Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
Веста дека родители подигнале петиција против дете со Даунов синдом, за да не учи заедно со нивните типични деца, истовремено ме растажи и прилично растревожи. Проблемот е што вакви приказни, како новинар и татко на дете со аутизам, сум сретнал и по училишта во Скопје, Штип, Тетово… Тие се реалност, сега и тука, не се некој филм полн од стереотипи од 90-ти. Реалност што бара силна едукација, разбирање од сите вклучени страни, широк инклузивен процес за надминување на тој ст(р)ав. Морам да признаам, тешко е со ладна глава да седнам и пишувам коментар за овој случај. Но, некако сметам дека тој не е изолиран и треба влезам поаналитично. Проблемот е повеќеслоен.
Најпрво, искуствата ми покажуваат дека се’ уште постојат разни установи, што се нарекуваат воспитно-образовни, а одбиваат да примаат деца со атипичен развој, па по линија на помал отпор од родителите – децата остануваат надвор од образовниот процес. Без развоен пат. Без социјализација. Без другари. Оттуѓени, дискриминирани, забаталени и скриени „под тепих“. Оставени на плеќи на родителите. Тие да се снаоѓаат како знаат и умеат, во борба и со своето физичко и ментално здравје.
Оттука, во ситуации кога се’ уште ова некаде се случува, прво би ги охрабрил родителите како на детето со Даунов синдром, но и сите посебни родители – да не се откажуваат од образованието на своето посебно дете! Знам дека нема да се откажат, но секогаш е добредојдена поддршка од еден кон друг посебен родител. Не’ има, знаеме какви планини и препреки рипаме, нон-стоп, секаде. И при прошетки надвор, и во школо.
Борбата почнува од вас, од нашата волја, трпение, нерви да се избориме и покажеме дека нашето дете треба да биде заедно со останатите деца во школото. Нема друго чаре! Да бидат заедно во клас, заедно во школски двор, да одат заедно во тоалет, заедно на екскурзии и приредби. Заедно да развиваат емоции, среќа, тага, љубов, емпатија. Во секое време. Потоа таквото поистоветување да стане заеднички принцип.
Истовремено потсетувам до сите родители, посебно до оние исплашените, Законот за основно образование преку членот 5 нуди заштита од дискриминација и промовира еднаквост. Недискриминација и еднаквоста важи и за „попреченоста“ (иако, не сакам да ја нарекувам така, туку овие лица ќе ги нарекувам лица со атипичен развој, или попрецизно – лица со поинакви вештини. Зашто се такви, полни со креативност, посебни во комуникацијата, искрени, ослободени од социјални калапи, брилијатни со идеи, а нивната „попреченост“ треба да се претвори во потенцијал за цела заедница. За да може овие луѓе да ги прават другите луѓе – подобри луѓе).
Школото треба да предвидува подготовка на ученикот за одговорен и самостоен живот. За развивање способности и вештини за истражување, експериментирање, но и решавање на проблеми. За да можат сите деца да се остварат себеси, за да бидат поети, глумци, доктори, јутјубери или што-и-да-сакаат да бидат. Значи, прво, да им се пружи можност. Основна. Човечка. Еднаква. Таа, ја заслужуваат!
Потсетувам, Законот за основно образование преку членот 11 предвидува инклузивно образование. Што значи тоа? Примарното школо да биде институционално, кадровски и содржински организирано на начин кој поддржува инклузија на сите, ама баш сите деца во редовниот образовен процес. Инклузивното образование да вклучува промени и прилагодување на наставната содржина, пристапот и стратегиите за сите ученици, инфраструктура, со заедничка визија и убедување дека државата има обврска да обезбеди образование. Повторувам, за сите деца.
Оттука, наставниот кадар и школите ќе треба да забораваат на „аргументот“ дека постои „друго посебно место“ за атипичните деца, за да ја префрлат од себе грижата. Сите пет посебни училишта во државата (како „Златaн Сремец“ и „Иднина“) од лани почнаа да го менуваат својот Статус, го менуваат името за да станат „Училишта со ресурсен центар“. Ресурсните центри до 2022-2023 година е планирано целосно да го поддржуваат инклузивното образование во сите редовни училишта. Да даваат придонес за учениците со нетипичен развој, за родители, наставници и разен кадар, изработка на прилагодени наставни материјали, разни обуки и вештини… Овој процес значи, кога тие би престанале да запишуваат ученици во 2022-2023 година, без разлика на „попреченоста“, сите деца да се вклучат во редовните училишта.
