Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Никотинските ќесички кои се конзумираат така што се ставаат меѓу непцата и усните, инаку познати како „никотински бомби“ поради тоа што имаат екстремно висока концентрација на никотин, стануваат сè попопуларни кај младите во Северна Македонија и иако ризиците од нивното користење се многубројни, овој производ и неговиот начин на употреба не се регулирани со ниту еден закон во земјава, пишува Порталб.мк.
За 500 денари и во продавница која се наоѓа многу блиску до ОУ „Кирил и Методиј“ во Тетово, новинарот на Порталб купи еден од овие производи и поразговара со продавачката.
„Сите го користат, да бидам искрена не знам дали е дозволено да им се продава на малолетниците, но тие го купуваат, интересно им е“, вели продавачката.
Производот, од друга страна, ги предупредува корисниците дека е опасен, дека предизвикува зависност и дека може да предизвика одредени симптоми.
„Гадење, вртоглавица, повраќање, треска, слабост“ се некои од можните симптоми од конзумирањето на овој производ.
И покрај фактот што главната цел на производителите на никотинските ќесички е да им се помогне на луѓето зависни од пушење, јасно е дека „мета“ на продавачите на овој производ не се овие лица, туку малолетниците и младите.
За тоа сведочи и фактот што никотинските ќесички се продаваат и во бифето на Економскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, каде што студира Илина Банова. Таа за Порталб вели дека е скандалозно што овој производ може да се најде во бифето на еден државен универзитет.
„Да, ние студентите може сме над 18 години. Но, дали овој факт нè прави свесни за последиците од овој производ? Не сум сигурна. Без разлика што вели законот, продавањето на овој производ во универзитетските бифеа е неетичко, на младите треба да им се каже дека овие практики се штетни и создаваат зависност, а не да им се нудат и на факултет“, вели Банова.
Дознаваме дека Студентското собрание при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ спровело анкета околу тоа дали треба да се дозволи продажбата на овие производи во бифеата на факултетите, при што најголем број од студентите одговориле со „Не“.
Банова побара да реагираат и „институциите и администрацијата на факултетите“.
„Наместо да имаме кампањи за подигање на свеста за штетите што ги предизвикуваат овие производи, ние продолжуваме да дозволуваме да заземат место и да бидат сè повидливи по рафтовите на бифеата“.
Токсиколог за Порталб: Да се забрани продажбата на овој производ во киосците, да можат да се купат само со лекарски рецепт.
Нико Беќаровски, специјалист по токсикологија, вели дека овој производ содржи многу повеќе никотин од цигарите, па последиците од неговата употреба кај децата може да бидат големи.
„Тоа е производ со висока концентрација на никотин, чија примарна цел е да помага при одвикнување од пушењето и да ги ублажи кризите на одвикнување од никотин. Бидејќи концентрацијата на никотин во една таква ќесичка е неколку пати поголема од онаа во цигарата, штетата што може да им ја нанесе на малолетниците е голема“, вели Беќаровски.
Тој додава дека „треба да се забрани нивната употреба од страна на малолетниците и на пакувањето јасно да се наведе дека е забрането за нив и дека е штетно по здравјето“.
Според доктор Беќаровски, кај нас овој производ воопшто не се користи за одвикнување од пушење, туку за сосема други цели. Затоа предлага да се забрани неговата продажба во киосците.
„Мојот личен став, со оглед на тоа што овој производ воопшто не се користи за одвикнување од пушењето, е дека треба да се забрани слободната продажба во киосците и да биде достапен само во аптеките со лекарски рецепт за одвикнување од пушење кај возрасните“, изјави Беќаровски.
Во моментов, никотинските ќесички легално можат да им се продаваат и на деца, поточно, на малолетници помлади од 18 години, бидејќи овие производи не содржат тутун, туку само никотин.
Како снус, но поразлично, Светската здравствена организација апелира за претпазливост
Разликата меѓу производот „снус“ и „никотинските ќесички“ е тоа што производот снус содржи тутун, а во Северна Македонија конзумирањето и продажбата на тутун за орална употреба е забрането со закон. Никотинските ќесички, од друга страна, содржат никотин, кој според Светската здравствена организација „може да створи зависност“, посебно ако се консумира од децата.
