[Став] Албанија – земја прогонувана од духовите на своето минато

Моите пријатели Албанци се засрамени од тоа како светот гледа на нив. Свесни за тоа дека Албанците се перцепирани како криминалци и трговци со дрога, тие се растргнати меѓу гордоста за својата етничка припадност, срам, страв и гнев.

На Денот на сеќавање на Британците кои загинале во воени конфликти (Remembrance Sunday) во 2022 година, група британски и албански граѓани свечено застанаа пред воениот споменик во центарот на Тирана додека еден трубач го свиреше познатиот звук на комеморативната мелодија The Last Post.

Оваа церемонија имаше за цел да оддаде признание на британските војници кои се бореле во Албанија против фашизмот и на Албанците кои се бореле заедно со нив како сојузници.

Во меѓувреме, на интернет избувна вистинска војна на зборови откако Албанците кои живеат во Британија протестираа против она што тие го нарекоа ксенофобичен и дискриминаторски наратив употребуван од државните службеници во однос на нив а во услови кога се случуваше бран од илегална миграција кон бреговите на Обединетото Кралство. Постојаниот дежурник Најџел Фараџ ја искористи оваа можност да ги обвини Албанците дека го навредуваат Денот на сеќавањето и дека не ги почитуваат воените напори на Британија, а тој истовремено (и блажено) не е запознаен со историјата меѓу двата народи.

Резултат на сево ова беше еден виор во медиумите и на социјалните мрежи кој беше преполн со клевети против Албанците и нивно етикетирање како криминалци, нарко босови, шверцери, убијци и што сè не. Повеќето од овие зборови доаѓаа од луѓе кои не знаат ниту со прст да покажат на карта каде е Албанија, но сите овие зборови беа интензивно почувствувани во Тирана.

Воената реторика на Брејверман

На крајот на октомври, британската министерка за внатрешни работи Суела Брејверман го нарече „инвазија“ фактот дека мигрантите, вклучително и Албанците, масовно го минуваат каналот Ламанш. Британските медиуми избрзаа со оваа реторика и ја издигнаа во наратив дека армија од млади Албанци кои сакаат да шверцуваат дрога и секс, да се вклучуваат во организиран криминал и кои сакаат живеат на грбот на британските даночни обврзници, вршат инвазија врз нашата држава.

Насилната импликација на зборот „инвазија“, кој се користи исклучиво во воената терминологија, во комбинација со интензивните изјави за организиран криминал и банди, предизвикаа страв во срцето на средна Англија.

Сепак, ваквиот страв не беше целосно без основа. Во текот на летото, бројот на луѓе кои го преминаа каналот Ламанш со гумени чамци значително се зголеми, што предизвика тревога во Министерството за внатрешни работи. Набрзо се покажа дека една третина од оние што поминаа низ опасното патување потекнувале од Албанија, која е земја членка на НАТО која неодамна ги започна преговорите за пристап во ЕУ и која е безбедна, иако мошне сиромашна, европска земја.

Во 2020 година, само 50 Албанци го поминале каналот Ламанш со чамци, за потоа оваа бројка да се искачи на 11.241 во првите девет месеци од 2022 година. Со состојба на 13 декември, оваа бројка се проценува дека изнесува речиси 14.000 луѓе, од ​​кои повеќето побарале азил.

Откако ќе влезат во Обединетото Кралство, многумина од нив работат во сивата економија, во кујни, како чистачи, во хотели или, во некои поединечни случаи (особено оние кои имаат долг за да платат за нивниот транзит) на фарми за канабис или во структури кои се занимаваат со шверц на дрога.

Иако порастот во бројките е значителен, брановите на миграција од Албанија не се ништо ново. По падот на комунизмот во 1991 година, илјадници луѓе ги минуваа новоотворените граници во очај за слобода и демократија. Во 1997 година, додека земјата беше речиси на раб на граѓанска војна што се случи поради колапсот на пирамидалните шеми поради кои половина од земјата практично банкротираше, илјадници луѓе побараа подобар живот во странство. Во текот на децениите кои следуваа, илјадници од нив заминуваа секоја година во Обединетото Кралство, Европа и САД.

