„Ако ја затрупаат, јас ќе застанам пред багерот, нека ме затрупаат“.
Човек во години, со својот емоционален крик ја нагласува моралната дилема како една урбана градина, зелена оаза на периферијата на Скопје, може да биде уништена од багери бидејќи се наоѓа на јавно земјиште што не е во сопственост на оние што го обработуваат и одржуваат со децении. Човекот, практично, е оној глас што сите нас ни вели: зошто воопшто да се ништи зелен предел што ни дава смисла и живот, предел што е значаен и за опстанокот на локалната заедница, но и за градот?
Тој човек, е лик од документарниот филм „Градина“ (Garden), дебитантското долгометражно дело на режисерот Бојан Тантуровски, дипломец на ТВ и филмска режија на Факултетот за драмски уметности во Скопје. Првенчето на Тантуровски беше проектирано на овогодишниот „МакеДокс“, надвор пред Куршумли ан, односно на сцената која фестивалџиите си ја нарекуваат „Куршумли офф“. Ова беше македонска премиера, откако документарецот својот фестивалски живот го стартуваше во Белград, на „Белдокс“ во мај.
75-минутниот филм е по сценарио на Тантуровски, камерман е Кирил Шентевски, за монтажата беше задолжен Горан Вукиќ, за звукот Марко Наумовски, додека продукцијата е на „ОХО“. Филмот се работеше пет години.
Ова е приказна за Аранѓел, Стана, Нада, Ахмо и Шемсудин. Ова е приказна за нивните домати, тикви, пченки, компири и кромиди. Ова е приказна за една урбана градина во близина на Вардар во Скопје, каде екипата на филмот влегува и одблизу живее заедно со групата пензионери, кои веќе 35 години го облагородуваат местото. Филмаџиите снимаат како нивните домаќини садат, растат, берат. Како ја култивираат земјата за егзистенција. Како се социјализираат и дружат. Како си кажуваат гачки и мудрости. Тука, во градината, од едно до друго годишно време.
Но, тие се „герила“ градинари, соочени со иселување. Како се шири градот, тие се принудени да бараат друго земјиште. Ова земјиште државата долго време го напуштила, заборавила, а меѓувреме градинарите го оплемениле со десетици видови култури. Не е нивно, па мораат да сведочат како, лека-полека, околу него се трупа градежен отпад и доаѓаат багери. Машинеријата ништи растенија и зеленчук. Ништи труд. Легално. Особено е впечатлива, поетично болна, долгата сцена како багер буквално корне цели дрвја. Сцена на немоќ. И на ликовите на филмот, и на публиката што го гледа филмот.
За оваа етичка дилема што се провлекува, самиот Тантуровски во едно интервју ќе рече: „не би зборел за праведно или неправедно, туку за едно базично и инхерентно чувство кај човекот, а тоа е разликата што ја прави помеѓу добро и зло. Од една страна тоа земјиште не е нивно, од друга страна сочувствуваш со нивната мака и ‘обесправеност’. Ќе нафрлам само како пример, тоа е како да спасиш некое беспомошно мало дете, знаеш дека не е твое, но сепак си го растел и чувал со љубов долги години. Сега го пронаоѓаат неговите вистински родители. Дали нема да чувствуваш дека нешто што е дел од тебе, сега на некој начин ти е одземено?“.
Тантуровски сепак не влегува во авантура за легалистичкиот дел на парцелата, туку ова е хуманистичка приказна за поврзаноста со градината и потребата да се живее со природата. Блиску до градот, а сепак скриен од него. Како некое прибежиште, свртувалиште на градинари и пермакултурни ликови. На луѓе што го пренесуваат своето знаење и искуство како да не ги оттуѓиме, туку ги вреднуваме семињата што нѐ хранат.
Токму затоа ова е важен филм. И едноставен, без алтернативни излети. Филм што можеби нема динамика што би ја „навлекол“ онаа публика која бара инстант голтање нафрлана содржина, туку е мирен, искрен, споровозечки, каков што е животот во градината, а не во градот. Тука времето е застанато. Нема трчање, брзање, нема нервози што ќе ти направат чир во стомак, тука животот не го „меле“ градската машинерија.
Градинарите стануваат во 4-5 часот наутро, доаѓаат во градината докај пладне, си одат дома на заслужена дремка, па повторно доаѓаат во приквечерината, или наредниот ден. Како решат – така. Меѓувремено им доаѓаат гости, прават мезе, наздравуваат со ракиичка, печат пиперки, заедно берат плодови… Си помагаат во работата, ама и заедно да им помине времето. Ова е солидарна заедница, работлива, што знае да си го почитува трудот и обостраната љубов кон градинарството. Тие даваат живот на градината, а градината им дава живот нив.
Ова е урбана градина што, воедно, е блиску до живеалиштата на луѓето, а тоа е важно и за намалување на еколошкиот отпечаток. Во смисла, тие немаат потреба да поминат десетици или стотици километри за транспорт на храната со моторизирани возила, а притоа економски се поддржува заедницата, без масовни или корпорациски синџири што наголемо произведуваат храна и ја разнесуваат на големи дистанци и за неа наплаќаат паушално големи суми. Воедно, слично како и градината „Бостание“, таа претставува уште еден придонес кон остварување на концептот за отпорен град, т.е. за приспособување кон климатските промени и зајакнување на урбаната отпорност на градот, во случајов – Скопје.
Екипата на филмот „Градина“
На премиерата, при крајот на филмот почна да паѓа дожд. Кратко, ама се чини дека почна да паѓа во идеално време. Баш во моментот кога еден од ликовите од филмот посака „плодност на почвата“. Тоа, беше бесценет момент што го доживееја само присутните. Како надеж дека дождот ќе го оплоди поседот и градината ќе продолжи да живее, заедно со сите нас. Можеби затоа и публиката после филмот беше занемена во делот за багерите, т.е. не се отворија прашања за урбанизацијата или моќта на уништувањето, туку дискусиите со екипата на „Градина“ беа единствено од оптимистична природа – како оваа оаза да остане таква каква што е.
Таа е на Аранѓел, Стана, Нада, Ахмо, Шемсо… Интимна, ама заедничка. Плодна, додека не заборавиме што имаме.
Бојан Шашевски