Според истражувањата, изложувањето на никотин, посебно преку овие ќесички кои содржат многу високи количини, може да предизвика несакани ефекти како вртоглавица, главоболки, гадење и стомачни грчеви, посебно кај оние лица кои не се пушачи.
Иако сè уште нема многу студии за долгорочните ефекти од користењето на никотинските ќесички, веќе е познато дека никотинот предизвикува зависност и е штетен по здравјето. На пример, ако се користи во високи дози може да предизвика проблеми со кардиоваскуларниот систем (срцева аритмија). Исто така може да има негативни ефекти врз развојот на мозокот кај адолесцентите.
Содржината на никотин во некои од никотинските ќесички на пазарот е алармантна. Во него се нудат ќесички кои содржат повеќе од 10 mg никотин. Според извештајот на Светската здравствена организација (СЗО), овие ќесички обезбедуваат доволно количество на никотин за да предизвикаат и ја одржуваат зависноста од никотин.
Покрај тоа, некои никотински ќесички, иако не содржат тутун, сепак содржат нитрозамини специфични за тутунот. Овие соединенија можат да ја оштетат ДНК и, со долготрајна изложеност, може да предизвикаат рак.
Меѓутоа, нема многу податоци за штетноста на никотинските ќесички, бидејќи не се долго време на пазарот. Но, СЗО препорачува еден внимателен пристап, имајќи ја предвид нивната сличност со тутунските производи без чад.
Институциите конфузни, бараат помош едни од други
Имајќи предвид дека се работи за релативно нов производ, институциите во Северна Македонија се најдоа „неспремни“. Никотинските ќесички не се спомнуваат во Законот за тутун, производи од тутун и сродни производи, ниту во кој било друг закон.
Од Царинската управа за Порталб изјавија дека работат како што им кажуваат надлежните институции. За овој производ тие се обратиле до институциите околу тоа како да постапат, при што констатирано е дека се работи за законски нерегулиран производ.
„Увозот на никотински ќесички не е забранет. Овој производ не е регулиран и не е опфатен во законот, ниту е опфатен со некоја друга законска регулатива. Ние ги интегрираме мерките на трговската политика врз основа на барањата на институциите одговорни за контрола на конкретни производи“, велат од Царинската управа.
Тие, сепак, успеале да ја идентификуваат институцијата одговорна за контрола на никотинските ќесички, како што велат, „за заштита на јавното здравје и спречување на ризиците“, а со тоа се појавила и потребата за регулирање на трговијата со овие производи“.
Односно, Царинската управа на Република Северна Македонија побарала од надлежните институции да поработат на законското регулирање на овој производ. До тогаш овој производ ќе се увезува во земјава и покрај тоа што нема регулатива како треба да се користи или тргува.
Пазарниот инспекторат има потреба од помош и време
Го контактиравме и Пазарниот инспекторат за да видиме дали имаат право да ги казнуваат продавниците кои им ги продаваат овие никотински ќесички на деца, но и тие не знаат како да постапат, па побарале помош од другите институции.
„Во моментов Државниот пазарен инспекторат работи на решавање на овој проблем и сме испратиле неколку барања до надлежните институции за да ни дадат мислење во врска со никотинските ќесички“, велат од Пазарниот инспекторат.
Од таму ни ветија дека ќе одговорат на новинарските прашања штом добијат одговори од надлежните институции. До тогаш, кај нас производот ќе продолжи неконтролирано да се продава.
Законска регулатива во Северна Македонија се бара повеќе од 9 месеци
На 26 март 2024 година, Владата ја призна потребата прво да се анализира дали никотинските ќесички се безбедни за употреба, а потоа и законски да се регулира нивната употреба.
Тогашната влада најави дека Министерството за здравство треба да состави анализа со која ќе се утврди дали никотинските ќесички се безбедни за населението од здравствена и токсиколошка перспектива и дали производот треба да биде слободно достапен во земјата или дали при нивното евентуално пуштање во промет треба да се стави забрана за продажба на лица помлади од 18 години.
Покрај тоа, Владата го ангажираше Министерството за земјоделство да формира работна група со претставници на повеќе институции, да направи компаративна анализа на законодавството за проблемите поврзани со никотинските ќесички во ЕУ и Западен Балкан, како и да даде предлози за измени и комплетирање на прописите од областа што ја регулираат здравствената безбедност, трговијата, даноците и акцизите за никотинските ќесички во државата.