Исто така, потсетувам и дека редовните училиштата имаат обврска да формираат т.н. инклузивни тимови. Да се грижат за инклузивните политики и практики на ниво на цело школо. Да соработуваат и со Ресурсните центри, но и со родителите, за да се намалува и „провевот“ на дискриминација и стравови. Процесот кај нас е далеку од совршен, бавен, ама пошироката идеја е дека на сите деца им е местото – заедно!
Потсетувам и до МОН и сите вклучени инстанци, за ветувањето за образовната асистенција, како поддршка за наставниците во школите. Да не остане како едногодишен или двегодишен проект. Треба и континуиран буџет за кадар, буџет за плати, буџет за обуки, буџет за опрема. Значи ресурси, волја и долгорочни системски политики. Требаат и Регистри за атипичните лица, за да може да се планираат тие политики и стратегии. Ако родителите се разочарани и не гледаат напредок, нема да веруваат ниту во инклузија, туку ќе си ја земат „правдата“ со свои раце. И, тогаш настануваат конфликти, разни петиции и сегрегации.
Да не се заборави и едукацијата за посебните едукатори (дефектолози). Развиени компетенции и нормативи за работа. Љубов и ентузијазам е едно, ја има кај многу од нив! Но, собирање искуства и применување на соодветни пракси, е друго. Има деца со аутизам или Даунов синдром што се вклучени во образовниот процес, но, не постои начин ниту наставникот, ниту родителот, ниту специјалниот едукатор – да се справат со ситуацијата. Некогаш се појавува „различно“ однесување, предизвици со внимание и фокус, со основна комуникација… Различни се манифестациите кај секое дете, затоа е различен и начинот на справување, со различни методи. Ама и тоа се учи ако се сака, со труд. Детето само треба да се разбере како фунционира.
Да сумирам. Можеби ќе биде тешко за некои наставници. Тешко и за специјалните едукатори. Но, тешко е и за родителите. Ама, зошто само на родителите со атипични деца да паѓа целиот товар, одговорност само на нас? Не е фер. Морате да научите, како што и ние моравме да научиме. Не се откажувајте! Бидејќи само тоа има смисла во ова наше животарење. Бидејќи само така ќе зборуваме за инклузија, а нема да живееме во илузија. Заедно.
Бојан Шашевски
-
[Qëndrim] Prindër dhe mësues, mos hiqni dorë nga arsimimi i fëmijëve atipikë!
Lajmi
se prindër kanë bënë kërkesë kundër një fëmije me sindromën Down, që të mos mësojë së bashku me fëmijët e tyre tipikë, njëkohësisht më pikëlloi dhe më shqetësoi. Problemi është se histori të tilla, si gazetar dhe baba i një fëmije me autizëm, kam hasur edhe nëpër shkolla në Shkup, Shtip, Tetovë… Ata janë realitet, tani dhe këtu, nuk janë ndonjë film plot stereotipe të viteve ’90. Një realitet që kërkon edukim të fortë, mirëkuptim nga të gjitha palët e përfshira, një proces të gjerë gjithëpërfshirës për tejkalimin e kësaj frike.Duhet ta pranoj, është vështirë me kokë të kthjellët të ulem dhe të shkruaj një koment për këtë rast. Por, disi mendoj se ky rast nuk është i izoluar dhe duhet të hyj në mënyrë më analitike. Problemi është i shumë shtresor.
Para së gjithash, përvojat e mia tregojnë se ka ende institucione të ndryshme, të cilat quhen arsimore – edukative, ndërkaq refuzojnë të pranojnë fëmijë me zhvillim atipik, kështu që sipas linjës së rezistencës më të vogël nga prindërit – fëmijët mbeten jashtë procesit arsimor. Pa rrugë zhvillimi. Pa socializim. Pa miq. Të tjetërsuar, të diskriminuar, të lënë pas dore dhe të fshehur “nën rrogoz”. Të lënë mbi supet e prindërve. Ata të menaxhojnë siç dinë dhe munden, në luftë edhe me shëndetin e tyre fizik dhe mendor.
