Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
На голата падина на Зајчев рид, група граѓани есенва засадија осумдесетина изртени желади собрани од дрвјата низ Скопје, и неколку стебла од даб, растени во своите домови. Имаат желба да создадат шума во градот кој во зимскиот период неколкупати го зазема лидерското место за најзагаден град во Европа. Како што појаснува Јане Димески, кој стои зад оваа иницијатива, Зајчев рид го одбрале поради тоа што е се уште неурбанизирано парче земја, оддалечено само неколку километри од центарот на Скопје.
„Една од причините зошто го одбравме Зајчев рид е бидејќи сметавме дека е надвор од оние урбанистички, атрактивни локации во моментов, и дека ќе биде слободно во догледна иднина од градење. Не сум сигурен дека ќе продолжи тоа. Се надевам дека ќе биде една од локациите што урбанизмот ќе ги одмине во наредните години, исто како што се надевам дека ќе биде и течението на реката Вардар, иако таму веќе гледаме дека никнале згради“, објаснува Димески.
Идејата за „Шума во градот“ појаснува, дошла по градежните зафати во центарот на Скопје, кога беа уништени и последните паркови во центарот на градот. Димески, кој и самиот живее во централното градско подрачје, раскажува како пред негови очи го снемувало зеленилото.
„Ни ги исекоа дрвјата преку ноќ, изградија административни згради… И често размислував како граѓанин, со што помалку средства, речиси без пари, да дадам придонес во садењето дрва во градот. Па, така почнав полека, прво сам за себе да собирам семки, да ги р’там. Сега веќе имам и доста сограѓани и пријатели коишто ја применуваат истата постапка. Во есен ги собираат семињата што паѓаат од дрвјата, тоа се претежно желади од дабовите и костени или јавори. Откако ќе ги соберете треба да ги ставите во земја со малку влага и на ладно место во фрижидер, или на балкон во зима, кога е студено. Така се поттикнува процесот на р’тење, за два до три месеци почнуваат да ’ртат, а со тоа семката почнува да расте“, раскажува Димески.
Досега има изртено стотици семки кои се засадени на повеќе локации низ градот. Едно од омилените дрвца, се потсетува, е засадено во маалото каде што живее.
„Добро си расте, веќе има 3-4 години и доста е пораснато. Некои (садници) растат, кај некои не успеваат, дали поради самата локација, дали поради тоа што некое дете или куче случајно ќе го прегази.. Тие се доста кревки и во летните периоди ако ги заборавите неколку дена без вода, ако се погоди сушен период, многу лесно угинуваат“, раскажува еко-активистот.
Годинава, заедно со своите истомисленицi, ја променија тактиката. Наместо една до две години садниците да ги растат дома, пред да ги изнесат надвор, одлучија изртените семки директно да ги засадат на едно место. Напролет, вели Димески, ќе видат дали акцијата на била успешна и дали успеал нивниот експеримент на Зајчев рид.
„Далеку било од тоа да имаме ’шума во градот’. Напротив, сето она што го имаме како јавна зелена површина, што е ефективна во борбата против загадувањето, или во она што го подразбираме под позелен град, се уништува и се намалува со текот на годините“, вели Димески.
Смета дека недостигаат повеќе еколошки граѓански иницијативи за константен притисок кон властите. Ги поздравува акциите на општинарите за создавање нови дрвореди, но забележува дека во Скопје веќе нема место за зелени простори.
„Општините потфрлаат во клучниот аспект, а тоа е да ја успорат, односно да ја запрат оваа дива урбанизација на градот, бидејќи ако ги отворите мапите и погледнете кога се носат урбанистички планови, практично секоја слободна површина каде нема изградено нешто се пренаменува во градежно земјиште. Тоа е главната опасност. Тоа и ние го гледаме сега со нашето садење, аматерско и волонтерско. Едноставно не може да најдете празно место во Скопје на кое не е планирано да се гради, за да може да посадите и израснете некое растение и да израсне. И затоа сум многу скептичен кон сево ова и сум песимист за иднината на Скопје како некаков зелен град“, заклучува Димески.
И покрај песимистичките сценарија, Димески и неговите пријатели не се откажуваат. Новите семки веќе ’ртат, а ќе бидат засадени напролет на повеќе локации низ Скопје.
Ј.Ј.
*дел од изјавите се искористени и за емисијата „Мегафон“, посветена на аерозагадувањето во Скопје
-
“Pyll në Shkup” – Aktivistë mbollën lisa në Kodrën Zajçev, që ta shpëtojnë nga invazioni ndërtimor
03/01/2019 – LAJME, QYTETARË
Në shpatin lakuriq të Kodrës Zajçev, një grup qytetarë këtë vjeshtë mbollën tetëdhjetë lisa të vegjël që kishin mbirë nga drurët nëpër Shkup dhe disa rrënjë lisi, që ishin rritur në shtëpitë e tyre. Kanë dëshirë të krijojnë pyll në qytetin i cili gjatë periudhës së dimrit disa herë fiton primatin e qytetit më të ndotur në Evropë. Siç sqaron Jane Dimeski, i cili është iniciues i kësaj nisme, Kodrën Zajçev e kanë zgjedhur për shkak se ende është një copë toke e pa urbanizuar, vetëm disa kilometra larg qendrës së Shkupit.
