Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Студентите во Северна Македонија трошат големи суми на пари за меѓуградски превоз. Бидејќи повеќе универзитети се наоѓаат во Скопје и Тетово, цените на билетите за автобуски превоз до овие градови се високи, особено ако треба да патувате секоја недела. И додека во земјите на Европската унија студентите се целосно или делумно ослободени од плаќање на билетите за превоз, студентите во Северна Македонија плаќаат иста сума како и сите останати патници. Група студенти презедоа иницијатива да го променат ова – имаат за цел да воведат „Студенска картичка“, пишува Порталб.мк.
Ениса живее во Тетово, а моментално студира во Скопје на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“. За Порталб, таа вели дека неделните трошоци за превоз се многу високи.
„Јас сум студентка, плаќам ист автобуски билет како тие што имаат приходи на крајот на месецот и во Скопје одат на работа, тоа не е нормално. Да, многу ми е скапо бидејќи морам да патувам речиси секој ден во неделата“, вели Ениса.
Ениса додава дека овие пари би можела да ги искористи за нешто покорисно за нејзините студии, на пример, за да купи книги и други потребни материјали.
„Поради таквите трошоци кои постојано се зголемуваат, книгите и училишните материјали почнаа да ми изгледаат како нешто луксузно, се ограничувам бидејќи нема да можам да си ги дозволам, иако понекогаш тие материјали ми се многу потребни“, вели таа.
Цените на билетите се многу високи
Цените на билетите за меѓуградски превоз пораснаа за време на пандемијата поради поскапувањето на горивата, но, иако цените на нафтените деривати сега значително се намалени, цените на автобуските билети останаа исти.
Компаниите кои го организираат ваквиот превоз не сакаа јавно да се изјаснат, но неофицијално за новинарот на Порталб велат дека не планираат да ги намалат цените на автобуските билети.
„Не, не ни помислуваме, особено што цените на горивата не се стабилни, а и ги зголемивме платите на вработените, работиме и во недела, сето тоа се трошоци“, вели сопственикот на една од фирмите.
Порталб објави инфографик на кој се прикажани актуелните цени во неколку општини:
Извор: Автобуски станици од гореспоменатите градови
Слични се цените за превоз и кон другите градови во државата. Јавните институции, пак, немаат право да интервенираат во цените на приватните компании.
Најголем дел од студентите не живеат во градовите каде што студираат
Во учебната 2023/2024 година на универзитетите на Република Северна Македонија се запишани вкупно 52.316 студенти. Универзитет со најмногу студенти – вкупно 25.700, е Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, а од нив 11.812 студенти не се од Скопје, туку доаѓаат од други места.
Според ова, најголемиот дел од студентите кои студираат во Скопје потекнуваат од други градови и не сите престојуваат во студентските домови поради условите, а и поради ограничените капацитети.
Податоците ги обезбедивме од Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“.
Во Тетово има два универзитета – Државниот универзитет во Тетово и Универзитетот на Југоисточна Европа. И во овие случаи најголем дел од студентите доаѓаат од други градови во Северна Македонија.
Се правдаат и универзитетите – за Порталб велат дека не се надлежни за да интервенираат во цените на автобуските билети на приватните компании.
За ова да се имплементираат практиките на земјите од ЕУ
Хана Емерлаху, Едина Елези, Фјола Далипи, Ненад Димчевски, Софија Радончиќ и Данче Николова презедоа иницијатива чија крајна цел е составување на документ преку кој ќе се предложат конкретни решенија за овој проблем и ќе се достават до државните институции.
Порталб разговараше со Хана, една од иницијаторите, која објасни дека „студентската картичка“ што имаат намера да ја воведат како практика, на студентите ќе им овозможи попуст од 40 проценти на месечните и дневните билети.
На пример, ако актуелно месечниот билет Скопје-Тетово и обратно е 5.500 денари, со „студентската картичка“ автоматски ќе чини 3.300 денари.
„Ја покренавме оваа иницијатива бидејќи цените на автобуските билети се многу високи за студентите кои патуваат секојдневно, но и за оние кои треба да патуваат најмалку три пати неделно. Бидејќи превозот не е единствениот трошок што го имаат студентите, решивме да се заложиме за намалување на некој трошок, сметаме дека тоа ќе влијае на подобрување на студентскиот живот во Северна Македонија. Трошоците за овие работи треба да бидат последната грижа на студентите“ изјави Емерлаху.
