Уште една новогодишна тема – желботека. Овој пат, решивме да собереме ставови и желби од разни луѓе што имаат искуство, стручност, или било на кој начин се вклучени во инклузивните процеси: Што сакаат да видат во 2025 година за младите и воопшто лицата со атипичен развој?
Повеќе простори, дневни центри, поинаков третман? Можеби поодговорни институции, поголем буџет за инклузија, подобра инфраструктура, или поефективни закони? Што? Можеби недостасува солидарност, самоорганизираност, или нови инклузивни пракси? Можеби се’ е ОК? Што прво им доаѓа на памет како желба?
Ова се нивните одговори:
Денис Јанкуловски – Космонаутко, активист, хуманист и здравствено лице
Што се однесува на мојата желба или желби, има многу. Не би можел да речам дека некоја е позначајна од другата, но сепак ќе се обидам да ги набројам оние кои сметам дека се побитни.
Институции – родителите, семејствата кои живеат со атипичност најдобро ги знаат потребите на нивните деца, а со тоа и на целите семејства, па затоа сметам дека институциите доколку сакаат навистина да направат нешто конкретно, а не само декларативно тогаш треба да ги слушаат токму нив. Не треба да претпоставуваат или „знаат“ што им треба туку да бидат во комуникација со семејствата и се` што планираат и сакаат да направат да биде во заедничка соработка. Само тогаш ќе има вистински резултати за оние кои се најзасегнати и најбитни – лицата со атипичен развој.
Асистенти – да биде многу поголем бројот на ангажирани како персонални така и образовни асистенти, знам дека има кадар, проблемот е во институциите кои треба да ги обезбедат. Односно, да бидат платени колку што треба и заслужуваат, да бидат распоредени како што и самиот збор кажува, индивидуално, а не на неколку деца да има 1 асистент. Заради малите финансии кои им се даваат семејствата се приморани да дополнуваат, но тоа се однесува на оние кои можат, другите? А асистентите за жал среќата си ја бараат надвор од земјата.
Инклузија – да не биде само наменска (на хартија, за сликање, за тапкање по рамо и во изборни програми) туку да биде во пракса. Не викам дека нема помрднувања, но според мене тоа се парцијални решенија. На пример некој директор на училиште, некој градоначалник, некоја општина има слух, разбирање и можности и спроведува инклузија, децата таму се среќни и задоволни и тоа е се` супер. Но тоа треба да биде насекаде, што значи темата инклузија да биде на државата за да можат сите деца подеднакво да ја почувствуваат.
Александар Матовски – Цако, водител на „Јас сум Цако“, поет и активист
Сите млади користиме социјални медиуми, па треба да има повеќе информации за правата на лицата со попреченост. Да се планираат содржини задолжителни за лицата со хендикеп во медиумскиот простор.
Ова сметам дека треба да се анализира убаво и да се имплементира за периодот во 2025 година.
Ирена Лозана, посебен родител, говорник и ментор за родители и посебни родители
Во 2025 би сакала да го видам готов, среден и наполнет со информации РЕГИСТАРОТ за лица со попреченост. Сакам да видам дека АВРМ ги структуирале поинаку и подобро начините на поддршка за вработување на лицата со попреченост. Да видам дека дека даваат обука и поддршка онаква каква што им е потребна на лицата со попреченост.
Сакам да видам барем два дневни центри за лицата со аутизам, еден за малите во ран детски развој и еден за повозрасните во рамките на министерство за социална политика. Сакам да видам волонтирање и во дневни центри и во училишта и на секој чекор, сакам младите да ја почувствувааат убавината на волонтирањето и вредноста што може да ја добијат од оваа активност.
Сакам да видам создадени нови социјални услуги за семејна поддршка на семејствата со лица со попреченост. Сакам да видам поддршка на младите браќа и сестри на децата и лицата со попреченост. Психолошка поддршка за родителите и воопшто за целото семејство.
Конечно менување и на законот за средно образование. Нова стратегија за градинките и како да станат уште поинклузивни. Законот за инклузија да се прегледа и да се коригираат начинот на кој се прави проценката на децата и лицата. Функционалната проценка да се прошири и во аспекти кои не го зафаќаат само образовниот систем, туку и пошироко.
