Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Верувајте дека социјалниот статус на новинарите и платите нема да се подобрат ако не знаеме како да го цениме и заштитиме нашиот труд. Не може да се жалиме дека судството не не’ заштитува, ако не го тестираме. Дајте да вршиме притисок на оние кои се неодговорни. Затоа што не може некој да се малтретира, да работи, да истражува, анализира и објавува, а некој со „копи-пејст“ содржини да претендира дека е новинар. Ако не ги соочиме со таквата ситуација, ќе продолжат така да работат. Вие ќе одите ќе истражувате, а некој од дома од пижами ќе ви го преземе вашиот труд, рече денес претседателот на Здружението на новинарите на Македонија (ЗНМ), Насер Селмани.
Селмани ова го констатираше на промоцијата на публикацијата „Влијанието на Законот за авторско право и сродните права врз работата на новинарите, фоторепортерите и медиумските работници“. Се работи за издание на ЗНМ и Фондација Конрад Аденауер, чии автори се адвокатите Иван Брешковски и Игор Марковски.
Основна причина за оваа анализа, нагласи Селмани, е фактот што во медиумската сфера во Македонија има масовно кршење на авторското право на новинарите и медиумските работници, или т.н. „копи-пејст“ новинарство.
„Веруваме дека непочитувањето на авторското право директно придонесува за лошиот социјален статус на новинарите, а од друга страна профитираат токму они што ги кршат нивните права. Очекуваме оваа публикација ќе ја крене свеста и кај институциите за големата важност за авторските права на новинарите, затоа што тоа директно влијае и на квалитетот на новинарството, како и на слободата на медиумите“, рече Селмани за публикацијата.
Тој посочи дека ЗНМ се обидува на ваквите важни прашања да им пристапи на попрофесионален начин. Сега спремаат и слична анализа за почитичкото рекламирање во медиумите.
Кај нас, нагласува Селмани, се „фрлаат“ идеи, тези, а не се аргументираат. Не се прави обид да се види како е тоа прашање решено во Европа, кои се практиките, искуствата, за да може и земјава да научи од тие практики.
„Самите фоторепортери што им пратија на некои медиуми опомени пред судски тужби, самото тоа помогна новинарите што употребуваат ‘копи-пејст’ новинарство, или крадат фотографии – почнаа да се воздржуваат. Или да прават договори со фоторепортерите да ги купуваат фотографиите, или да се договорат на подолг период на некој паушал“, нагласи Селмани.
Според претседателот на ЗНМ, македонското судство има добра пракса, ги прифаќаат жалбите и добро ги процесуираат. Сега на потег се новинарите. Ако има такви примери на крадење на текстови – да реагираат.
„Да се користи судската механизам, но и саморегулацијата. Ако Советот за етика утврдува дека некој новинар практикува плагијаторство, или краде текстови, тоа нема да биде добар имиџ за тој новинар. Ако еднаш, двапати, трипати Советот ви кажува дека крадете текстови, тогаш вашата репутација ѝво очите на јавноста ќе биде сериозно нарушена“, рече Селмани.
Еден од авторите на публикацијата, адвокатот Иван Брешковски, нагласи дека даваат краток историски осврт на развитокот на авторските права, односно еволуцијата на прописите во таа област во Европа и светот. Според Брешковски, во неа се појаснети оние делови од македонскиот Закон за авторското право и сродните права (ЗАПСП) кои се важни за работата на новинарите и медиумските работници.
„Унапредувањето на заштитата на авторските права е значајно кога станува збор за почитување на новинарските производи преку гарантирање на сопственоста на новинарските текстови, фотографии, аудио визуелни содржини, колумни, интервјуа, карикатури и други производи кои се пуштаат во етерот и, каде, се гарантираат Материјалните права, односно имотните интереси на авторот во овој случај новинарот, кои произлегуваат од авторско дело. Ова е многу важно“, рече Брешковски.
Во оваа компаративна анализа се прави споредба со Хрватска, чиј закон е во согласност со европските практики. Брешковски бара земјава да го следи хрватскиот пример.