„За дневните и месечните билети студентите плаќаат исто како и сите други, што воопшто не е фер, затоа ќе ја претставиме нашата идеја пред надлежните институции, која не е ништо ново, туку нешто што се применува во развиените земји, во оние на Европската Унија, и бидејќи и ние целиме да станеме дел од оваа заедница, тогаш да почнеме со применување на нивните добри практики“, додава таа.
Хана и нејзините колеги очекуваат дека нивното барање ќе се земе предвид, особено сега кога се подготвува Законот за високо образование.
„Наше е барањата да ги доставиме до соодветните институции. Независно што на крајот од нив зависи дали ќе го земат предвид, бараме овој предлог да биде прифатен бидејќи е во корист на студентите и кој во голема мера ќе им ја олесни финансиската состојба. Ова е прашање што има влијание врз нивното образование и благосостојба“, вели Хана.
Што точно предлагаат овие студенти?
Картичката „Youth Mobility Pass“ предложена од овие студенти ќе важи за сите студенти запишани на акредитирани универзитети, кои се невработени и се редовни студенти.
Тие предлагаат заинтересираните студенти да се пријавуваат за ова онлајн, на „е-услуги“, а апликациите да ги оценува комисија при Министерството за образование и наука. Потоа, автобуските компании ќе треба да постават уреди со кои ќе можат да ја скенираат студентската картичка.
Веднаш по скенирањето на картичката, на студентите ќе им се нуди попуст од 40 до 45 проценти по билет, било да е тоа дневен или месечен билет. Тие бараат Министерството за образование и наука во соработка со Министерството за транспорт да го надгледува спроведувањето и одржувањето на системот за студентски картички.
За да се поедностави сето ова, овие студенти предлагаат да се создаде апликација „Студентска картичка“ до која ќе имаат пристап сите студенти корисници на картичката, во оваа апликација ќе можат да вршат плаќање, да имаат преглед на распоредите на автобусите и друго.
Според нивните пресметки, успешното спроведување на оваа студентска картичка би ја чинело државата меѓу 520 милиони и 600 милиони денари годишно, ако нејзини корисници би биле во просек по 15 илјади студенти.
Развиените земји им помагаат на студентите
Франција, на пример, применува картичка „TER youth pass“, која на студентите им нуди попусти за превоз со воз, регионално и меѓуградско патување. Оваа картичка е достапна за млади луѓе на возраст од 12 до 27 години и нуди попусти до 50% на железничките услуги.
Во Норвешка се применува „Nor-Way Bussekspress“ кој нуди попусти за меѓуградски патувања за млади луѓе кои редовно патуваат поради образовни или професионални причини. Младите на возраст од 16 до 29 години со оваа картичка добиваат попуст од 25 до 50 проценти.
Швајцарија применува „Swiss Travel Pass“ за млади луѓе кои патуваат со воз и автобус кон различни градови. Со оваа картичка младите од 16 до 25 години добиваат попуст до 30 отсто.
Инаку, според истражување на Форумот за образовни промени, до завршување на студиите во Северна Македонија, студентите трошат во просек по 11.309 евра.
-
Studentët në Maqedoninë e Veriut harxhojnë shuma të papërballueshme të parave për transport ndërurban. Meqë pjesa më e madhe e universiteteve janë në Shkup dhe Tetovë, biletat e transportit deri në këto qytete janë të larta, sidomos nëse duhet të udhëtohet çdo javë. Përderisa në shtetet e Bashkimit Evropian studentët lirohen tërësisht ose pjesërisht nga pagesa e biletave, studentët në Maqedoni paguajnë shumën e njëjtë si gjithë të tjerët. Një grup studentësh kanë ndërmarrë një iniciativë për të ndryshuar këtë, synojnë vendosjen e ‘Kartës Studentore’, shkruan Portalb.mk.
Enisa banon në Tetovë ndërsa aktualisht studijon në Shkup në Universitetin “Shën Kirili dhe Metodi”, për Portalb thotë se harxhimet javore për transport janë të papërballueshme.
