allergic reaction.

  “Once I was stung critically, they took me to the hospital in Gostivar and when I awaked I said – I’m selling all the bees! But when I returned to the apiary, I changed my mind. That’s the love of bees… they attract you,” he says.

  He was a stock breeder, but after finding a family of bees in the nature, he started with beekeeping. Then he bought another beehive and received one as a gift. Today, after seven years, there are over 60 bee families.

  “I fell in love. At first I thought I would only keep those first three beehives, to have honey for myself. But they started multiplying by themselves, and the family and I fell in love”, explains Zoksimovski.

  The love for these insects is emphasized by Muhamet Jashari, from Veshala village in Tetovo, in the heart of the Shar Mountain. He says that there is quality meadow honey on Shar Mountain, because the nature is clean – without pollution, spraying or pesticides.

  “You should love the bee.” She bites you, poisons you, but you love her. That is love,” he tells us with a laugh.

  Marjancho Arsov, beekeeping educator: We in Macedonia, not only in beekeeping but also in other sectors, feel the climate change deeply on our skin. An example is last year, when we had a dry period – more than 40 days with temperatures above 40 degrees. A pasture-free period, i.e. a period in which there was no pollen for the bees, and the bee families which servive the winter this year are weaker. Fewer individuals in the beehive. All this is the result of climate change.

  Bees are one of nature’s greatest pollinators. A famous quote is attributed to Albert Einstein: “If bees disappear, after four years people will disappear.”

  Vancho Kirovski, president of “Meden Istok” (Honey East):  We are not aware that we are cutting the branch we are sitting on. It is not only up to us as beekeepers. We appeal to everyone to become more aware and to preserve nature. Because the bee is the biggest pollinator. So, people, citizens have 70-80% benefits indirectly, and 30% remains for the beekeeper.

  For the 28-year-old Denis Bojovski from the villige Brvenica, beekeeping is a hobby, but passion as well. He started four years ago, and he had more than 20 beehives.

  “When I enter the apiary and stop to see how organized their work is, it relaxes me. When I see how everyone is doing their job, everyone has a given task and is doing it. They simply work for whole nature by pollinating the trees,” he says.

  Zoksimovski, Jashari and Bojovski were part of the group of beekeepers from the Shar Mountain region who exchanged experiences with their colleagues from the Bregalnica region. Instructors from the Association “Meden Istok” (Honey East) trained beekeepers from Polog how to sustainably deal with one of the biggest threats to bees – the Varroa destructor.

  “The goal of the sustainable way is the symbiosis of man with nature. Loving bees and maintaining biodiversity. The use of synthetic chemicals and other chemicals are primarily more harmful to the man himself, the beekeeper, than to the bees, and residues may remain in some of the bee products if they are not used properly. In the sustainable method of beekeeping, which we apply in “Meden Istok”(Honey East), only organic acids and biological control against the Varroa are used”, says the master of agricultural sciences Marian Arsov, a member of the Core group of beekeepers from the Bregalnica region “Meden Istok” (Honey East), and an educator for a sustainable way of beekeeping”.

  If there are no bees, there is no food

  Arsov has been engaged in beekeeping for more than 25 years and knows very well how important role bees play in maintaining the planet. Apart from the direct benefit, such as the production of honey, propolis and wax, he says that the indirect role of beekeeping, through pollination, is 150 times greater than financial perspective.

  According to the Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) 70 out of every 100 agricultural crops, which provide about 90% of human food, depend  on pollination by wild and “domesticated” bees. One out of every three bites the average person puts in their mouths is pollinated by bees, including most fruits and vegetables, seeds and nuts.

  But the number of bees worldwide constantly declining in recent decades. Although there is no single reasone for this problem, the destruction of the natural habitats of these insects, pesticides, diseases and mass agriculture stand out as the biggest culprits.  But an additional problem, the fate of bees depends on, and is increasingly intensifying, is the climate change.