Сакам да видам многу поактивни млади родители кои имаат деца со попреченост, повеќе заеднички здружувања и работа кон поинспиративно заедничко живеење и работење. Сакам да видам дека инклузивната свесност расте полека, но сигурно напред.
Анита Младеновска, специјален едукатор и рехабилитатор во ДСУ – РЦСОО „Киро Бурназ“ Куманово
Во Новата 2025-та како специјален едукатор и рехабилитатор би сакала да видам поголема ангажираност на Министерството за образование и наука да се вложат поголеми напори да се укине или барем да се запре со тоталната инклузија. Податоците од терен покажаа дека тоталната инклузија е нефункционална и само наметна огромен број проблеми на наставниците, но и на учениците со атипичен развој. Учениците со атипичен развој треба да се пронајдат во средината која може да го покрене и унапреди нивниот потенцијал и постоечки капацитети. Доколку станува збор за функционална инклузија, таа треба да биде продуктивна, а не само да постои во теорија, а во пракса да биде претешка и неодржлива. Би сакала да земеме позитивни примери од продуктивната инклузија од другите земји, каков што е примерот од скандинавските земји, постоење на центри кои ги насочуваат лицата со атипичен развој од поставувањето на дијагнозата и проценката на капацитетите до создавање на функционална и општокорисна личност од лицето кое отстапува од невтротипичната популација, училишта со инклузија во вистинска смисла на зборот, почнувајќи од инфраструктурата, па сѐ до нужната употреба асистивната технологија.
Од друга страна, посакувам младите да бидат посвесни дека има сѐ поголема потреба од стручни кадри од областа на социјалната заштита, специјалната едукација и рехабилитација, психологијата, педагогијата, семејнолози кои ќе дадат поголем придонес во унапредување на инклузијата, ќе се сврти вниманието кон семејството и вредностите кои се стекнуваат во него од раѓање, а кои во последно време сѐ помалку се видливи и тоа не се однесува на лицата само со нетипичен развој, туку општо земено предвид на целокупната популација.
Посакувам да не се доживуваат лицата со атипичен развој како поразлични од „нормалните“ бидејќи рамката на таканареченото „нормално“ не постои. Секоја индивидуа има свои потешкотии и потреби колку и тие да се поразлични од вообичаените. На лицата кои се во обратна насока од типичната популација не треба да се гледа како на лица на кои ѝм е потребно сожалување, туку лица на кои им е потребна помош и поддршка за да станат и тие корисни чинители на општественото живеење и функционирање.
Најголема желба ми е да се смени свеста, да станеме малку посолидарно општество, да си пружиме рака затоа што сите зависиме едни од други. Законите не треба да стојат убаво (пре)пишани на хартија затоа што така треба, туку треба да бидат од корист на мнозинството, но не и да го загрозуваат малцинството. Да не ги лекуваме децата и лицата со ретки болести од донации, туку да се организираат кампањи со кои редовно ќе се обезбедуваат бесплатни услуги и сервиси за граѓаните, а донациите да бидат достапни на оние на кои им се најпотребни и да стасаат до вистинските лица чија услуга е неопходна.
Имам длабока верба дека институциите ќе имаат поголем слух во Новата година за да пружат повеќе од она што го сметаат како обврска наметната со инклузијата, ќе покажат поголема хуманост кон учениците кои се сместени во клупите поради постоечките закони или поради волјата и желбата на родителите да бидат во редовните училишта.
Имам надеж дека секој ученик кој има потреба од образовен и/или личен асистент ќе го добие тоа и една од мноштвото желби поврзани со оваа тема е да бидеме во континуитет инклузивно општество, а не само да зборуваме за лицата со посебни потреби и со ретки болести само кога одредени датуми во годината се тема на разговор. Би сакала помалку да има деца кои потекнуваат од дисфункционални семејства, кои носат тежок габарит на своите плеќи бидејќи возрасните го наметнале тоа, а од друга страна училиштата да обрнат повеќе внимание на воспитно – образовниот сегмент, не и на бирократијата која се наметна како приоритетна низ минативе децении.