“Një nga shkaqet pse e zgjidhëm Kodrën Zajçev është për shkak se mendojmë se është jashtë atyre lokacioneve urbane, atraktive për momentin, dhe se do të jetë e lirë edhe për një kohë nga ndërtimi. Nuk jam i sigurt se kjo do të vazhdojë. Shpresoj se do të jetë nja nga lokacionet të cilat urbanizmi do ta tejkalojë gjatë disa viteve të ardhshme, një lloj siç shpresoj se do të ndodhë edhe me rrjedhën e lumit Vardar, edhe pse atje tani më shohim se kanë mbirë ndërtesa”, sqaron Dimeski.
Ideja për “Pyll në qytet” sqaron, ka ardhur nga angazhimet ndërtimore në qendër të Shkupit, kur u shkatërruan edhe parqet e fundit në qendër të qytetit. Dimeski, i cili edhe vetë jeton në qendër të qytetit, sqaron se para syve të tij është zhdukur gjelbërimi.
“Na i prenë drutë brenda natës, ndërtuan godina administrative… Dhe shpesh mendoja si qytetar, me sa më pak mjete, pothuajse pa para, të jap kontribut në mbjelljen e druve në qytet. Kështu, fillova ngadalë, fillimisht për vete mblidhja fara, që të mbijnë. Tani më kam edhe mjaft qytetarë dhe miq të cilët e zbatojnë procedurën e njëjtë. Në vjeshtë i mbledhin farat që bien nga drutë, zakonisht nga lisat dhe dushqet dhe gështenja ose panjë. Pasi t’i mblidhni duhet t’i vendosni në tokë me pak lagështi dhe në vend të ftohtë në frigorifer ose gjatë dimrit në ballkon, kur është ftohtë. Kështu nxitet procesi i mbirjes, për dy deri në tre muaj fillojnë të mbijnë ndërsa me këtë edhe vetë fara fillon të rritet”, sqaron Dimeski.
Deri tani ka mbjellë rreth qindra fara të cilat janë mbjellë në më shumë lokacione në qytet. Një nga drurët më të pëlqyer, përkujtohet, është në mbjellë në lagjen ku jeton.
“Po rritet mirë, tani më ka 3 – 4 vjet dhe është rritur mjaftë. Disa (rrënjë) rriten, disa nuk kanë sukses, qoftë për shkak të vetë lokacionit, qoftë sepse ndonjë fëmijë ose qen rastësisht i shkel… Ato janë mjaft të brishta dhe gjatë periudhës verore nëse i harroni disa ditë pa ujë, nëse qëllohet periudhë pa shi, shumë lehtë thahen”, sqaron eko – aktivisti.
Këtë vit, së bashku me një mendimtarë, e ndryshuan taktikën. Në vend se një deri në dy vjet të mbjellat t’i rrisin në shtëpi, para se t’i nxjerrin jashtë, vendosën farat që kanë lëshuar drejt t’i mbjellin në një vend. Në pranverë, thotë Dimeski, do të shohin nëse aksioni i tyre ka qenë i suksesshëm dhe nëse ka pasur sukses eksperimenti i tyre në Kodrën Zajçev.
“Jemi larg nga ajo të kemi “pyll në qytet”. Përkundrazi gjithë atë që e kishim si sipërfaqe publike të gjelbër, e cila është efektive në luftën kundër ndotjes, ose në atë që e nënkuptojmë si qytet të gjelbër, shkatërrohet dhe zvogëlohet me kalimin e viteve”, thotë Dimeski.
Është i mendimit se mungojnë më tepër iniciativa qytetare ekologjike për presion konstant ndaj pushtetit. I përshëndet aksionet e pushtetit komunal për mbjelljen e drurëve të rinj, por thotë se në Shkup tani më nuk ka vend për hapësira të gjelbra.
“Komunat dështojnë në aspektin kryesor, ndërsa ky është, të ngadalësojnë, respektivisht të ndalin këtë urbanizim të egër të qytetit, sepse nëse hapni kartat dhe shihni kur miratohen planet urbanistike, praktikisht çdo sipërfaqe e lirë ku nuk është ndërtuar diçka ri dedikohet në tokë ndërtimore. Ky është rreziku kryesor. Këtë e shohim edhe ne tani me mbjelljen tonë, prej amatori dhe vullnetare. Thjesht nuk mundet të gjendet vend i zbrazët në Shkup ku nuk është planifikuar të ndërtohet, që të mund të mbillet dhe të rritet ndonjë bimë ose dru. Dhe prandaj jam shumë skeptik ndaj gjithë kësaj dhe jam pesimist për të ardhmen e Shkupit si një lloj qyteti të gjelbër”, përfundon Dimeski.
Edhe përpos skenarëve pesimist, Dimeski dhe miqtë e tij nuk heqin dorë. Farat e reja tani më po mbijnë, ndërsa do të mbillen në pranverë në më tepër lokacione në Shkup.
J.J.
*një pjesë e deklaratave janë përdorur edhe nga emisioni “Megafon”, kushtuar ndotjes së ajrit në Shkup