  Rising temperatures are causing more dry seasons, more frequent extreme weather events, while unusually warm winters are causing plants to shift their flowering periods, and it disrupts the bees’ diet when they come out of hibernation.

  “We in Macedonia, not only in beekeeping but also in other sectors, feel the climate changes deeply on our skin. An example is last year, when we had a dry period – more than 40 days with temperatures above 40 degrees. A pasture-free period, i.e. a period in which there was no pollen for the bees, and the bee families which servive the winter this year are weaker. Fewer individuals in the beehive. All this is the result of climate change. Long dry periods with extreme temperatures affecting every sector of agriculture. The climate changes in beekeeping are felt, as the income from beekeeping has redused by half, as well as the number of bee families. This year, there are entire regions in which there are huge losses of bee families, precisely because of those climate change,” points out Arsov.

  

  Vancho Kirovski, president of “Meden Istok”(Honey East), also testifies to the seriousness of the situation. He has been engaged in beekeeping since 1993, but he says that while earlier, with the good nature and the great development of bee colonies, the problem of diseases like Varroa was amortized, but recently with climate change, beekeepers are “left to pray” for beautiful sunny days with bigger yields.

  “We are not aware that we are cutting the branch we are sitting on. It is not only up to us as beekeepers. We appeal to everyone to become more aware and to preserve nature. Because the bee is the biggest pollinator. So, people and citizens have 70-80% benefits indirectly, and 20-30% remains for the beekeeper”, says Kirovski.

  He emphasizes another human factor that affects on the bee population – experimentation with weather. According to Kirovski, this is especially problematic during the breakup of hail clouds, after which a long dry period appears.

  “During that dry period, there is no nectaring, no pollen, and pollen is a source of proteins for the development of bee families and their wintering and the birth of bee in the family itself. That is why it happens that this year there is a great plague of bee families in Macedonia, precisely because of that dry period, and indirectly through the lack of pollen in the bee families. I think that nature should be left to its own level, this is how it is this spring. Don’t break the clouds in every possible way, because – as the old people say – “there is no hunger from a hail”, otherwise we all suffer”, adds Kirovski.

  Networking of the three regions

  Surrounded by honey and local food from N. Macedonia, Kosovo and Albania, dozens of young dancers performed folk dances from the three countries in the region. Through the regional fair that was held in Popova Shapka, the beauties of the region were shown. Supporting beekeepers and organic beekeeping was one of the areas that organizations from these three countries focused on through the “Sustainable future for the Shara/Korab-Koritnik region” project.

  The project directly supports beekeepers from the local population in these three protected areas in order to improve their knowledge and develop mutual communication.

  

  Gallery: Part of the atmosphere of the regional fair “Beauties of the Shara / Korab-Koritnik region” held at Popova Shapka

  “Among the beekeepers, in the part of Shar Planina, there is no direct cooperation, to directly exchange knowledge with each other. But on the other hand, they are a very good group that learns very quickly, and whether they meet in Kosovo, Serbia, Albania or Macedonia, they very easily share information about what is new on the market, what equipment they can get. buy or exchange, and we see a huge potential for such projects in the future – where we will support them and in some way offer them a platform to cooperate with each other and exchange knowledge”, explains Frosina Pandurska-Dramikjanin from the Macedonian Ecological Society, who are part of the project.

  According to her, one segment of the project is to ensure that agricultural practices, which are passed down from generation to generation, are not lost for future generations.

  “It is worrying that in 5-10 years we will not have a transfer of knowledge, because it is no longer a question of whether the young people want to engage in these traditional practices, but we will not have the old ones to transfer those practices. The project itself teaches us how to better communicate with these groups, but it is also an excellent platform for further development. In the people we support, we see individuals and organizations who in the future will be mentors, to disseminate this knowledge and in the future to continuously have small projects or sub-grantees who will work in that field – whether it will be tourism, animal husbandry, beekeeping… simply actions for the protection of biodiversity,” adds Pandurska-Dramikjanin.