„Вие како новинар, создавате авторско дело, независно дали е тоа истражувачка сторија. Е, сега, според македонскиот закон – материјалните, имотните права кои произлегуваат од тоа авторско дело, припаѓа по автоматизам на работодавецот. Во Хрватска не е така. Прилагодено е евроското законодавство. Таму припаѓаат на авторот, освен ако во договорот за вработување не е одреден на друг начин. Значи е на повисоко ниво. Затоа Законот треба да се менува. Во анализата се обработува колективното управување со авторското право и сродните права. Toa e слично нешто како ЗАМП, кое колективно управува со авторски права на музичари, кантавтори и дејци. Односно, како колективно да се управува со авторските права на новинарите“, вели Брешковски.
И тој потврдува дека авторските права се малку поизразени во судската пракса отколку случаите со клевети и навреди. Затоа ги поттикнува новинарите да покренуваат постапки за да се заштититуваат.
„Со тоа ги штитите вашите имотни права, имотни интереси, кои произлегуваат од вашите дела. Од малата пракса, судовите веќе имаат пракса и кон онлајн медиумите. Така се создава заштитен механизам кон самите прекршители. За да се замислат дали тоа да го сторат, да крадат новинарски производи“, нагласи адвокатот Брешковски.
Бојан Шашевски
-
Me mbrojtjen e të drejtave të autorit kundër “kopi – pejst” gazetarisë
15/10/2018-#FUQIAESHTATË, LAJME, QYTETARË
Besoni se statusi social i gazetarëve dhe rrogat nuk do të përmirësohen nëse nuk dimë si të vlerësojmë dhe mbrojmë punën tonë. Nuk mund të ankohemi se gjyqësori nuk ka mbron, nëse nuk e testojmë. Hajde të bëjmë presion ndaj atyre që janë të pa përgjegjshëm. Sepse nuk mund dikush të maltretohet, të punojë, të hulumtojë, të analizojë dhe të publikojë, ndërsa dikush me “kopi – pejst” përmbajtje të pretendojë se është gazetar. Nëse nuk i përballim me situatën e këtillë, ata do të vazhdojnë të punojnë në atë mënyrë. Ju do të shkoni do të hulumtoni, ndërsa dikush nga shtëpia me pizhame do marrë punimin tuaj, tha sot kryetari i Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë (SHGM), Naser Selmani.
Selmani këtë e konstatoi gjatë promovimit të publikimit “Ndikimi i Ligjit për të drejta autoriale dhe të drejta të ngjashme mbi punën e gazetarëve, foto reporterëve dhe punëtorëve mediatik”. Bëhet fjalë për botim të SHGM-së dhe Fondacionit Konrad Adenauer, autorët e të cilit janë avokatët Ivan Breshkovski dhe Igor Markovski.
Shkaku kryesor për këtë analizë, theksoi Selmani, është fakti se në fushën mediatike në Maqedoni ka shkelje masive të të drejtave të autorit të gazetarëve dhe punëtorëve mediatik, ose “kopi – pejst” gazetari.
“Besoj se mos respektimi i të drejtës së autorit, drejtpërdrejtë kontribuon për statusin e keq sociale të gazetarëve, ndërsa nga ana tjetër përfitojnë pikërisht ata që i shkelin të drejtat e tyre. Presim ky publikim të risë vetëdijen edhe tek institucionet për rëndësinë e madhe të të drejtave të autorit të gazetarëve, sepse drejtpërdrejtë ndikon edhe mbi cilësinë e gazetarisë, si dhe mbi lirinë e mediave”, tha Selmani për publikimin.
Ai theksoi se SHGM përpiqet çështjeve të këtilla tu qaset në mënyrë profesionale. Tani përgatisin edhe analizë të ngjashme për reklamimin politik në media.
Tek ne, thekson Selmani,”hidhen” ide, teza, ndërsa nuk argumentohen. Nuk bëhet përpjekje të shihet si është zgjidhur kjo çështje në Evropë, cilat janë praktikat, përvojat, që të mundet edhe vendi jonë të mësojë nga ato praktika.
“Vetë foto reporterët që ju dërguan vërejtje disa mediave si paralajmërim para padisë gjyqësore, vetë kjo ndihmoi gazetarët që përdorin “kopi – pejst” gazetari, ose vjedhin fotografi – filluan të përmbahen. Ose të bëjnë marrëveshje me foto reporterët t’i blenë fotografitë e tyre, ose të bëjnë marrëveshje për periudhë më të gjatë kohore me një paushall”, theksoi Selmani.
