Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Грејната сезона во Тетово значи дека градот и неговата околина се обвиткани со големо загадување на воздухот и со смог. Земјава и оваа година не најде спас од овој проблем, а главната причина за овој проблем останува начинот на греење. И додека граѓаните се жалат дека загадувањето предизвикува здравствени проблеми, а експертите со години предупредуваат на фаталните последици, надлежните не се загрижени за здравјето на своите граѓани, мерките што ги преземаат се само за шоу, пишува Порталб.мк.
2025 година во Тетово започна со енормно загадување на воздухот, како и секоја друга година. Овој град често се најде на светските топ листи за загадениот воздух.
Со почетокот на зимската сезона проблемот дополнително се продлабочува поради греењето на домаќинствата, а најголем степен на загадување има во вечерните часови.
„Жежок“ јануари
Евидентираната просечна вредност на ПМ 10 честичките од 1 до 22 јануари е 72,75 μg/m3, просечната дневна вредност на ПМ10 не смее да надмине 50 микрограми на метар кубен. Најзагаден ден беше 1 јануари со просечна вредност на ПМ 10 честичките од 151,88 μg/m3.
Евидентираната просечна вредност на ПМ 2.5 честички пак за овој период е 68,34 μg/m3, поголема од дозволената вредност од 25 μg/m3. Слично, и највисоката вредност на ПМ 2.5 честичките е регистрирана на првиот ден од годината.
Алармантни бројки со години по ред
Дека проблемот со години не се решава покажуваат бројките за загаденоста, кои секоја година го достигнуваат кулминација во месеците ноември, декември, јануари и февруари.
Граѓаните: Имаме здравствени проблеми од аерозагадувањето
Палењето пластика во оџаците, палењето на отпад во продавниците, палењето на материјалите со различен хемиски состав, палењето на електричните кабли и други материјали.
Ова се само дел од главните загадувачи на воздухот во Тетово, кои граѓаните ги набројаа за Порталб.мк.
Загадување на воздухот од материјалите за греење. Фото: Фисник Џелили/Порталб.мк
Граѓаните рекоа дека домаќинствата и бизнисите остануваат главни фактори кои во голема мера придонесуваат за загадувањето на воздухот.
Еден жител на населбата 146 рече дека поради големата загаденост и лошата миризба често пати не можат да излезат надвор.
Граѓаните изјавија дека домаќинствата и бизнисите остануваат главни фактори кои во голема мера придонесуваат за загадувањето на воздухот.
Еден жител на населбата 146 рече дека поради големата загаденост и лошата миризба често пати не можат да излезат надвор.
„Некои сиромашни семејства купуваат евтини остатоци од мебел од несовесни сопственици, кои наместо да плаќаат за нивно уништување, профитираат труејќи ги граѓаните. Многу жители се жалат на болка во градите, вртоглавица, главоболки, слабост итн. Други пак побарале и лекарска помош“, вели загрижениот граѓанин.
Материјали кои се употребуваат за греење. Фото испратено од еден загрижен граѓанин до Порталб.мк
Граѓаните бараат построги и поефикасни мерки од институциите против загадувачите на воздухот.
„Бизнисите, посебно различните работилници како што се механичарските кои согоруваат автомобилско масло и други токсични материи. Лесно можат да се контролираат и казнуваат, а и да се притворат сопствениците“, вели еден друг граѓанин.
Загадувачи на воздухот во Тетово. Фото испратено од еден загрижен граѓанин до Порталб.мк
Доктор Давидовски: Најзагрозени се децата и постарите лица
Според докторот од Центарот за јавно здравје во Тетово, Ратко Давидовски, начинот на греење останува еден од главните фактори на загадувањето.
„Карактеристика на зголемувањето на загаденоста на воздухот е кога почнува грејната сезона, особено во јануари затоа што имаме температурни инверзии, влијае и метеоролошкиот аспект, но и сообраќајот, градежништвото, иако не многу периодов, но гледаме дека се гради, потоа комуналната хигиена, сите овие фактори влијаат, особено кај децата до пет години, постарите над 60 години и хронично болните“, вели Давидовски.
Активистката за животната средина: Здравјето на граѓаните не е приоритет на институциите
Иако загаденувањето на воздухот беше високо и во јануари годинава и во деновите кога беше надминат прагот на тревога, еколошката активистка Елмедина Абдулаи вели дека општинските власти и покрај тоа што имаат законска обврска, не се огласија.
„Граѓаните немаат пристап до информациите на вебстраната, ниту пак на официјалните Фејсбук страни. Ова игнорирање на ситуацијата од страна на властите е директно непочитување на граѓаните, оставајќи ги нив исплашени и несигурни“, вели Абдулаи.
