Кој е патот што Македонија треба да го оди за да реализира праведна транзиција, пред сѐво енергетскиот сектор? Имаме ли ние точно издефинирано што подразбира праведна транзиција и дали ги опфаќа само вработените луѓе во одреден рудник или фабрика? Ова беа дел од прашањата што се отвориле на денешната тркалезна маса на тема „Праведна транзиција“, што се одржа во рамките на Националната конференција за клима.
Патот по кој нашата земја се движи e почнат, но мора да се вклучат сите релевантни институции, граѓанскиот сектор, локалното население, се согласиле учесниците. Транзицијата на рудникот „Осломеј“ од Кичево бил земен како пример на кој конкретно се работи.
„Транзицијата не ги допира само вработените во одредена фабрика, но ги засега сите граѓани на различен начин. Влијанијата се и економски, социјални и културни. Проблемот не застанува кај вработените, овие нови невработени се соочуваат со големи проблеми во нивниот живот. Им се намалува нивната економска моќ, влијае на локалните текови во местото на живеење. Намалувањето на економската моќ на новоневработените и кога се случува на индивидуално ниво, не претставува проблем за заедницата, но кога станува збор за поголема група на луѓе, влијанието е големо. Ова влијае и на нивниот културен живот“, нагласила Невена Смилевска, додавајќи дека треба навремено да се провери дали тие работници можат да се преквалификуваат или можеби предвреме да се пензионираат.
Дали за случајот со Кичево се размислува во насока на развој на нови индустриски гранки, продолжила Смилевска.
„Многу е важно во која мерка Кичевчани се воопшто консултирани, а според нас, нивната вклученост во одлуките не е доволна. Граѓаните имаат свои идеи за развој на нивниот регион. Задачата на оние што ја планираат праведната транзиција е да го овозможат квалитетниот живот и регионот да напредува, дури и кога ќе се затвори индустријата. Институциите, работниците, малите бизниси мора да се вклучат во тие консултации“, нагласила таа.
Смилевска посочила дека граѓанскиот сектор мора да се потруди најдобро што може да ги информира локалните заедници за процесите кои се случуваат.
Елена Николовска од „Еко-свест“ се осврнала на тоа што досега е направено како чекор напред кон праведната транзиција, конкретно во Кичевскиот регион.
Таа посочила дека во македонската легислатива засега не е добро издефинирано што точно подразбира праведната транзиција, зашто, како што истакнала, добрата дефиниција ќе значи и правилно планирање на сите процеси што треба да ги опфати таа.
Николовска истакнала дека е донесена енергетска стратегија 2020-2040, која предвидува напуштање на јагленот како енергенс до 2028 година.
„Се предвидува енергетска транзиција на Осломеј со 120МW фотоволтаични централи на местото на поранешниот рудник. Изработена е нацрт-програма за имплементација на стратегијата за енергија – програма за праведна транзиција една од мерките во документот. Македонија е земја-потписничка на декларацијата на Шилезија декларацијата за праведна транзиција и солидарност и ова значи дека сме се обврзале да превземеме некакви активности во оваа насока“, изјавила таа.
Свој придонес во дискусијата дал и Александру Мустата, претставник на „CEE Bankwatch“, низ конкретни примери од фабрики во Европа, посочил каков е процесот на праведна транзиција.
„Индустријата со јаглен отпушта многу работници, а постојат и нови алтернативни начини за производство на енергија. Меѓународните синдикати предлагаат решенија за работниците бидејќи нивните работни места беа под закана. Ако еден регион се фокусира само на туризам, на пример, еве посебно во период на пандемија, ќе се соочи со тешка ситуација. Кога се мисли на креирање работни места, не е непходно тоа повторно да биде некој голем работодавач. Никој не вели дека треба веднаш да се префрлите на обновливи видови енергија, можеби немате потенцијал за соларна енергија…Поентата е да не се најдете во иста ситуација, за 10 години пак да треба да ја менувате индустрија што загадува. Важно е да се мисли за алтернативи со нула емисии на јаглерод“, истакнал Мустата.
Смилевска објаснила дека постојат финансиски средства кои можат да се искористат за помагање на оваа транзиција.
„Очекувам дека ќе се отворат нови фондови за земјите од Западен Балкан, зашто дел од европските фондови моментално не ни се достапни. Праведната транзиција се состои и во планирањето на финансисите. Ќе беше идеално ако почневме за Кичевскиот Регион да мислиме уште во 2012 година. Планирањето создава финансии, непланирањето создава проблем“, нагласила Смилевска.
Валентина Старделова од секторот енергија при Министерството за економија посочила дека праведната транзиција бара човечки кадар силно посветен на оваа проблематика.
„Кога зборуваме за праведна транзиција треба да имаме комплексен приод. Не треба да мислиме само на Битола и Кичево, туку да ја опфатиме целата држава. Не за џабе светот зборува за циркуларна економија. Треба да бидеме посветени систематски. Мораме да тргнеме од регулатива, да имаме правна основа за акција. Во моментов работиме на нов закон за биогорива. Енергетската ефикаснот создава неограничени можности. Тоа е добра можност за да се промовира секторот на услуги. Јавните инситуции треба да го поддржат процесот на транзиција“, истакнала Старделова.
Лилјана Јоноски од Рурална коалиција, појаснила дека иако повеќе од 10 години е дел од граѓанскиот сектор во Кичево, не добила можност јавно да изрази свој став или да биде консултирана.
„Овој објект е клучен и кон него народот пристапува и со многу емоции. Тешко е да се прифаќаат промените. Граѓаните мора да бидат повеќе вклучени во целиот процес на транзиција“, нагласила Јоноски.
Националната конференција за клима ја организираат „Еко-свест“, CNVP и Движењето на еколозите на Македонија, со поддршка на Европската Унија.