  Sandra Wigger from Euronatur, who are partners in the project, says that their idea was regional development together with the local population, with the aim of making the residents to drive improvement of their own situation and being engaged in the protection of nature.

  “Through our analysis, we have identified that there are numerous reasons for the negative trends in the situation, and one of the most significant is that people move to big cities or move out of the country, so we have a large depopulation. But this region is of great importance, and here we want people who will transfer the good techniques and who belong to the region itself”, explains Wigger.

  According to Pandurska-Dramikjanin, the effects of their activities would increase if the institutions work together on a unified approach to the protected areas in the three countries.

  “Without management plans, as a basic document for managing the entire area, we don’t have any strategy. These are documents that all three countries have, but the idea in the future would be for all those separate documents to be unified. A zone where it ends in Macedonia, when it enters Kosovo, should also be a strict protection zone, not another zone. We are very far from having cross-border unified zoning and to be able to say that this is now a cross-border protected area, that there is a joint monitoring program, biodiversity data is exchanged… It’s all a beautiful future we’re striving for, but there’s a lot, a lot of work ahead at every level,” she explains.

  At the fair was also present the director of the “Shar Mauntain” National Park, Ibrahim Dehari, who participated in the discussion about the possibilities for development and the protection of the area. One of the conclusions was that more cooperation between institutions and local and non-governmental organizations is needed.”Until now, only few institutions managed the part that is now declared as a National Park, but now that role has been taken by the National Park, which should manage with the entire territory and with all resources of the Shar Mountain. I can responsibly say that our cooperation with other national parks is excellent, with “Mavrovo”, “Pelister” and “Galichica”. We share various information from the management, protection and development part, as well as about the experiences that we will need, which will be a challenge for us – like the ranger service and the control of the entire National Park”, says Dehari.

  When we asked him how he sees the development of beekeeping in the National Park in the future, the director indicated that they are considering the possibility of donors helping beekeepers with certain equipment, such as fences that would prevent damage of bees from wild animals.

  “We are in the process of certifying certain products from Shara, such as honey and chestnuts and other products. After that, let’s brand them, so that they will be transformed into products that will be able to find their own market. We expect this process to take several months. It is not simple,” adds Dehari.

  “We live only with hope”

  Some materials needed for dealing with this profession have recently become more expensive by 100%, explains beekeeper Toni Josifovski, who has been working in this field for 25 years. According to him, the entire activity depends on imports, and the necessary beehives and machines are bought from Serbia.

  The yield of bees has also decreased due to weather conditions, therefore, he says, the price of natural honey has also increased.

  “The last 10 years have been disastrous. One of the better years was last year for the Ohrid region, everything else was a disaster. For the last 10 years, yields are 5 kilograms, even less than 5 kilograms per beehive,” says Josifovski.

  The costs of medicines for bees’ protection, as well as nutrition, also contributed to the price increase, says Josifovski, and adds that the current average price of 600 denars per kilogram of honey is very low.

  “But the economic power of the people, the payment ability is weak. We have to work, we have to do something,” he says, adding that a price of 800 denars per kilogram of honey would currently be the most realistic.

  

  In addition to the economic problems they face, Josifovski, who is also the president of the Association of Beekeepers “Ohrid”, also warns about the damage from wiled animals that beekeepers face. According to him, a legal solution for bear attacks is needed. At the same time, he points out that legal cases last for 4-5 years and says “when you recive the verdic, the money is worth nothing”.

  According to him, an additional problem is the fake honey, which he says is flooding the big markets.

  The financial crisis is hitting beekeepers hard, explains the president of the Union of Beekeeping Associations of Macedonia and the beekeeping association “Nectar”, Mende Trajkovski. He has been beekeeping for 30 years and says that he has personally witnessed the decrease in yields. Since 2003, which he says he will remember for the rest of his life because of the great yield, until now, the yield has only been decreasing.