Таа вели дека општината мора да преземе сериозни и транспарентни мерки за заштита на здравјето на граѓаните и справување со оваа криза која продолжува да го загрозува животот во Тетово.
„Не е објавено ништо ниту за увидите и решенијата на Општинскиот инспекторат, не информирајќи ги граѓаните за мерките што се преземаат, дали се преземат некакви постапки. Овој проблем се влошува и поради загревањето на јавните објекти со загадувачки материи, како и гужвата во сообраќајот, што придонесува за влошување на условите за живот“, рече Абдулаи.
Општина Тетово: Изрековме казни
Портпаролката на општина Тетово, Бесарта Рамадани, за медиумите изјави дека се изречени казни и опомени за загадувачите.
„Околу 40 казни се за физички лица во вредност од 50 до 800 евра, а за правни лица од 1000 до 1800 евра, а имаме изречено и околу 80 опомени за лицата кои ја загадувале животната средина за да не ја повторат оваа грешка“, рече Рамадани.
Во изборната програма на градоначалникот на Тетово, Биљал Касами, со која тој дојде на чело на општината, се предвидени многу мерки за зачувување на природата и животната средина. Но, освен некои симболични активности, најголемот дел од овие ветувања се уште не се исполнети.
„Да се занимаваме со причините, а не со последиците“
Министерот за животна средина и просторно планирање, Изет Меџити, повикувајќи се на краткорочните мерки што ги воведе Владата, рече дека инспекторатите преземаат мерки против претпријатијата кои загадуваат, за сообраќајот и други.
Јас сум за тоа повеќе да се занимаваме со причините, а не со последиците, мислам дека главната причина за загадувањето, врз основа на истражувањата и анализите и од Светска банка и од УНДП, но и од научните институции во Република Северна Македонија, е тоа што за греење се користи се и сешто, од домаќинствата и од индустријата, а тоа е главната причина за загадувањето на воздухот бидејќи да беше само од компаниите тогаш ќе имавме загадување и во текот на летото и пролетта, но загадување има кога има потреба за греење“, рече Меџити.
Тој рече дека ќе се настојува целосната гасификација на РСМ да се стави во функција, особено во урбаните центри, а ќе има поддршка и за инвертерите, како и за други активности во областа на транспортот.
Потсетуваме дека дел од краткорочните мерки кои Владата и Министерството за животна средина и просторно планирање ги вклучија во новиот Акционен план за намалување на аерозагадувањето се инспекциските контроли на индустријата и градилиштата, посебниот режим на сообраќај за тешките товарни возила, намалувањето на употребата на службените возила на државната администрација и ослободувањето од работни обврски за ранливите групи и бремените жени и сл. Одобрена е наредбата овие мерки да се спроведуваат во случаи кога загадувањето го надминува прагот на алармирање.
Како треба да се постапува кога воздухот е загаден?
Препораките на Институтот за јавно здравје кога има загадување ги опфаќаат следните мерки:
- Да се остане дома ако нема потреба да се излегува.
- Лицата со респираторни проблеми, со проблеми со срцето и постарите лица треба да избегнуваат напорна физичка активност.
- Бремените жени треба да останат дома.
- Лицата со астма можеби ќе треба почесто да го користат својот инхалатор.
- Да се употребуваат маски со докажана ефикасност.
- Лицата со хронични заболувања треба редовно да ја земаат терапијата и, доколку е потребно, доколку почувствуваат симптоми, веднаш треба да се јават кај својот матичен лекар или во болница.
- Да се избегнат активности на отворено (спорт, рекреација).
- Да не се отвараат прозорите.
- Да се користат прочистувачи на воздух без јонизатори.
- Граѓаните можат да ја тужат државата за аерозагадување.
Граѓаните можат да ја тужат државата, но тешко дека ќе победат на суд
И додека граѓаните чекаат институциите да преземат нешто, тие можат да ја тужат државата за остварување на нивното право на чист воздух и за нивното здравје.
По одлуката на Врховниот суд донесена во октомври 2024 година граѓаните можат да поднесат тужба до Управниот суд за судски спор против државата доколку нивното здравје е загрозено. Оваа одлука на Врховниот суд уследи по иницијатива поднесена од една невладина организација.
Сепак, правниците објаснија дека дури и да се поднесе тужба против неа, државата мора прво да ги усвои потребните стратегии, а за обесштетување мора да се воспостави судска пракса.