Законската регулатива би се базирала на анализата на Министерството за здравство. Порталб дознава дека лекарите кои ја изработиле оваа анализа, меѓу кои и Нико Беќаровски, дале мислење дека производот не треба да се продава по киосци, туку само во аптеки и со лекарски рецепт.
Од Министерството за земјоделство за Порталб не одговорија дали имаат подготвено било какви извештаи.
ЕУ се подготвува за регулација на „никотинските ќесички“
Со растот на пазарот на никотинските ќесички, администрацијата на ЕУ полека го подготвува теренот за нивна регулација. Аналитичарот на инвестициската истражувачка агенција „Морнингстар“, Филип Горам, смета дека со новата регулатива на ЕУ никотинските производи ќе се третираат исто како и тутунските производи.
Оваа можност е поддржана од мислењето на европската комесарка за здравство, Стела Киријакидес, според која зголемената популарност на „никотинските ќесички“ предизвикува „сериозна загриженост за јавното здравје“.
Во извештајот на Германскиот федерален институт за проценка на ризикот се вели дека никотинот „има силни ефекти врз кардиоваскуларниот систем“ и дека „никотинските ќесички“ претставуваат висок ризик за децата, бремените жени и доилките и луѓето со кардиоваскуларни болести.
Во Северна Македонија, експертите се поделени и околу тоа дали целосно треба да се забрани увозот и прометот на овие производи или тие треба да бидат само законски регулирани за да може да се купуваат само во аптеки со лекарски рецепт.
-
Qeset me nikotinë shiten me të madhe në RMV, s’janë të rregulluara me asnjë ligj përkundër rreziqeve
Qeset me nikotinë që konsumohen duke i vendosur nën buzë, të njohura ndryshe si ‘bomba nikotine’ për shkak se kanë përqendrim tejet të lartë të nikotinës po bëhen përditë më popullore në mesin e të rinjve në Maqedoninë e Veriut përkundër faktit që ky produkt dhe mënyra e përdorimit të tij, nuk është e rregulluar me asnjë ligj në vend ndërsa rreziqet nga përdorimi janë të shumta, shkruan Portalb.mk.
Për 500 denarë dhe në një shitore shumë afër shkollës fillore ‘Kirili dhe Metodi’ në Tetovë, gazetari i Portalb bleu këtë produkt dhe bisedoi me shitësen.
“Përdoret nga të gjithë, të të them drejt, se kam idenë nëse lejohet t’ju shitet minorenëve, por ata e blejnë, ju duket interesant”, tha shitësja.
Produkti nga ana tjetër në të gjitha anët e tij paralajmëron përdoruesit se është i rrezikshëm, krijon varësi dhe potencialisht mund t’ju shfaqen disa simptome.
“Të përziera, marramendje, të vjella, ethe, dobësi dhe humbje e ndjesisë në trup” janë disa prej simptomave të mundshme nga konsumimi i këtij produkti.
Përkundër që qëllimi kryesor i prodhimit të qeseve me nikotinë është t’ju ndihmojë personave të varur nga duhani të heqin dorë, dukshëm për shitësit e këtij produkti ‘target’ nuk janë këta persona, por minorenët dhe të rinjtë.
Kjo dëshmohet me faktin që qeset me nikotinë shiten edhe në bufenë e Fakultetit Ekonomik në Universitetin “Kirili dhe Metodi”, ku Ilina Banova është studente. Ajo për Portalb-in thotë se është skandaloze që ky produkt gjendet në bufenë e një universiteti publik.
“Po, ne mund të jemi mbi 18 vjeç në universitet. Por, a na bën ky fakt të vetëdijshëm për pasojat e këtij produkti? Nuk jam e sigurt. Pa marrë parasysh se çfarë thotë ligji, shitja e këtij produkti në bufetë universitare nuk është etike, të rinjve duhet t’ju thuhet se këto praktika janë të dëmshme dhe krijojnë varësi, jo t’ju ofrohen, edhe në fakultet”, tha Banova.
Mësojmë se Kuvendi Studentor në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi” ka realizuar një pyetësor me pyetjen nëse duhet lejuar që këto produkte të shiten në bufetë e fakulteteve, pjesa dërmuese e studentëve janë përgjigjur me ‘Jo’.