На сите ваши читатели им посакувам од срце она што го посакувам и за своите деца: здравје, љубов, почит и самопочит, поголема свесност за себе и за луѓето околу нас, да се ставиме во туѓите чевли и да пробаме барем малку да зачекориме во чевлите на оние за коишто секој еден ден им е борба и преживување во нашево општество.
Билјана Димитрова, активист, уметник и едукатор, „Колектив Ветерница“ и „Партизанска штампа“
Она што го повторувам со години, а тоа е еден огромен простор кој преку инклузивни практики од областа на уметноста и културата ќе понуди секојдневна програма: уметнички резиденции, размени, разни активности за атипични и типични лица, деца и млади. На едно место да може да создаваме во континуитет. Да имаме покрив над главата, да имаме обезбедено буџет за програма, буџет за ментори што ќе работат со тие лица, деца и млади, за да може да се создаде квалитетна продукција што ќе покаже дека и различните можат да допринесат за развој на општеството.
Бидејќи, единствено преку продукција може да покажеме дека се вредни исто како и секоја единка и дека со сопствениот труд и вклученост можат да не’ унапредат сите. Истовремено, преку формирање заедници, преку негување на сопствената култура и идентитет – ќе соработуваат со другиот. И, притоа, ќе прават подобар свет за сите!
Значи, конечно препознавање на едно место, еден културен центар, кој ќе вклучува различни пракси од областа на уметноста и културата и ќе овозможи постојано движење на енергијата, материјата, нејзино претворање во книги, плакати, изложби, претстави, поезија, проза и се’ што може да замислиме како медиум на продукција. Уметноста и културата да се користи како алатка за поквалитетен живот на сите типични и атипични.
Да се надеваме дека 2025-та година ќе ни го овозможи ова основно човеково право. Не зборуваме ниту за луксуз, ниту за некаква буржоазија, туку зјаат простори на секој чекор. Зборуваме за место каде тие деца и кога ќе завршат средно и во текот на основното – каде немаат вакви активности во школската едукација – тие ќе знаат дека можат да дојдат секој ден, па преку пракса, рутина, навика, ќе се чувствуваат дека припаѓаат во тој простор. Ќе чувствуваат слобода да се изразат, без притоа да мораат бидат во рамки на формалности, на норми, на однесување и учење „на памет“, туку да бидат свои и да бидат прифатени како што се свои.
Елеонора Наумоска, специјален едукатор и рехабилитатор
Поголема поддршка и вработување – да се воведат програми за вработување кои ќе ги охрабрат работодавците да вработуваат лица со попреченост и да се обезбедуваат специјализирани обуки.
Ирена Николовска Ристановска, мајка на дете со атипичен развој, училишен психолог, дел од Здружение „Рилука“
Кога станува збор за оваа тема, во 2025-та, пред се’, би сакала да сме живи и здрави и сите на број.
Дневни центри во сите градови и тоа со работно време барем до 22 часот навечер, за да можат да бидат згрижени децата и на родителите што одат втора смена. Тие дневни центри да бидат за различна календарска возраст, значи за мала, средна и повозрасна група деца со атипичен развој.
Би сакала институциите да си ја работат својата работа одговорно и доследно. Партиите што е можно повеќе да ги тргнат своите ингеренции од училишта, образование, здравство. Да постои супервизија која, пример, нас во образованието би не следела колку и како работиме со овие деца.
Друго, во новата година би посакала да се обрне малку внимание и на родителите што имаат дечиња со атипичен развој, а се разведени, еднородителски или самохрани. Оттука, без разлика на самата состојба, независно дали е тоа церебрална парализа или аутизам, дечињата да можат да имаат лични асистенти по неколку часови во денот, со цел родителот да функционира непречено.
Повеќе работилници за дечињата со типичен развој, кои што имаат братчиња или сестричиња со атипичен развој.
Зголемување и на додатокот, кој реално е една смешна и мала сума за нашите потреби. Намалување и на каматните стапки, бидејќи и ние имаме кредити како другите, меѓутоа тоа кај нас не се зема предвид.
Среќни празници!
Бојан Шашевски