Магла и загаден воздух во Тетово. Фото: Фисник Џелили/Порталб.мк
Последователни аларми од локалните и меѓународните извештаи
Во јануари 2025 година извештајот на Euronews истакна дека Северна Македонија е една од земјите најпогодени од загадениот воздух, што значи дека има најголем број на смртни случаи како последица на загадениот воздух.
Извештајот на УНИЦЕФ од септември 2024 година покажа дека во Северна Македонија смртноста на новороденчињата како последица на загадениот воздух е 11,6 , или 1 од 9 смртни случаи на деца под една година.
Светската банка во декември 2024 година објави дека од загадениот воздух годишно умираат околу 2.800 граѓани на земјава, а жителите на Скопје и Тетово се изложени на значително повисоки нивоа на токсични ПМ 2,5 честички, во споредба со граѓаните во западноевропските земји.
Извештајот на Институтот за јавно здравје објавен во 2024 година истакнува дека во 2023 година речиси 18 проценти од вкупната смртност во РСМ може да се припише на изложеноста на тековните концентрации на ПМ-2,5 честички.
Загадувањето на воздухот постојано се споменува и од ЕУ како еден хроничен проблем за РСМ.
Скопје често пати се рангира на врвот на листите за најзагадени градови во Eвропа и во светот. Поради загадениот воздух оддржани се и бројни протести.
И покрај сите овие предупредувања политичарите и институциите во Република Северна Македонија да преземат никакви итни мерки за решавање на овој проблем.
-
Çdo dimër më i rëndë, Tetova nën smog: Shëndeti i qytetarëve nën kërcënim, institucionet me vite në gjumë
Sezoni i ngrohjes në Tetovë nënkupton zhytje të qytetit dhe rrethinës në ndotje të madhe të ajrit dhe thithje të smogut. Vendi nuk shpëtoi nga ky problem as këtë sezon, shkaktari kryesor për këtë problem mbetet mënyra e ngrohjes. Derisa qytetarët ankohen se ndotja u shkakton probleme shëndetësore dhe ekspertët tani e shumë vite alarmojnë për pasojat fatale, autoriteteve nuk ju bëhet vonë për shëndetin e qytetarëve të tyre, masat që ndërmarrin janë sa për sy e faqe, shkruan Portalb.mk.
Viti 2025 filloi me ndotje enorme të ajrit në Tetovë, ashtu si edhe çdo vit tjetër. Ky qytet shpesh është gjendur në top listat botërore për nga ndotja e ajrit.
Me hyrjen në sezonin dimëror problemi thellohet më tepër për shkak të lëndëve djegëse në amvisëri, ndërsa ndotja më e madhe paraqitet gjatë mbrëmjes.
Janar i ‘nxehtë’
Mesatarja e regjistruar e grimcave PM 10 nga 1 deri më 22 janar është 72.75 μg/m3, vlera mesatare ditore e PM10 nuk mund të kalojë 50 mikrogramë për metër kub. Dita më e ndotur ishte 1 janari me vlerën mesatare të PM 10 prej 151.88 μg/m3.
Ndërsa mesatarja e regjistruar e grimcave PM2.5 për këtë periudhë është 68.34 μg/m3 nga vlera e lejuar 25 μg/m3. Ngjashëm, edhe vlera më e lartë e grimcave PM 2.5 u regjistrua ditën e parë të vitit.
Shifra alarmante ndër vite
Që problemi nuk po zgjidhet me vite, këtë e tregojnë shifrat e ndotjes, të cilat çdo vit gjatë muajve nëntor, dhjetor, janar dhe shkurt arrijnë kulmin.
Qytetarët: Kemi probleme shëndetësore nga ndotja e ajrit
Djegia e plastikeve në oxhaqe, ndezja e mbetjeve nëpër dyqane, djegia e lëndëve me përbërje kimike të ndryshme, djegia e kabllove elektrike dhe pajisjeve tjera.
Këto janë vetëm disa nga ndotësit kryesorë të e ajrit në Tetovë, të cilët i raportuan qytetarët për Portalb.mk.
Qytetarët u shprehën se amvisëritë dhe bizneset mbeten faktorët kryesorë që kontribuojnë në masë të madhe ndaj ndotjes së ajrit.
Një banor i lagjes 146 u shpreh se nga ndotja e madhe nganjëherë nuk mund të dalin jashtë nga era e keqe.
“Disa familje të varfëra blejnë lirë mbetje mobiliesh nga pronarë të pandërgjegjshëm, të cilët në vend se të paguajnë për asgjësimin e tyre, ata përfitojnë duke helmuar qytetarët. Shumë banorë ankohen nga dhimbje gjoksi, marramendje, dhimbje koke, plogështi etj. Madje disa persona kanë kërkuar ndihmën e mjekut”, tha qytetari.
