Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Говор на омраза врз основа на етничка припадност, врз основа на национална припадност и поради сексуална ориентација и родов идентитет се најчестите случаи регистрирани од Хелсиншкиот комитет во 2023 и 2024 година.
Имено, во текот на 2023 година имало 1171 случаи на говор на омраза, од кои 646 биле сторени врз основа на етничка припадност, 248 поради сексуална ориентација и родов идентитет, 275 случаи врз основа на национална припадност, 149 поради политичко уверување и 80 случаи врз основа на род и пол.
Во 2024 година (до септември) биле евидентирани вкупно 1060 случаи на говор на омраза, од кои 424 по основ на национална припадност, 417 по основ на етничка припадност, 205 заради политичка припадност, 194 по основ на сексуална ориентација и родов идентитет, 60 по основа на род и пол и 22 по основа на религиска припадност.
Според годишниот извештај за состојбата со човековите права во 2023 година на Хелсиншкиот комитет за човекови права говорот на омраза врз основа на етничка припадност произлегува од недостигот на критичка мисла и изразување незадоволство кон државните власти и нивните политики, а покрај тоа преовладуваат предрасуди и стереотипи кон различните етнички заедници, кои најчесто се претставени како „злото“ во државата и како причина за нефункционалноста на системот.
„Навредите на етничка основа најчесто имаат и политички контекст. Во регистрираните случаи се забележува и дискурс што се навраќа на воениот конфликт од 2001 и го интензивира говорот на омраза. Одредени настани го засилуваат етнички заснованиот говор на омраза, како што беа навредите и злонамерниот говор кон двете најголеми етнички заедници откако беше објавена веста за снабдувањето со електрична енергија на ЕВН во доминантно албанското село Слупчане или, пак, поставувањето на знамето на Голема Албанија по повод пречекот на премиерот на Косово и веста за отворање улица во Тетово од страна на градоначалникот на Тетово кога во публиката се вееше знамето на Голема Албанија“, велат во извештајот и додаваат дека говорот на омраза врз основа на етничка припадност е широко распространет и видлив и на спортски натпревари.
Како што покажува извештајот, втор најзастапен е говорот на омраза кон сексуалните малцинства и луѓето со различни родови идентитети во државата.
„Бројот на случаи на говор на омраза покажува тренд на зголемување во одредени периоди, како што е Меѓународниот ден на видливост на трансродовите лица на 31 март, кога се одржува годишниот Марш за видливост на трансродовите лица. На социјалните мрежи беше забележан трансфобичен говор, кој беше проследен со дезинформации што поттикнуваат омраза и згрозеност кон оваа маргинализирана група граѓани. Предрасудите кон ЛГБТИ+ заедницата беа особено видливи на 17 мај ‒ Меѓународниот ден против хомофобија, трансфобија и бифобија. Предрасудите кон ЛГБТИ+ заедницата излегоа на виделина и говорот на омраза се зголеми пропорционално со видливоста на оваа заедница. Од прес-конференцијата за најавата на Парадата на гордоста на 4 јуни, па сè до Парадата на гордоста на 24 јуни беа забележани коментари што поттикнуваат омраза, омаловажување, повикуваат на насилство и ликвидација на оваа заедница“, стои во извештајот.
Комуникологот Бојан Кордалов вели дека говорот на омраза може да се сретне секаде и без никакви исклучоци.
„Од разговорите по дома, на прослави, собиранки, па до коментарите на социјалните медиуми. Најстрашно е, а тоа е и по пракса и комуникациска наука, дека најчесто кога дискриминираме или шириме говор на омраза, ние не сметаме дека правиме нешто погрешно, туку најчесто сме водени од помислата дека се ‘заштитуваме’ себе си или нашите блиски од некои кои ‘не напаѓаат цело време и од кои нема кој да не одбрани’“, вели Кордалов и додава дека влијанието на говорот на омраза посебно на младите им влијае токсично.
„Наместо да ги води да се развиваат како личности и да растат во своите кариери, под влијание на говорот на омраза младите се обојуваат со негативна енергија и емоции, омраза кон другите… Како и секоја личност која негува комуникација на омраза и омаловажување, на почетокот сметаат дека тие не мразат и не повредуваат, потоа, дека тоа го прават кон оние ‘кои заслужуваат да бидат мразени’, за да за многу брзо време не ни забележат дека таа млада личност почнала многу поединци и групи да ги потценува, вербално напаѓа, да се бори против другите и различните само зашто не се како неа“, рече Кордалов.
Според него најдобриот начин да се намали или спречи ширењето на говор на омраза е со развивање на емпатија уште од најмала возраст со цел да се прекине ланецот на скриено или јавно ширење на дискриминација.
Психологот Верица Бакулеска вели дека говорот на омраза има големо влијание врз младите, особено врз нивното ментално здравје и социјален развој.