Banova kërkoi që “të reagojnë edhe institucionet si dhe administratat e fakulteteve, në vend që të ketë fushata për të rritur ndërgjegjësimin për dëmet që shkaktojnë këto produkte, ne vazhdojmë t’I lejojmë të qëndrojnë në rafte të dukshme brenda bufeve”.
Mjeku toksikolog për Portalb: Të ndalohet shitja e këtij produkti në kioska, të mund të blihet vetëm me recetë mjekësore
Niko Bekjarovski është mjek specialist i toksikologjisë, ai tha se ky produkt përmban nikotinë shumë më shumë se sa një cigare, andaj pasojat nga përdorimi i tij nga ana e fëmijëve mund të jenë të larta.
“Bëhet fjalë për një produkt me përqendrim të lartë të nikotinës, qëllimi primar është lënia e duhanit dhe zëvendësimi i krizave abstinente të nikotinës. Meqë përqendrimi i nikotinës në një qese të tillë është disa herë më i lartë se ai që përmban një cigare, dëmet që mund të shkaktohen te personat e mitur janë shumë”, tha Bekjarovski.
Shtoi se “përdorimi i tij nga të miturit duhet të ndalohet dhe në paketim të specifikohet qartë se është i ndaluar për ta dhe se është i dëmshëm për shëndetin”.
Sipas mjekut Beqarovski, ky produkt në vendin tonë nuk përdoret fare për lënien e duhanit por për qëllime krejtësisht tjera. Andaj, propozon të ndalohet shitja e tij në kioske.
“Qëndrimi im personal, duke pasur parasysh që ky produkt te ne nuk përdoret fare për lënien e duhanit, është që ai të ndalohet për shitje të lirë në kioska dhe të jetë i disponueshëm vetëm në farmaci me recetë mjekësore për lënien e duhanit tek personat madhorë”, tha Bekjaorvski.
Aktualisht, qeskat me nikotinë ligjërisht mund t’iu shiten edhe fëmijëve, përkatësisht minorenëve nën moshën 18 vjeçe, pasi këto produkte nuk përmbajnë duhan, por vetëm nikotinë.
Si snusi, por ndryshe, Organizata Botërore e Shëndetësisë apelon për kujdes
Dallimi mes produktit “snus” dhe “qeset me nikotinë” është te fakti që produkti snus përmban duhan ndërsa në Maqedoninë e Veriut me ligj është i ndaluar konsumimi dhe nxjerrja në treg duhanit për përdorim oral. Qeset me nikotinë nga ana tjetër përmbajnë nikotinë, e cila sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë “mund të krijojë varësi“, sidomos nëse konsumohet nga fëmijët.
Sipas studimeve, ekspozimi ndaj nikotinës, sidomos përmes këtyre qeseve pasi përmbajnë sasi shumë të lartë, mund të shkaktojë efekte si marramendje, dhimbje koke, të përziera dhe ngërçe abdominale, veçanërisht te personat që zakonisht nuk pinë duhan.
Institucionet në huti, kërkojnë ndihmë nga njëra-tjetra
Marrë parasysh se bëhet fjalë për një produkt relativisht inovativ, institucionet në Maqedoninë e Veriut janë gjetur të ‘papërgatitur’. Qeset me nikotinë nuk përmenden në Ligjin për duhan, prodhime nga duhani dhe prodhime të ngjashme, si dhe në asnjë ligj tjetër.
Doganat e Maqedonisë për Portalb-in thanë se ata punojnë ashtu siç ju thonë institucionet përkatëse. Për produktin në fjalë, kanë pyetur institucionet se si të veprojnë, dhe kanë konstatuar bëhet fjalë për produkt të parregulluar ligjërisht.
“Importi i qeseve të nikotinës nuk është i ndaluar. Ky produkt nuk është i rregulluar dhe nuk është i përfshirë në ligj, as nuk është i mbuluar nga ndonjë rregullore tjetër ligjore. Ne i integrojmë masat e politikës tregtare bazuar në kërkesat e institucioneve përgjegjëse për kontrollin e produkteve specifike”, thanë nga Doganat e Maqedonisë.
Ata megjithatë kanë arritur të identifikojnë institucionin përgjegjës për kontrollin e qeseve të nikotinës, siç thonë “me qëllim të mbrojtjes së shëndetit publik dhe parandalimit të rreziqeve, dhe kësisoj është ngritur nevoja për rregullimin e tregtimit të këtyre produkteve”.