Sipas kryetarit të SHGM-së, gjyqësori maqedonas, ka praktika të mira, i pranojnë ankesat dhe mirë i procedojnë. Tani në veprim janë gazetarët. Nëse ka shembuj të atillë për vjedhjen e teksteve – të reagojnë.
“Të përdoret mekanizmi gjyqësor por edhe vetërregullimi. Nëse Këshilli i Etikës konstaton se ndonjë gazetar praktikon plagjiaturë se vjedh tekste, ky nuk do të jetë imazh i mirë për atë gazetar. Nëse një herë, dy herë, tre herë, Këshilli ku thotë se keni vjedhur tekste, atëherë reputacioni juaj edhe në sytë e publikut do të cenohet seriozisht”, tha Selmani.
Një nga autorët e publikimit, avokat Ivan Breshkovski, theksoi se japin vështrim të shkurtë historik ndaj zhvillimit të të drejtave të autorit, respektivisht ndaj evolucionit të rregullave në këtë fushë në Evropë dhe në botë. Sipas Breshkovskit, në të janë sqaruat ato pjesë të Ligjit maqedonas për të drejtat e autorit dhe të drejta të përafërta (LDADP) të cilat janë të rëndësishme për punën e gazetarëve dhe punëtorëve mediatik.
“Avancimi i mbrojtjes së të drejtave të autorit është e rëndësishme kur bëhet fjalë për respektimin e produkteve gazetareske nëpërmjet garantimit të pronësisë së teksteve gazetareske, fotografive, përmbajtjeve audio – vizuale, kolumna, intervista, karikatura dhe produkte te tjera të cilat transmetohen në eter dhe ku, garantohen të Drejtat Materiale, respektivisht interesat pronësore të autorit në këtë rast të gazetarit, të cilat burojnë nga vepra autoriale. Kjo është shumë e rëndësishme”, tha Breshkovski.
Në këtë analizë krahasuese bëhet marrëveshje me Kroacinë, ligji i së cilës është në përputhje me praktikat evropiane. Breshkovski kërkon vendi të ndjekë shembullin kroat.
“Ju si gazetar, krijoni vepër autoriale, pa marrë parasysh nëse bëhet fjalë për histori hulumtuese. Dhe tani, sipas ligjit maqedonas – materialet, të drejtat pronësore të cilat burojnë nga vepra autoriale, takojnë me automatizëm punëdhënësit. Në Kroaci kjo nuk është kështu. Është harmonizuar me legjislacionin evropian. Atje i takojnë autorit, përveç nëse në marrëveshjen për punësim nuk është përcaktuar mënyrë tjetër. Domethënë është në nivel më të lartë. Prandaj Ligji duhet të ndryshohet. Në analizat përpunohet menaxhimi kolektiv me të drejtën autoriale dhe të drejtat e përafërta. Kjo është diçka e ngjashme si SHGM, e cila në mënyrë kolektive menaxhon me të drejtat autoriale të muzikantëve, kantautorë dhe veprimtarë. Respektivisht, si të menaxhohet në mënyrë kolektive me të drejtat autoriale të gazetarëve”, thotë Breshkovski.
Edhe ai konfirmon se të drejtat autoriale janë më pak të shprehura në praktikën gjyqësore sesa në rastet me shpifjet dhe ofendimet. Prandaj i inkurajon gazetarët të iniciojnë procedura në mënyrë që të mbrohen.
“Me këtë i mbroni të drejta tuaja pronësore, interesat pronësore, të cilat burojnë nga veprat tuaja. Nga praktika e vogël, gjykatat tani më kanë praktikë edhe me onlajn mediat. Kështu krijohet mekanizëm mbrojtës ndaj vetë shkelësve. Që të mendohen a ta bëjnë atë, të vjedhin produkte gazetareske”, theksoi avokati Breshkovski.
Bojan Shashevski
* Оваа содржина е изработена со помош на Европската Унија во рамките на Проектот за
младинско изразување. За објавените содржини е одговорен Младински образовен форум и
истите нужно не ги одразуваат ставовите на Европската Унија.