Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Белен Санз Лукe
На секои десет минути убиена е по една жена. Секој ден, 140 жени и девојчиња ширум светот ги губат своите животи од рацете на својот партнер или од член на своето семејство. Само во 2023 година, 85.000 жени и девојчиња биле намерно убиени.
Ова не се статистики без идентитет – тоа се жени и девојчиња кои го живеат својот живот, ќерки, сестри, мајки и пријателки; активни членки на нашите заедници чии напори ги изградија и беа дел од грижата за нашите општества.
На 25 ноември се одбележува Меѓународниот ден за елиминација на насилството врз жените и почетокот на 16-те дена активизам против родово базирано насилство. Овој датум е избран во спомен на сестрите Мирабал од Доминиканската Република, убиени поради нивниот отпор против тиранијата и неправдата. Нивната приказна, како и многу други, се симбол на храброста на жените кои се бореле за човекови права. 16-те дена активизам е повеќе од кампања – тоа е глобален повик да се почитува наследството на жените и да се издејствува решително против неискажливите акти на насилство, и да се осигура дека ниту една друга жена нема да се соочи со каков било вид на насилство.
Оваа година, 16-те дена активизам доаѓаат во клучен момент. Додека се приближуваме до 30-годишнината од Декларацијата од Пекинг и 25-годишнината од Резолуцијата 1325 за жени, мир и безбедност на Советот за безбедност на Обединетите нации, се потсетуваме на заложбите за слободен и безбеден свет преземени пред неколку децении. Овие документи се камен-темелник на историски договори кои имаат за цел постигнување на поголема родова еднаквост и зајакнување на жените во сите области на општеството.
Во 2024 година, оваа меѓународна комеморација го истакнува итното прашање околу фемицидот. Фемицидот е најсериозниот вид на родово базирано насилство, намерно убиство на жена или девојче врз основа на родова дискриминација. Родовите стереотипи, штетните општествени норми, родовата дискриминација и нееднаквите односи на моќ меѓу жените и мажите и понатаму предизвикуваат фемициди ширум светот.
Фемицидот е дел од циклусот на насилство врз жените и обично му претходат други видови на родово базирано насилство, кои треба да ги идентификуваме и да ги спречиме. Една од три жени – околу 736 милиони жени на глобално ниво – доживеала физичко или сексуално насилство. Девојките адолесцентки се соочуваат со особен ризик, при што речиси секоја четврта доживува насилство од интимен партнер до нивната 19-годишна возраст.
Во период од 12 месеци, само во Европа и Централна Азија, 24 милиони жени доживеале некаков вид на физичко или сексуално насилство извршено од нивниот партнер. Во Западен Балкан, Украина и Молдавија, 45% од жените доживеале сексуално вознемирување, вклучително и сексуално вознемирување на интернет. Во истите земји, 60% од жените кои биле во интимна врска доживеале физичко насилство од нивниот партнер. Во Турција, 15% од жените на возраст од 20-24 години стапнале во брак пред да наполнат 18 години.
Жените се соочуваат со поголем ризик од насилство за време на кризи, како војни и насилни конфликти или природни катастрофи, како што се соочуваат во овој регион. Честопати, сексуалното насилство се користи како воено оружје. Се проценува дека само во Украина, оваа година 2,5 милиони луѓе, претежно жени и девојчиња, имаат потреба од услуги и помош за родово базирано насилство.
Многу од тие што преживеале насилство остануваат без поддршка, а сторителите често остануваат неказнети. Неказнувањето може да доведе до недостаток на доверба во институциите и законот, како и до помало пријавување на родово базираното насилство.
Нема оправдување за насилството врз жените и девојчињата! Ова насилство не е неизбежно; може да се спречи. 16-те дена активизам исто така нѐ потсетуваат да инвестираме во превенцијата. Доказите покажуваат дека силните закони, кога се спроведуваат ефективно, можат да ја намалат стапката на насилство. Истанбулската конвенција останува клучна водечка рамка за земјите од овој регион; сепак, само законодавството не е доволно. Потребна ни е посилна имплементација за да обезбедиме соодветен пристап до услугите за преживеаните лица, ефективни мерки за заштита, репарација и неповторување. Потребна ни е нулта толеранција за каков било акт на насилство врз жените и девојчињата, и секој сторител мора да одговара. И многу важно, решавањето на основните причини или корените за насилството бара справување со структурните родови нееднаквости во сите сфери на животот на жените и девојчињата, во училница, на работното место, во креирањето политики, на улица и дома; со спротивставување на родовата дискриминација, штетните општествени норми и стереотипите кои ја овековечуваат нееднаквоста.