“Unë jam studente, paguaj biletën e autobusit njëjtë sa ata që në fund të muajit kanë të hyra dhe shkojnë në Shkup për punë, kjo nuk është normale. Po, më del shumë shtrenjt pasi thuajse çdo ditë të javës më bije të udhëtoj” tha Enisa.
Këto para, thotë Enisa se do të kishte mundur t’i shfrytëzojë për diçka më të vyeshme për studimet e saja, për shembull: për të blerë libra dhe materiale tjera.
“Për shkak të harxhimeve të tilla që vazhdimisht janë në rritje, librat dhe materialet shkollore kanë filluar të më duken si diçka luksoze, po e limitioj veten pasi s’do ia kisha dalë dot edhe pse nganjëherë ato materiale më nevojiten shumë” shtoi ajo.
Çmimet e biletave janë tejet të larta
Çmimet e biletave për transport ndër qytete u ngritën gjatë pandemisë për shkak të rritjes së çmimit të karburantëve, por edhe pse çmimet e karburantëve u kthyen pothuajse në shumën e njëjtë si para pandemisë, çmimet e biletave të autobusit ngelën të njëjta.
Kompanitë që organizojnë këtë lloj të transportit nuk deshën që të deklarohen publikisht, por jozyrtarisht i thanë gazetarit të Portalb se nuk e kanë në plan uljen e çmimeve të biletave të autobusit.
“Jo, as s’e mendojmë, sidomos tash që çmimet e karburanteve nuk janë stabile dhe kemi rritur pagat e punonjësve, ne punojmë edhe të dielave, krejt këto kanë kosto” tha për Portalb pronari i njërës prej kompanive.
Portalb përgatiti infografik që ilustron çmimet aktuale, në disa prej komunave.
Burimi: Stacionet e Autobusëve të qyteteve përkatëse.
Çmimet janë të ngjashme edhe për transportin ndër qytetet tjera. Institucionet publike në vend nuk kanë të drejtë që të ndërhynë në çmimet e kompanive private.
Pjesa më e madhe e studentëve nuk jetojnë në qytetet ku studiojnë
Në vitin akademik 2023/2024 në universitetet e RMV-së janë regjistruar gjithsej 52,316 studentë. Universiteti me më shumë studentë, edhe atë 25,700 është “Shën Kirili dhe Metodi”, nga të cilët 11,812 nuk janë nga Shkupi, por vijnë nga qytetet tjera.
Përkatësisht, pjesa më e madhe e studentëve që studiojnë në Shkup vijnë nga qytete tjera ndërsa jo të gjithë qëndrojnlë në konvikt, për shkak të kushteve dhe kapaciteteve të limituara të konvikteve për t’i pranuar të gjithë.
Të dhënat i siguruam nga Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi”.
Në Tetovë ka dy universitete, Universiteti i Tetovës dhe Universiteti i Evropës Juglindore. Gijthashtu, pjesa më e madhe e studentëve që studiojnë në këto dy universitete vijnë nga qytete tjera të Maqedonisë së Veriut.
Shfajësohen edhe universitetet, për Portalb thanë se nuk kanë kompetenca që të ndërhynë në çmimet e biletave të autobusit të kompanive private.
Të implementohen praktikat e shteteve të BE-së për këtë
Hana Emërllahu, Edina Elezi, Fjolla Dalipi, Nenad Dimçevski, Sofija Radonciq dhe Dance Nikolova kanë ndërmarrë një iniciativë produkti final i të cilës është hartimi i një dokumenti me anë të së cilit do t’i propozojnë institucioneve shtetërore zgjidhje konkrete të kësaj problematike.
Portalb-i bisedoi me Hanën, njërën prej iniciatoreve, ajo spjegoi që ‘karta studentore’ të cilën synojnë ta vendosin si praktikë në Maqedoni, do t’ju mundësonte studentëve 40 përqind zbritje në biletat mujore dhe ditore.
Për shembull, nëse aktualisht bileta mujore Shkup-Tetovë dhe anasjelltas është 5,500 denarë, përmes ‘kartës studentore’ do të bëhet automatikisht 3,300 denarë.