„Изложеноста на вакви пораки често предизвикува анксиозност, депресија и чувство на несигурност, што може да ја намали нивната самодоверба и да ги направи поранливи. Младите кои се соочуваат со говор на омраза честопати се чувствуваат маргинализирани и оддалечени од својата заедница, што доведува до социјална изолација и развој на недоверба кон другите. Дополнително, ваквата изложеност може да ги поттикне да усвојат агресивно или антисоцијално однесување, како одбранбен механизам. Ова може да го попречи нивниот личен раст и развој, бидејќи се плашат од дополнителна осуда или напад. Долгорочно, говорот на омраза го зголемува ризикот од појава на ментални нарушувања“, рече Бакулеска и додаде дека најдобро е да се реагира веднаш штом ќе се доживее или забележи говор на омраза.
„Брзата реакција е клучна за да се спречат понатамошни последици и за да се испрати јасна порака дека ваквото однесување не е прифатливо. Жртвите треба да реагираат веднаш кога ќе се соочат со говор на омраза. Можат да пријават на наставниците, родителите или да побараат помош од друг возрасен во кој имаат доверба. Важно е да не остануваат сами во ситуацијата и да ги користат достапните алатки за заштита, особено на интернет, како блокирање или пријавување на содржини“, изјави Верица.
Инаку, според статистиката на Министерството за внатрешни работи за регистрирани кривични дела „ширење на расистички и ксенофобичен материјал по пат на компјутерски систем“ во 2023 година биле регистрирани 42 кривични дела а до септември 2024 биле регистрирани 22.
Симона Паскоска
Овој напис е подготвен во рамките на проектот Мрежа за разновидност 2.0 – Нова агенда.
-
Gjuha e urrejtjes më e përhapura është ajo me bazë etnike, gjinore dhe seksuale
Gjuha e urrejtjes që bazohet në përkatësinë etnike, kombëtare dhe në orientimit seksual dhe identitetit gjinor janë rastet më të shpeshta të regjistruara nga Komiteti i Helsinkit në vitet 2023 dhe 2024.
Gjatë vitit 2023 janë regjistruar 1171 raste të gjuhës së urrejtjes, nga të cilat 646 kanë ndodhur për shkak të përkatësisë etnike, 248 për shkak të orientimit seksual dhe identitetit gjinor, 275 raste për shkak të përkatësisë kombëtare, 149 për shkak të bindjeve politike dhe 80 raste për shkak të gjinisë dhe seksit.
Në vitin 2024 (deri në shtator) janë regjistruar gjithsej 1060 raste të gjuhës së urrejtjes, nga të cilat 424 në bazë të kombësisë, 417 në bazë të përkatësisë etnike, 205 në bazë të përkatësisë politike, 194 në bazë të orientimit seksual dhe identiteti gjinor, 60 në bazë të gjinisë dhe seksit dhe 22 në bazë të përkatësisë fetare.
Sipas raportit vjetor për gjendjen e të drejtave të njeriut në vitin 2023 të Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut, gjuha e urrejtjes në bazë të përkatësisë etnike buron nga mungesa e mendimit kritik dhe shprehjes së pakënaqësisë ndaj autoriteteve shtetërore dhe politikave të tyre, dhe përveç kësaj, mbizotërojnë paragjykimet dhe stereotipet ndaj komuniteteve të ndryshme etnike, të cilat zakonisht paraqiten si “e keqja” në shtet dhe si arsye e mosfunksionimit të sistemit.
“Ofendimet në bazë etnike shpesh kanë edhe një kontekst politik. Në rastet e regjistruara, vërehet gjithashtu një diskurs që i referohet konfliktit të vitit 2001 dhe intensifikon gjuhën e urrejtjes. Disa ngjarje e përforcojnë gjuhën e urrejtjes etnike, siç ishin ofendimet dhe fyerjet ndaj dy grupeve më të mëdha etnike pas shpalljes së lajmit për furnizimin me energji elektrike të EVN në fshatin me shumicë shqiptare Sllupçan, ose ngritja e flamurit të Shqipërisë së Madhe gjatë pritjes së kryeministrit të Kosovës dhe lajmi për hapjen e një rruge në Tetovë nga ana e kryetarit të Komunës së Tetovës, kur në publik u valvitet flamuri i Shqipërisë së Madhe”, thuhet në raport dhe shtohet se gjuha e urrejtjes mbi bazën etnike është e gjerë dhe e dukshme edhe në ndeshjet sportive.
Siç tregon raporti, e dyta më e përhapur është gjuha e urrejtjes ndaj pakicave seksuale dhe personave me identitete të ndryshme gjinore në vend.