И бидејќи нема оправдување, оваа година, за зајакнување на превенцијата од родово базирано насилство, ние во UN Women Европа и Централна Азија, го слушаме гласот на жените и девојчињата преку кампањата #СлушниЈаНејзинатаПриказна. Со ставање итен фокус на спречувањето на било каква форма на насилство, вклучително и најтешката форма, фемицидот, UN Women ја нагласува моќта на раскажувањето приказни како витална стратегија за да се прекине тишината и да се поттикне разбирањето, со цел да се стави крај на секоја форма на насилство врз жените и девојчињата.
Треба да размислиме каков свет сакаме да оставиме како наше наследство за идните генерации. Оваа година, додека се приближуваме до Пекинг+30 и го обојуваме светот во портокалово, неопходно е да преземеме итен чекор за да се стави крај на фемицидот.
Ова е моментот да дејствуваме. Прекинувањето на циклусот на насилство не е само цел; тоа е ветување што не можеме да го прекршиме.
*Белен Санз Лукe е регионална директорка на UN Women за Европа и Централна Азија.
**Мислењата изнесени во рубриката „Став“ се на авторите и не нужно ги рефлектираат позициите и уредувачката политика на Радио МОФ.
-
[Kolumnë] Çdo 10 minuta: Korniza kohore e një premtimi të shkelur
Belén Sanz Luque, Drejtoreshë Rajonale, UN Women për Evropë dhe Azinë Qendrore
Çdo dhjetë minuta vritet një grua. Çdo ditë, 140 gra dhe vajza në mbarë botën humbin jetën nga duart e partnerit të tyre ose një anëtari të familjes. Vetëm në vitin 2023, 85,000 gra dhe vajza u vranë qëllimisht.
Këto nuk janë statistika pa identitet – janë gra dhe vajza që jetojnë jetën e tyre, bija, motra, nëna dhe mikesha; anëtare aktive të komuniteteve tona, me kontributin e të cilave janë ndërtuar shoqëritë tona.
25 Nëntori shënon Ditën Ndërkombëtare për Eliminimin e Dhunës ndaj Grave dhe fillimin e 16 Ditëve të Aktivizmit kundër Dhunës me Bazë Gjinore. Kjo datë u zgjodh në kujtim të motrave Mirabal nga Republika Domenikane, që u vranë për shkak tê rezistencës së tyre kundër tiranisë dhe padrejtësisë. Historia e tyre, si shumë të tjera, simbolizon guximin e grave që kanë luftuar për të drejtat e njeriut. 16 Ditët e Aktivizmit është më shumë se një fushatë – është një thirrje globale për të nderuar trashëgiminë e grave dhe për të vepruar me vendosmëri kundër akteve të papërshkrueshme të dhunës dhe për të siguruar që as edhe një grua tjetër nuk do të përballet me asnjë formë dhune.
Këtë vit, 16 Ditët e Aktivizmit vijnë në një moment kyç. Teksa i afrohemi 30-vjetorit të Deklaratës së Pekinit dhe 25-vjetorit të Rezolutës 1325 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së për Gratë, Paqen dhe Sigurinë, kujtojmë zotimet për një botë të lirë dhe të sigurt, të bëra dekada më parë. Këto marrëveshje historike janë gurthemeli që kanë qëllim barazi më të madhe gjinore dhe fuqizimin e grave në të gjitha fushat e shoqërisë.
Në vitin 2024, ky përkujtim ndërkombëtar nxjerr në pah çështjen urgjente të femicidit. Femicidi është lloji më i rëndë i dhunës me bazë gjinore, vrasja e qëllimshme e një gruaje ose vajze bazuar në diskriminim gjinor. Stereotipet gjinore, normat e dëmshme shoqërore, diskriminimi me bazë gjinore dhe marrëdhëniet e pabarabarta të pushtetit midis grave dhe burrave vazhdojnë të nxisin femicidin në mbarë botën.