Hana Emërllahu, studente “Ne vendosem per këtë iniciativë sepse çmimet e biletave te autobusëve jan shumë te larta per studentët qe udhetojnë çdo ditë, por edhe ata të cilët të paktën 3 herë në javë duhet të udhëtojnë. Pasi që transporti nuk është i vetmi shpenzim që kanë studentët, vendosëm që të meremi me lehtësimin e një shpenzimi, mendojmë se kjo do të ndikonte në përmirësimin e jetës studentore në Maqedoni, shpenzimet në këto gjera duhet të jenë brenga e fundit e studentëve” tha Emërllahu.
Shtoi se “studentët paguajnë njëlloj si të gjithë për biletat ditore dhe mujore, kjo nuk është aspak e drejtë, andaj ne institucioneve përkatëse do t’ua prezantojmë idenë tonë, e cila nuk është asgjë e re, por veçse implementohet në shtetet e zhvilluara, në ato të Bashkimit Evropian, meqë edhe e synojmë këtë bashkësi, t’ua marrim praktikat e mira” shtoi ajo.
Hana me koleget e saja presin që kjo kërkesë e tyre të merret parasysh, sidomos tani që është në përpilim e sipër Ligji për Arsim të Lartë.
“E jona është që kërkesat t’i adresojmë tek instrutucionet përkatëse. Pavarësisht se në fund varet nga ata se a do të meren parasysh, ne kerkojmë që të pranohet ky propozim pasi që është në dobi të studentëve dhe do të lehtësojë shumë situatën e tyre financiare. Kjo eshte një çështje qe ka ndikim ne arsimimin dhe mirëqenien e tyre.” tha Hana.
Çfarë konkretisht propozojnë këta studentë?
Kartela ‘Youth Mobility Pass’ që e propozojnë këta studentë do të vlente për të gjithë studentët e regjistruar në universitete të akredituara, që janë të papunë dhe aktivë në studime.
Ata propozojnë që studentët e interesuar të aplikojnë për këtë online, në E-Shërbime ndërsa aplikimet të vlerësohen nga një komision brenda Ministrisë për Arsim dhe Shkencë. Pas kësaj, kompanitë e uatobusëve do të duhet të instalojnë pajisje të cilat do të jenë në gjendje të skanojnë kartën studentore.
Menjëherë pas skanimit të kartës, studentëve do t’ju ofrohet zbritje nga 40 deri në 45 përqind për biletë, qoftë kjo ditore ose mujore. Ata kërkojnë që Ministria e Arsimit dhe Shkencës në bashkëpunim me Ministrinë e Transportit të mbikëqyrin zbatimin dhe mirëmbajtjen e sistemit të kartave studentore.
Që kjo të bëhet më e thjeshtë, këta studentë propozojnë që të krijohet një aplikacion ‘Karta Studentore’ në të cilin do të kenë qasje të gjithë studentët përfitues të kësaj karte, në këtë aplikacon do të mund të kryhen pagesa, të shihen oraret e autobusëve dhe tjera.
Përllogaritjet e tyre janë që implementimi i suksesshëm i kësaj karte studentore shtetit do t’i kushtonte nga 520 milion deri në 600 milion denarë në vjet, nëse përfitues të saj do të ishin mesatarisht 15 mijë studentë.
Shtetet e zhvilluara ndihmojnë studentët
Franca për shembull ofron kartelën “TER youth pass” e cila studentëve ju ofron zbritje për udhëtimet me tren, rajonale dhe ndër urbane. Kjo kartelë është në dispozicion për të rinjtë nga 12 deri në 27 vjeç dhe ofron zbtitje për shërbimet e trenave deri në 50%.
Në Norvergji ofrohet “Nor-Way Bussekspress”, i cili ofron zbritje për udhëtimet ndërkomunale për të rinjtë të cilët udhëtojnë rregullisht për arsye arsimore ose profesionale. Të rinjtë nga mosha 16 deri në 29 vjeç me këtë kartelë përfitojnë zbritje prej 25% deri në 50%.
Zvicra gjithashtu ofron “Swiss Travel Pass” për të rinjtë që udhëtojnë me trena dhe autobusë në qytete të ndryshme. Me këtë kartelë të rinjtë nga mosha 16 deri në 25 vjeç përfitojnë zbritje deri në 30%.
Ndryshe, sipas një hulumtimi të Forumit për Ndryshime në Arsim, studentët shpenzojnë mesatarisht 11,309 euro deri në kryerje të studimeve në Maqedoninë e Veriut.