Бројките од ЕУ раскажуваат слична ваква приказна во последнава деценија, при што Албанците постојано се рангирани меѓу оние луѓе со најголем број на барања за азил. Ова лето, на пример, Франција имаше поголем број на баратели на азил од Албанија кои стигнале до нејзините граници – речиси 8.000 до месец јуни, а тука се уште илјадници други во останатите земји на ЕУ како што се Германија и Грција. Овие бројки се исто така значително помали од речиси седумдесетте илјади поднесени барање за азил во ЕУ и во Обединетото Кралство во 2015 година – овие бројки полеваат ладна вода на тврдењата на Брејверман.

Денес се смета дека околу 1,4 милиони луѓе ја напуштиле Албанија по падот на комунистичкиот режим, при што 700.000 од нив си заминале само во последнава деценија. Причините зошто тие заминуваат се сложени, но некои од нив се сиромаштија, корупција, меѓугенерациска траума на општествено ниво, лоша инфраструктура, фрустрации и историјат на емигрирање.

Во 2022 година, се случи европската економска криза која дополнително имаше притисок врз луѓето па се случија банди кои користат TikTok за да се рекламираат дека нудат преминување преку каналот Ламанш во износ од 3.000 британски фунти па нагоре. Користењето на овие современи канали го олесни и опфатот на нивната порака до младите и едуцирани луѓе како целна публика.

Истовремено, не смееме да заборавиме дека на голем број Албанци веќе им е одобрен азил во ЕУ и во Обединетото Кралство, при што 53% биле одобрени во прва инстанца и потоа уште 50% по вложена жалба. Најчести причини се трговија со луѓе, семејно насилство, крвна одмазда, криминал и лихварство.

Последици врз општеството

Како што во јавноста се отвора и развива дебата на оваа тема, јас разговарав со еден мој пријател Албанец кој живее надвор од Лондон и кој има две мали деца. Тој е успешен бизнисмен и долги години легално престојува во Обединетото Кралство, но беше вознемирен од тоа што неговите ќерки дома прашувале зошто нивните другарки не си играат со нив и велеле дека Албанците се криминалци.

Слушнав и други слични приказни од останати Албанци кои живеат во земјата и кои исто така велеа дека нивните мали деца плачеле и биле отфрлени кога сакале да си играат со другите деца.

Како мајка на албански државјанин, јас тоа го имам искусено од прва рака кога зборував на телефон во обид да извадам нов пасош. Кога се распрашував за тоа до каде е нејзиното барање за државјанство, господинот по телефон се пошегува велејќи „а, ете, уште еден Албанец кој сака британски пасош“. Бев запрепастена!

Во Тирана, пак, моите пријатели Албанци одмавнаа со главите и се почувствуваа засрамено за тоа како светот ги доживува. Свесни за тоа дека Албанците имаа углед на криминалци и трговци со дрога – нешто што има делумна основа но исто така се должи и на ксенофобијата и на стереотипи – тие се чувствуваат растргнато помеѓу гордоста поради својата етничка припадност, срам, страв и гнев.

Притоа, последиците од овој токсичен дискурс се значително поголеми од она што го спомнавме претходно. Како што веќе беше кажано, меѓу илјадниците барања за азил, има и такви кои се целосно основани.

Има, на пример, жени кои бараат прибежиште од ужасното семејно и сексуално насилство за кое не може да се добие правда или заштита, а има и такви кои едноставно им побегнале на трговците со луѓе и биле отфрлени од своите семејства поради стигмата. Некои припадници на ЛГБТИК заедницата не можат да најдат работа, да изнајмат живеалиште или да се движат сами во јавноста поради вознемирувањето на кои се изложени. Тука и се и други кои се обидуваат да побегнат од криминалци, од убиства од одмазда и повремените случаи на политички прогон.

Што велат политичарите?

Албанскиот премиер Еди Рама изјави во едно интервју неодамна дека не може да им каже на младите да не си заминат бидејќи тие имаат целосно право и слобода да го сторат тоа, но се надева дека некои од нив ќе се вратат во земјата, овој пат со нови вештини и нов начин на размислување.

„Јас навистина не го гледам тоа како трагедија туку како дел од овој период од историјата, а исто така и како дел од животот“, рече тој и изрази жалење за експлоатацијата што ја вршат трговците со луѓе. Тој дополнително додаде дека не значи дека иселувањето на Албанците е нешто лошо.

Притоа, премиерот објасни дека, кога луѓето заминуваат, тие со себе носат нови перспективи.