  Trajkovski suspects that climate change is also behind this problem. So, he appeals to scientific institutions to give a statement on such a connection. Through the Union, they turned to the Administration for Hydrometeorological Affairs, but they say they received an incomplete report.

  “Scientific institutions need to give a statement, let’s see the real reason, we are 99.9% convinced that climate change is the reason,” Trajkovski believes.

  Despite the investment, Trajkovski says there are few returns, and points out that although the subsidies are welcomed, it is not enough.

  “We invest twice as much as the subsidies, let’s say 10 euros, in order to keep the bee families alive. As the prices have gone high, we may have invested more than twice. But, we are in love with the bees, we don’t leave them and we just hope ‘next year, next year’, maybe for 10 years we live only with hope”, says Trajkovski.

  Beekeepers from Albania are also facing problems. Dritan Andreu from the village of Zagrad in Albania has been producing honey for about 5 years, but says that they need additional help to continue with this profession.

  “We need material help, beehives, centrifuges. We already have some of these things, but we need newer, more modern ones, ours are older,” explains Andreu.

  When we visited him in his apiary, during the summer, the price of honey was around 18 euros, that is, 1,100 denars per kilogram. Andreu says that there is a demand for the honey that is sold to order and that he has not yet come to a situation where he has to sell the honey on the market.

  Unsynchronized institutions 

  From the inconsistency of the data on the number of bee families between the competent institutions, through the lack of analysis of the impact of climate change on beekeeping to insufficient monitoring of bee diseases, the State Audit Office of N. Macedonia two years ago determine a large number of remarks on the measures and policies for the development of beekeeping in the country.

  The difference in the data from the Food and Veterinary Agency and the State Statistics Office is huge and every year it only increases more and morе.

  

  “Despite the existence of a big difference in the number of bee families on an annual level, no actions have been taken by the competent institutions, the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy, the Food and Veterinary Agency, the Agency for Financial Support in Agriculture and Rural Development and the State Statistics Office to determine the causes, nor to determine the exact number of bee families, considering that the availability of accurate and harmonized data is of great importance for the promotion and development of beekeeping in the country”, the auditors point out.

  In addition, the auditors noticed that a cadastre of bee pastures was not created, and for a long period of time, no inspection controls were carried out in apiaries for the way of using the products marked as dangerous for bees.

  The Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy explains tthat the difference in the numbers is by the use of a different methodology, as well as the different time period after which the census of the bee families is carried out. So, they note that the State Statistics Office last conducted an agricultural census in 2007, and the next one is planned for October 2023.

  From the Food and Veterinary Agency (FVA), on the other hand, told us that they are responsible for the published data on the number of apiaries and the number of bee families that are recorded in their Veterinary Information System.

  “According to the Annual Order for Animal Health Protection, not the Food and Veterinary Agency (FVA), but the beekeepers, once a year, in April, are obliged to make an inventory of the bee families, and the veterinary societies, which also carry out the inspections of the health condition in the apiaries, the numerical condition of the bees are recorded in the Electronic Veterinary System of the FVA. The agency controls the operations of the veterinary companies that work in the field and implement the measures from the Annual Order for Animal Health Protection, with which the FVA has concluded agreements for the implementation of those activities. Controls of the apiaries are carried out by the FVA only in the event of diseases and in case of suspicion”, the Agency says.

  More bees and subsidies, less honey

  N. Macedonia

  The data we received from FVA show that in 2022, N. Macedonia had 290,879 bee families and 6,714 apiaries. Compared to last year, the number of bee families decreased by 7%, and the number of beekeepers by 6%.

  From the figures for honey production that we received from the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy, many deviations can be observed in the past few years. Despite the continuous growth in the number of bee families, honey production has been declining. In 2018, 561.2 tons of honey were produced, while in 2019 only 174.5 tons of honey were produced. In 2020, this number rose to 279.7 tons of honey, and last year, as of June, 140.6 tons of honey were produced.