Femicidi është pjesë e një cikli të dhunës ndaj grave dhe zakonisht paraprihet nga lloje të tjera të dhunës me bazë gjinore që duhet t’i identifikojmë dhe parandalojmë. Një në tre gra – rreth 736 milionë gra në mbarë botën – ka përjetuar dhunë fizike ose seksuale. Vajzat adoleshente përballen me rrezik të veçantë, me pothuajse një në katër që përjetojnë dhunë nga partneri intim deri në moshën 19-vjeçare.
Gjatë një periudhe prej 12 muajsh vetëm në Evropë dhe Azinë Qendrore, 24 milionë gra kanë përjetuar një formë të dhunës fizike ose seksuale të kryer nga partneri i tyre. Në Ballkanin Perëndimor, Ukrainë dhe Moldavi, 45% e grave kanë përjetuar ngacmime seksuale, duke përfshirë ngacmimin seksual në internet. Në të njëjtat vende, 60% e grave që kanë qenë në një marrëdhënie intime kanë përjetuar dhunë fizike nga partneri. Në Turqi, 15% e femrave të moshës 20-24 vjeç janë martuar para moshës 18 vjeç.
Gratë përballen me rrezik më të madh nga dhuna gjatë krizave, si luftërat dhe konfliktet e dhunshme ose fatkeqësitë natyrore, siç janë përballur në këtë rajon. Shpeshherë dhuna seksuale përdoret si armë lufte. Vlerësohet se vetëm këtë vit në Ukrainë, 2.5 milionë njerëz, kryesisht gra dhe vajza, kanë nevojë për shërbime dhe asistencë për shkak të dhunës me bazë gjinore.
Shumë të mbijetuara mbeten pa mbështetje, dhe autorët shpesh mbeten të pandëshkuar. Mosndëshkimi mund të çojë në mungesë besimi tek institucionet dhe tek ligji, si dhe në raportim më të ulët të dhunës me bazë gjinore.
Nuk ka justifikim për dhunën ndaj grave dhe vajzave! Kjo dhunë nuk është e pashmangshme; është e parandalueshme. 16 Ditët e Aktivizmit gjithashtu na kujtojnë të investojmë në parandalim. Provat tregojnë se ligjet e forta, kur zbatohen në mënyrë efektive, mund të ulin shkallën e dhunës. Konventa e Stambollit mbetet një kornizë kryesore udhëzuese për vendet në këtë rajon; megjithatë, vetëm legjislacioni nuk mjafton. Ne kemi nevojë për zbatim më të fortë për të siguruar akses adekuat në shërbime nga të mbijetuarit, masa mbrojtëse efektive, dëmshpërblim dhe mospërsëritje. Ne kemi nevojë për zero tolerancë për çdo akt dhune ndaj grave dhe vajzave, dhe çdo dhunues duhet të përgjigjet para ligjit. Dhe shumë e rëndësishme, adresimi i shkaqeve rrënjësore të dhunës kërkon trajtimin e pabarazive strukturore gjinore në të gjitha sferat e jetës së grave dhe vajzave, në klasë, në vendin e punës, në politikëbërje, në rrugë dhe në shtëpi; dhe sfidimin e diskriminimit me bazë gjinore, normave të dëmshme shoqërore dhe stereotipeve që përjetësojnë pabarazinë.
E për shkak se nuk ka asnjë justifikim, këtë vit, për të forcuar parandalimin e dhunës me bazë gjinore, ne në UN Women për Evropë dhe Azinë Qendrore po dëgjojmë zërin e grave dhe vajzave përmes fushatës #DëgjoTregiminESaj. Me një fokus urgjent në parandalimin e çdo forme të dhunës, përfshirë formën e saj më të rëndë, femicidin, UN Women nënvizon fuqinë e tregimit si një strategji jetike për të thyer heshtjen dhe për të nxitur mirëkuptimin për t’i dhënë fund çdo forme të dhunës ndaj grave dhe vajzave.
Ne duhet të reflektojmë se çfarë bote duam t’u lëmë si trashëgimi brezave të ardhshëm. Këte vit, derisa po i afrohemi Pekinit+30 dhe po ngjyrosim botën portokalli, është e nevojshme të ndërmarrim hapa urgjente për t’i dhënë fund femicidit.
Ky është momenti ynë për të vepruar. Thyerja e ciklit të dhunës nuk është vetëm një qëllim; është një premtim që nuk mund ta shkelim.