Qytetarët kërkojnë masa më të rrepta dhe efektive nga institucionet për ndotësit e ajrit.
“Bizneset në veçanti punëtoritë e ndryshme si mekanikët që djegin vaj automobilash, dhe substanca tjera toksike. Lehtë mund të kontrollohen dhe dënohen dhe po ashtu të ndalohen”, tha një qytetar tjetër
Mjeku Davidovski: Më të rrezikuar janë fëmijët dhe të moshuarit
Mënyra e ngrohjes mbetet një nga faktorët kryesor t ndotjes edhe sipas mjekut nga Qendra për Shëndet Publik në Tetovë Ratko Davidovskit.
“Karakteristike për rritjen e ndotjes së ajrit është kur fillon sezoni i ngrohjes, veçanërisht në janar për shkak se kemi inversione të temperaturave, edhe aspekti meteorologjik ndikon, por ndikon edhe komunikacioni, ndërtimtaria edhe pse në këtë periudhë jo shumë por shohim se ndërtohet, pas asaj higjiena komunale, të gjithë këto faktorë ndikojnë, veçanërisht te fëmijët deri në pesë vjeç, të moshuarit mbi 60 vjeç dhe të sëmurit kronikë”, thotë Davidovski.
Aktivistja e mjedisit: Shëndeti i qytetarëve nuk është prioritet i institucioneve
Pavarësisht se ndotja e ajrit ka qenë e lartë edhe në janar të këtij viti dhe ditëve kur u tejkalua pragu i alarmimit, aktivistja e mjedisit Elmedina Abdullai thotë se autoritetet komunale edhe pse kanë detyrim ligjor nuk kanë publikuar asnjë njoftim.
“Qytetarët nuk kanë qasje në informacione as në ueb as në faqet zyrtare në Facebook. Ky injorim i situatës nga autoritetet është një anashkalim i drejtpërdrejtë i qytetarëve, duke i lënë ata të frikësuar dhe të pasigurt”, thotë Abdullai.
Ajo thotë se komuna duhet të ndërmarrë masa serioze dhe transparente për të mbrojtur shëndetin e qytetarëve dhe për të adresuar këtë krizë që vazhdon të kërcënojë jetën në Tetovë.
“Kontrollet dhe vendimet e Inspektoratit të Komunës gjithashtu nuk janë publikuar, duke mos informuar qytetarët për masat që po merren, nëse ka ndonjë veprim. Së fundi, problemi përkeqësohet nga nxehja e objekteve publike me substanca ndotëse, si dhe trafikut të stërngarkuar duke kontribuar në përkeqësimin e kushteve të jetesës”, tha Abdullai.
Komuna e Tetovës: Kemi shqiptuar dënime
Zëdhënësja e Komunës së Tetovës Besarta Ramadani për mediat ka bërë të ditur se ndaj ndotësve janë shqiptuar dënime dhe paralajmërime.
“Diku deri në 40 dënime janë për persona fizikë që shkojnë nga 50 deri në 800 euro, ndërsa për personat juridikë nga 1000 deri 1800 euro, dhe kemi diku rreth 80 vërejtje të personave të cilët kanë bërë ndotjen e ambientit jetësor me qëllim që mos ta përsëritin këtë gabim”, tha Ramadani.
Në programin zgjedhor të kryetarit të Komunës së Tetovës Bilall Kasamit, me të cilin ai erdhi në krye të komunës, parashihen shumë masa për ruajtjen e natyrës dhe të mjedisit. Megjithatë, përveç disa aktiviteteve simbolike, shumica e këtyre premtimeve nuk janë përmbushur ende.
“Të merremi me shkaqet jo me pasojat”
Ministri i Mjedisit Jetësor Izet Mexhiti duke u thirrur në masat afatshkurta që ka sjellë Qeveria tha se inspektoratet janë në veprim ndaj ndërmarrjeve që ndotin, rreth komunikacionit dhe tjerave.
Unë jam i prirur që të merremi më shumë me shkaqet dhe jo pasojat, mendoj që shkaku kryesor në bazë të hulumtimeve dhe analizave edhe në Bankës Botërore edhe UNDP-së por edhe të institucioneve shkencore që janë në RMV, kanë ardhur në përfundim se ndotja është se përdoret gjithçka për ngrohje, nga amvisëritë dhe nga industria, dhe kjo është arsyeja kryesore për ndotje të ajrit sepse po të ishte vetëm nga ndërmarrjet atëherë do të kishim ndotje edhe gjatë verës dhe pranverës, por ndotje ka atëherë kur ka nevojë për ngrohje”, tha Mexhiti.