  However, these data do not match with data appearing elsewhere. For example, according to the Annual Rport on Agriculture from 2019, and according to data from the State Statistics Office, the production of honey in 2018 was 475 tons (86 tons difference compared to the data of the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy), and in 2019 it was 953 tons (780 tons of difference from the data of the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy).

  The fact that the figures for produced honey provided to us by the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy are problematic is also shown by the fact that if they are divided by the number of bee families, it turns out that in 2018, one bee family produced an average of 2.3 kilograms of honey, in 2019 it produced 0.7 kilograms of honey, and in 2020 0.9 kilograms of honey. This figure is about ten times lower than the average in Kosovo and Albania, and it is far lower than the average in the European Union, where a bee family produces on average over 20 kilograms of honey per year.

  In connection with the financial support for beekeeping, the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy informs that for 2021, 210 million denars subsidies were paid to 5,906 beekeepers. In the last five years, subsidies have increased by 60%, while the number of covered beekeepers has grown by 69%.

  The Ministry told us that the new subsidy model will start next year, with which the money will be paid in advance, and should help all farmers, including beekeepers, to be able to use the funds in a timely manner.

  “The Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy has recognized the importance of beekeeping and in the past four years introduced several improvements that have had a positive impact on beekeepers and stimulated an increase in interest, especially among young farmers and rural women. With the introduction of the legal framework for door-to-door sales, beekeepers gained the opportunity to legally sell honey and bee products. We made sure that those beekeepers who produce organic honey, and those whose beehives are placed in higher places, in areas with limited opportunities, are adequately stimulated. That beekeeping is a profitable branch is evidenced by the fact that, for the measures of the rural program, the greatest interest among young farmers and among female farmers is precisely for the purchase of equipment for beekeeping and bee products”, told us from the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy.

  In N. Macedonia still does not have an analysis of the impact of climate change on beekeeping, and the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy only gave us a short answer that together with farmers and international food organizations, they are monitoring the situation and that they are working together to find and create policies to reduce the impact of climate change.

  To our question about whether there are any initiatives for branding Macedonian honey, from the Ministry pointed out that every year they publish calls for funding elaborates for protected “Geographical Indication”, “Origin Indication” or “Traditional Specialty”.

  “With our financial support, we enable brands that have applied and met the conditions to be able to protect their product. In particular, several products are currently in the final procedure for the protection of the Geographical Name, including “Chestnut Honey from Belasica”, while the procedure for the protection of the brand “Honey from Mavrovo” is in the stage of drawing up a report, and then will follow the protection of the Geographical Indication Mark, Origin Indication or Traditional Specialty, and the expert committee will decide on the form of protection,” said the Ministry of Agriculture, Forestry and Water Economy.

  

  Кosovo

  From the data we received from the Ministry of Agriculture, Forestry and Rural Development of Kosovo, it can be seen that the number of bee families in the period from 2016 to 2020 is growing. From just over 162 bee femilies in 2016, there were 263 bee femilies two years ago.

  The Ministry estimates that in total there are about 6,500 beekeepers in Kosovo, and the average price of a kilogram of honey is around 12 euros (740 denars). In 2019, 3,238 beekeepers were subsidized in the country with a total of 3 million euros.

  Although subsidies for beekeepers from 2013 to 2019 in Kosovo grew by 80% per year, the total production of honey grew much more slowly – by 39%. It is a curiosity that the productivity of bee colonies during this entire period of time has seen a decline.

  “The average amount of honey produced per bee colony is estimated to be 10 kilograms, which is much lower compared to the countries of the region and Europe (22 kilograms per bee family). In recent years, climate change with warmer winters and humidity, as well as the shift in spring and summer seasons, has delayed the flowering of plants that bees depend on for food. This is one of the reasons for the low yields experienced by Kosovo farmers. In addition, the inappropriate application of pesticides, especially neonicotinoids, had a negative impact especially for bees located near agricultural areas. According to the interviews conducted for a sector study, taking care of the health of bees was the most difficult task for farmers and many of them registered large losses of bees,” said the Kosovo Ministry of Agriculture.