“Numri i rasteve të gjuhës së urrejtjes tregon një tendencë rritjeje në periudha të caktuara, siç është Dita Ndërkombëtare e Dukshmërisë së Personave Transgjinorë më 31 mars, kur mbahet Marshi vjetor për Dukshmërinë e Personave Transgjinorë. Në rrjetet sociale u vërejt një fjalor transfobik, i cili u shoqërua me dezinformata që nxisin urrejtje dhe neveri ndaj këtij grupi të margjinalizuar të qytetarëve. Paragjykimet ndaj komunitetit LGBTI+ ishin veçanërisht të dukshme më 17 maj – Dita Ndërkombëtare kundër Homofobisë, Transfobisë dhe Bifobisë. Paragjykimet ndaj komunitetit LGBTI+ dolën në pah dhe gjuha e urrejtjes u rrit proporcionalisht me dukshmërinë e këtij komuniteti. Nga konferenca për shtyp për shpalljen e Paradës së Krenarisë më 4 qershor, deri në Paraden e Krenarisë më 24 qershor, u vunë re komente që nxisin urrejtje, poshtërim, thirren për dhunë dhe likuidim të këtij komuniteti”, thuhet në raport.
Kumunikologu Bojan Kordalov thotë se gjuha e urrejtjes mund të haset kudo dhe pa asnjë përjashtim.
“Prej bisedave në shtëpi, festave, grumbullimeve, deri tek komentet në rrjetet sociale. Më e frikshme është, dhe kjo është edhe sipas praktikës dhe shkencës së komunikimit, që kur diskriminojmë ose përhapim gjuhë urrejtjeje, ne nuk mendojmë se po bëjmë diçka të gabuar, por më së shpeshti udhëhiqemi nga mendimi se ‘po mbrojmë’ veten tonë ose të afërmit tanë nga ata që ‘sulmojnë vazhdimisht dhe nga të cilët nuk ka kush që të na mbrojë’”, thotë Kordalov dhe shton se ndikimi i gjuhës së urrejtjes është toksik, sidomos për të rinjtë.
“Në vend që t’i çojë ata të zhvillohen si individë dhe të rriten në karrierën e tyre, nën ndikimin e gjuhës së urrejtjes, të rinjtë ngjyrosen me energji dhe emocione negative, urrejtje ndaj të tjerëve… Si çdo person që kultivon komunikimin e urrejtjes dhe nënçmimit, në fillim mendojnë se na urrejnë dhe na lëndojnë, pastaj, se e bëjnë ndaj atyre që ‘meritojnë të urrehen’, që në një kohë shumë të shkurtër as të mos e vënë re se ai i ri ka filluar t’i nënvlerësojë shumë individë dhe grupe, t’i sulmon verbalisht, të lufton kundër të tjerëve dhe atyre që janë të ndryshëm vetëm sepse nuk janë si ai”, tha Kordalov.
Sipas tij, mënyra më e mirë për të reduktuar apo parandaluar përhapjen e gjuhës së urrejtjes është zhvillimi i empatisë që në moshë të hershme për të shkëputur zinxhirin e përhapjes së fshehtë apo publike të diskriminimit.
Psikologia Verica Bakuleska thotë se gjuha e urrejtjes ka ndikim të madh tek të rinjtë, veçanërisht në shëndetin e tyre mendor dhe zhvillimin social.
“Ekspozimi ndaj mesazheve të tilla shpesh shkakton ankth, depresion dhe ndjenja pasigurie, të cilat mund të ulin vetëvlerësimin e tyre dhe t’i bëjnë ata më të prekshëm. Të rinjtë që përjetojnë gjuhën e urrejtjes shpesh ndihen të margjinalizuar dhe të distancuar nga komuniteti i tyre, gjë që çon në izolim social dhe në zhvillimin e mosbesimit ndaj të tjerëve. Për më tepër, një ekspozim i tillë mund t’i shtyjë ata të adoptojnë sjellje agresive ose antisociale si një mekanizëm mbrojtës. Kjo mund të pengojë rritjen dhe zhvillimin e tyre personal, pasi ata kanë frikë nga dënimi ose sulmi i mëtejshëm. Në terma afatgjatë, gjuha e urrejtjes rrit rrezikun e çrregullimeve mendore”, tha Bakuleska dhe shtoi se është më mirë të reagoni sapo të përjetoni ose vini re gjuhën e urrejtjes.
“Reagimi i shpejtë është thelbësore për të parandaluar pasoja të mëtejshme dhe për të dërguar një mesazh të qartë se kjo sjellje nuk është e pranueshme. Viktimat duhet të reagojnë menjëherë kur përballen me gjuhën e urrejtjes. Ata mund t’u raportojnë mësuesve, prindërve ose të kërkojnë ndihmë nga një i rritur tjetër në të cilin kanë besim. Është e rëndësishme që ata të mos qëndrojnë vetëm në situatë dhe të përdorin mjetet mbrojtëse në dispozicion, veçanërisht në internet, si bllokimi apo raportimi i përmbajtjes”, tha Verica.
Ndryshe, sipas statistikave të Ministrisë së Punëve të Brendshme, në vitin 2023 janë regjistruar 42 krime dhe deri në shtator 2024 janë regjistruar 22.
Simona Paskoska
Ky artikull është përgatitur në kuadër të projektit Rrjeti i diversitetit 2.0 – Agjenda e re.