Ai tha se do të provohet të vihet në funksion gazifikimi i plotë i RMV-së, sidomos në qendrat urban, dhe se do ketë mbështetje për inverterë, si dhe aktivitete tjera nga fusha e transportit.
Kujtojmë se pjesë e masave afatshkurta që Qeveria dhe Ministria e Mjedisit kanë përfshirë në Planin e ri të veprimit për uljen e ndotjes së ajrit janë inspektuese të industrisë dhe kantiereve të ndërtimit, regjim i veçantë qarkullimi për mjetet e rënda të mallrave, reduktimi i përdorimit të automjeteve zyrtare të administratës dhe lirimi nga detyrimet e punës të grupeve të ndjeshme dhe grave shtatzëna etj. Për këto masa është miratuar urdhri që të zbatohet në rastet kur ndotja do të kalojë kufijtë e alarmit.
Si të veproni kur ka ndotje të ajrit?
Rekomandimet e Institutit të Shëndetit Publik kur ka ndotje përfshijnë këto masa:
- Të qëndrohet në shtëpi nëse nuk keni nevojë të dilni jashtë.
- Personat me probleme të mushkërive, të rriturit me probleme të zemrës dhe të moshuarit duhet të shmangin aktivitetin e rëndë fizik.
- Gratë shtatzëna të qëndrojnë në shtëpi.
- Personat me astmë mund të kenë nevojë të përdorin më shpesh inhalatorin e tyre.
- Përdorimi i maskave me efikasitet të provuar.
- Ata me sëmundje kronike duhet ta marrin me rregull terapinë dhe nëse është e nevojshme, nëse ndjejnë simptoma, duhet ta kontaktojnë menjëherë mjekun amë ose spitalin.
- Shmangja e qëndrimit dhe aktivitetet në natyrë (sporte, rekreacion).
- Të mos hapen dritaret në shtëpinë tuaj.
- Të përdoren pastruesit e ajrit pa jonizator.
- Qytetarët mund ta padisin shtetin për ndotjen e ajrit.
Qytetarët mund ta padisin shtetin, por vështirë se fitojnë
Derisa qytetarët presin që institucionet të ndërmarrin veprime, ata munden ta padisin shtetin për ta realizuar të drejtën e tyre për ajër të pastër shëndetit të tyre.
Pas vendimit të cilin e solli Gjykata Supreme në muajin tetor të vitit 2024 qytetarët mundet që të ngrenë procedurë në Gjykatën Administrative për të zhvilluar kontest kundër shtetit nëse rrezikohet shëndeti i tyre. Ky vendim i Gjykatës Supreme pasoi pas nismës së dorëzuar nga organizata joqeveritare.
Megjithatë juristët kanë shpjeguar se edhe sikur të ngrihet padi kundër, shteti fillimisht duhet t’i miratojë strategjitë e nevojshme, ndërsa për dëmshpërblim duhet të krijohet praktikë gjyqësore.
Alarme të njëpasnjëshme nga raportet vendore dhe ndërkombëtare
Në janar 2025 një raport i Euronews theksoi se Maqedonia e Veriut është një ndër vendet më të prekura nga ndotja e ajrit, që do të thotë se ka numrin më të madh të vdekjeve si pasojë e ajrit të ndotur.
Raporti i UNICEF-it në shtator 2024 tregoi se në Maqedoninë e Veriut, vdekjet e të porsalindurve nga ndotja e ajrit janë 11,6 përqind ose 1 në 9 vdekje të fëmijëve nën moshën njëvjeçare.
Banka Botërore në dhjetor 2024 raportoi se ndotja e ajrit vret rreth 2800 qytetarë të vendit në vit, ndërsa banorët e Shkupit dhe Tetovës janë të ekspozuar ndaj niveleve dukshëm më të larta të grimcave toksike PM 2.5, krahasuar me qytetarët në vendet e Evropës Perëndimore.
Raporti i Institutit për Shëndet Publik i publikuar në 2024 nxori në pah se në 2023 pothuajse 18 përqind e mortalitetit të përgjithshëm në RMV mund t’i atribuohet ekspozimit ndaj përqendrimeve aktuale të grimcave PM-2.5.
Ndota e ajrit është përmendur vazhdimisht edhe nga BE-ja si problem kronik për RMV-në.
Shkupi shumë herë është radhitur në krye të listave të qyteteve më të ndotura në Evropë dhe Botë. Për shkak të ajrit të ndotur janë mbajtur edhe protesta.
Të gjithë këto alarmime nuk kanë mjaftuar që politikanët dhe institucionet në RMV të marrin masa urgjente për këtë problem.