  The Ministry points out that part of the lessons they have learned is that a careful evaluation of the way subsidies is given is needed, as well as their greater monitoring, and they also point out that many beginner beekeepers underestimate the knowledge needed for successful honey production.

  Albania

  According to the data of the Ministry of Agriculture and Rural Development of Albania, the number of bee families has seen a drastic increase in the last two years. While in the period from 2017 to 2019 the number was around 290 thousand bee families, in 2020 it rose to 358,000, and last year there were 394,000 bee families.

  However, as in Kosovo, the growth of bee families has not been followed by the growth of honey production. In 2019, 4,116 tons of honey were produced in Albania, while 4,835 tons of honey were produced last year.

  “Over the past few years, beekeeping has quadrupled in numbers. The sector is resolutely moving towards quality production. Our long-term vision is a transition to organic products, which increase the added value of the sector and the income of beekeepers”, the Ministry told us.

  And in Albania, there is no analysis of how climate change affects bees and beekeeping. From the Ministry of Finance that in the future it will continue to support them through national programs, and through a new law it wants to strengthen cooperation with beekeepers’ organizations. They say that all beekeepers will be registered in the database for agriculture and animals, and programs will be developed to improve pastures and monitor the movement of bees.

  The world’s news agencies reported that the COVID-19 pandemic was a “golden year for bees” in Albania, and some beekeepers said that in 2021 they had a successful “flowering” season has not been seen in the last half century. This, according to the media, was a huge turning point from the disastrous 2016 and 2017 when 40% of bee families in Albania died and beekeepers suffered a loss of 60 million euros.

  Can institutions unite like bees?

  Many interesting and unusual stories and legends are connected throughout history about bees and honey. More than 8,000 years ago, in a cave in eastern Spain, a prehistoric artist painted a man climbing a ladder to collect honey. Bees also appear on coins used in Ancient Greece, and there are records that after his death, Alexander the Great was placed in a coffin full of honey.

  Modern science, on the other hand, says that these insects are masters of communication and solving mathematical problems. Honey is known by its healing properties, as well as being one of the few food products that does not have an expiration date, and known by the special “dance” that bees do to communicate with each other about where the best food source is.

  But what the beekeepers we met on our journey point out that one of the most important characteristics people can learn from bees is hard work, organization and harmony.

  To produce one kilogram of honey, one bee has to reach four million flowers and travel the equivalent of four times going around the planet Earth. In each bee family there is a special hierarchy, where each individual knows its job and performs it with great efficiency, while these insects also have a system for quick reaction when their queen, food, or the beehive are faced with danger from the outside. These techniques are the inspiration for numerous team buildings around the world, which try to improve organization, communication, teamwork and support in companies.

  “It’s just like a good family.” An organized house that lives complexly. For bees, harmony and work are first of all. So, it is the same with our families – if works harmoniosly, progress is seen. If there is discord – there is no progress”, explains the young Bojovski.

  In order to make progress in efforts to save bees and preserve biodiversity, this kind of “bee” organization and harmony between many institutions, not only in our region but also globally, will be needed.

  In June, the European Commission adopted a revolutionary proposal for Nature Restoration Law in which a key focus will be on preventing the loss of pollinator populations by 2030. The Commission also proposed reducing the use and risk of chemical pesticides by 50% by the end of the decade, as well as a complete ban on pesticides in ecologically sensitive areas that should be preserved for pollinators that are under threat.

  “I’m an optimist by nature – I think we’re going to win that battle. Something must happen in people’s heads to make them realize that the branch we are sitting on should not be cut,” beekeeper Kirovski told us at the end of our conversation, while in the background the buzzing of his bees could be heard.

  Authors: Martin Koloski, Daniel Evrosimoski

  *This content is made possible by the project “Sustainable future for the Shara-Korab-Koritnik region”, financially supported by the German Federal Foundation for the Environment (DBU) and the charity foundation “Aage V. Jensen”.