„Овие луѓе се враќаат во својата држава со поинаков менталитет, со себе носат одредено искуство и отвораат претпријатија, ги прават работите на поинаков начин и постигнуваат успеси“, рече тој. Но, многумина во Албанија го обвинуваат токму него за високите бројки, истакнувајќи дека голем број на луѓе си заминале токму додека тој е на функција.

Кога го интервјуирав лидерот на опозицијата и поранешен премиер и претседател Сали Бериша, тој изјави дека причина за заминувањето на луѓето се корупцијата и криминалот кај сегашната администрација. Ветувајќи дека ќе се врати на власт на претстојните локални, а потоа и на идните парламентарни избори, тој рече дека нивната партија работи на поврзување со луѓето од дијаспората.

„Се обидуваме да ги прошириме нашите врски не само со едуцираните луѓе во Албанија, туку исто така и со луѓето во Обединетото Кралство, Германија, САД, Франција и насекаде. Тоа е огромен потенцијал“, рече тој.

Бериша додаде дека таканаречениот проект „стекнување мозоци“ (brain gaining) ќе биде „еден од нашите најважни проекти“.

Сепак, граѓанското општество останува на ставот дека единствениот начин да се спречи луѓето да си заминуваат е да се изврши притисок за радикална промена во општеството и политиката, кој ќе биде оддалечен од духовите на минатото. Место каде што владеат правото, слободата, просперитетот и каде што можностите напредуваат, притоа поддржани со добра инфраструктура и со повисок квалитет на живеење.

Што претстои понатаму?

Новата година е многу блиску а неизвесноста и понатаму е тука. Војна тлее на границите на Европа, тензиите меѓу Косово и Србија и понатаму се зголемуваат додека луѓето во Албанија, која е една од најсиромашните земји во Европа, и понатаму ја чувствуваат економската криза. Иако миграциските бранови во земјата биле присутни со децении па дури и со векови, реалноста е дека Албанија не може да си дозволи и понатаму да го губи човечкиот капитал.

Конкретните планови за ублажување на ваквата состојба во Албанија се малку. Истовремено, Обединетото Кралство излезе со план кој ќе ги казнува сите Албанци, а не само оние кои сакаат да го злоупотребат системот.

Минатата недела, владата на Обединетото Кралство објави план од пет точки кој, во суштина, ќе им оневозможи на Албанците да бараат азил во земјата. Планот значително ќе го отежни процесот на разгледување на барањата. Ваквото решение, иако е неопходно со цел да се отстранат случаите кои се неосновани, може исто така негативно да влијае и на оние кои навистина имаат потреба од азил.

Иако планот предвидува стационирање на британски гранични службеници на аеродромот во Албанија, засилување на поморските патроли и формирање работна група за детално разгледување на секое барање, сепак малку се зборува за справување со коренот на проблемот во Албанија или со трговците со луѓе.

Ова значи дека оваа мала нација од регионот на Западен Балкан ја очекува тешка иднина која ќе биде дополнително отежната со одливот на мозоци, стареењето на населението и намалената стапка на наталитет.

*Алис Тејлор е новинарка и уредничка со британско потекло, која живее во Албанија речиси пет години. Таа ја посети земјата за време на еден тридневен одмор во 2017 година и никогаш не ја напушти земјата. Таа, сега пишува за локалниот портал еxit.al и е уредник на вести во бриселскиот медиум EURACTIV.com каде што исто така ги координира приказните од регионот. Покрај нејзината новинарска работа, Алиса пишува и за патувањата, културата и искуствата, со цел да привлече повеќе туристи и да го зацврсти меѓународниот интерес за Балканот. Освен тоа, таа е страстен застапник за слободата на медиумите и волонтира во Коалицијата „За жените во новинарството“, обезбедувајќи поддршка на новинарките на Балканот и пошироко. Таа живее во Тирана со својата ќерка и со спасените мачките.

**Текстот е објавен во рамки на иницијативата „Приказни од регионот“ која ја спроведуваат Рес публика и ИКС, во соработка со партнерите од Хрватска (Lupiga), Косово (Sbunker), Србија (Autonomija), Босна и Херцеговина (Анализирај.ба), Албанија (Exit News), и Црна Гора (PCNEN). Оригиналната објава може да ја прочитате на следниов ЛИНК.