Përkatësisht, Doganat e Maqedonisë kanë kërkuar nga institucionet kompetente të punojnë në rregullimin ligjor të këtij produkti. Deri atëherë, ky produkt do të importohet në vend, përkundër që s’ka asnjë rregullore për mënyrën e përdorimit ose tregtimit.
Edhe Inspektoratit të Tregut i nevojitet ndihmë dhe kohë
Kontaktuam edhe me Inspektoratin e Tregut, për të parë nëse ata kanë të drejtë të ndëshkojnë shitoret që ju shesin fëmijëve këto qese me nikotinë, por as ata s’e dinë se si duhet të veprojnë, ndihmë kanë kërkuar nga institucionet tjera.
“Aktualisht Inspektorati Shtetëror i Tregut po punon në zgjidhjen e këtij problemi dhe kemi dërguar disa kërkesa deri te institucionet përkatëse për të na dhënë mendim në lidhje me qeset me nikotinë”, thanë nga Inspektorati i Tregut.
Premtojnë që “do tu përgjigjemi pyetjeve gazetareske sapo të marrim përgjigje nga institucionet kompetente”. Deri atëherë, produkti do vijojë të shitet në mënyrë të pakontrolluar në vendin tonë.
Rregullim ligjor në MV kërkohet tash më shumë se 9 muaj
Më 26 mars të vitit 2024, Qeveria e Maqedonisë kishte miratuar nevojën fillimisht për të analizuar nëse qeset me nikotinë janë të sigurta për përdorim dhe më pas për rregullimin e tij ligjor.
Qeveria asokohe njoftoi se Ministria e Shëndetësisë duhet të përpilojë analizë me të cilën do të përcaktohet nëse qeset e nikotinës janë të sigurta për popullsinë në aspektin shëndetësorë toksikologjik dhe nëse produkti duhet të jetë në shtije të lirë në vend, ose gjatë aprovimit eventual në treg duhet të vihet ndalesë për shitje për personat më të ri se 18 vjet.
Përpos kësaj, qeveria e angazhoi Ministrinë e Bujqësisë që të formojë një grup pune me përfaqësues të disa institucioneve, për të përpiluar një analizë krahasuese të legjislacionit për problemet që lidhen me qeset e nikotinës në BE dhe Ballkanin Perëndimor, si dhe të bëjë propozime për ndryshimin dhe plotësimin e rregulloreve në fushën më të cilën rregullohet siguria shëndetësore, qarkullimi, taksat dhe akcizat për qeset e nikotinës në shtet.
Rregullimi ligjor do të bazohej në analizën e Ministrisë së Shëndetësisë. Portalb-i mëson se mjekët të cilët kanë përpiluar këtë analizë, në mesin e të cilëve edhe Niko Beqarovski që e intervistuam më lartë, kanë dhënë mendim që produkti të mos shitet në kioske, por vetëm në farmaci, me recetë mjekësore.
Ministria e Bujqësisë nuk përgjigjet për Portalb nëse kanë përgatitur ndonjë raport.
BE-ja po përgatitet për rregullimin e “qeseve të nikotinës”
Siç rritet vëllimi i tregut të qeseve të nikotinës, administrata e BE-së po përgatit ngadalë terrenin për rregullimin e shitjes së tyre. Analisti i agjencisë së kërkimeve investive “Morningstar”, Filip Goram, beson se me rregulloren e re të BE-së, produktet e nikotinës do të trajtohen njësoj si produktet e duhanit.
Kjo mundësi mbështetet nga opinioni i Komisares Evropiane për Shëndetësi, Stella Kiriakides, sipas së cilës popullariteti në rritje i “qeseve të nikotinës” shkakton “shqetësime serioze për shëndetin publik”.
Një raport i Institutit Federal Gjerman për Vlerësimin e Rrezikut thotë se nikotina “ka efekte të forta në sistemin kardiovaskular” dhe se “qeskat e nikotinës” përbëjnë një rrezik të lartë për fëmijët, gratë shtatzëna dhe ato në laktacion dhe njerëzit me sëmundje kardiovaskulare.
Në Maqedoninë e Veriut gjithashtu janë të ndarë ekspertët nëse duhet të ndalohet krejtësisht importi dhe tregtimi i këtyre produkteve, ose duhet vetëm të rregullohen ligjërisht, që të mund të blihen vetëm në barnatore me recetë mjekësore.