Ndaj, në situata kur kjo ende ndodh diku, së pari do të inkurajoja prindërit si të fëmijës me Sindromën Down, por edhe të gjithë prindërit e veçantë – të mos heqin dorë nga arsimimi i fëmijës së tyre, të veçantë! E di që nuk do të dorëzohen, por mbështetja nga një prind i veçantë ndaj një prindi tjetri është gjithmonë e mirëpritur. Jemi këtu, e dimë se çfarë male e pengesash ngjisim, pa pushim, kudo. Dhe kur shëtisin jashtë në natyrë, dhe në shkollë.
Lufta nis nga ju, nga vullneti jonë, durimi, nervat për të luftuar dhe për të treguar që fëmija ynë duhet të jetë bashkë me fëmijët e tjerë në shkollë. Nuk ka mënyrë tjetër! Të jenë bashkë në klasë, bashkë në oborrin e shkollës, të shkojmë së bashku në tualet, në ekskursione dhe shfaqje. Së bashku të zhvillojnë emocionet, lumturinë, trishtimin, dashurinë, ndjeshmërinë. Në çdo kohë. Më pas një identifikim i tillë të bëhet parim i përbashkët.
Në të njëjtën kohë, u kujtoj të gjithë prindërve, veçanërisht atyre që janë të frikësuar, Ligji për arsimin fillor përmes nenit 5 ofron mbrojtje kundër diskriminimit dhe promovon barazinë. Mosdiskriminimi dhe barazia vlen edhe për “aftësinë e kufizuar” (edhe pse nuk dua ta quaj kështu, por këta njerëz do t’i quaj njerëz me zhvillim atipik, ose më saktë – njerëz me aftësi më ndryshe. Sepse janë të tillë, plot kreativitet, të veçantë në komunikim, të sinqertë, të çliruar nga kallëpet shoqërore, brilant me ide ndërsa aftësia e tyre e “kufizuar”” duhet të shndërrohet në potencial për të gjithë komunitetin. Në mënyrë që këta njerëz të bëjnë njerëzit e tjerë – njerëz më të mirë).
Shkolla duhet të sigurojë përgatitjen e nxënësit për një jetë të përgjegjshme dhe të pavarur. Për zhvillimin e aftësive dhe shkathtësive për hulumtim, eksperimentimin, por edhe zgjidhjen e problemeve. Që të gjithë fëmijët të realizojnë veten e tyre, të jenë poetë, aktorë, mjekë, YouTuberë apo çfarëdo që duan të jenë. Pra, së pari, atyre tu ofrohet mundësi. Bazë. Njerëzore. E barabartë. Këtë, ata e meritojnë!
Më lejoni t’ju kujtoj, Ligji për arsimin fillor përmes nenit 11 parasheh arsimin gjithëpërfshirës. Çfarë do të thotë kjo? Shkolla fillore duhet të jetë institucionalisht, me personel dhe në përmbajtje të organizuar në atë mënyrë që të mbështesë përfshirjen e të gjithëve, por tekstualisht të gjithë fëmijëve në procesin e rregullt arsimor. Arsimi gjithëpërfshirës duhet të përfshijë ndryshime dhe përshtatje të përmbajtjes mësimore, qasjes dhe strategjive për të gjithë nxënësit, infrastrukturës, me një vizion dhe bindje të përbashkët se shteti ka detyrimin të ofrojë arsim. E përsëris, për të gjithë fëmijët.
Prandaj, mësuesit dhe shkollat do të duhet të harrojnë “argumentin” se ka “një vend tjetër të veçantë” për fëmijët atipikë për hequr qafesh kujdesin. Të pesë shkollat speciale në vend (si “Zlatan Sremec” dhe “Idnina”) vitin e kaluar filluan të ndryshojnë statusin e tyre, duke ndryshuar emrin dhe duke u bërë “Shkolla me qendër burimore”. Qendrat burimore deri në vitin 2022-2023 janë planifikuar të mbështesin plotësisht arsimin gjithëpërfshirës në të gjitha shkollat e rregullta. Të japin kontribut për nxënësit me zhvillim atipik, për prindërit, mësuesit dhe stafin, zhvillimin e materialeve mësimore të personalizuara, trajnime të ndryshme dhe aftësi… Ky proces do të thotë se nëse ata ndalojnë regjistrimin e nxënësve në vitet 2022-2023, pavarësisht nga “aftësia e kufizuar”, të gjithë fëmijët do të regjistrohen në shkolla të rregullta.
Po ashtu ju kujtoj se shkollat e rregullta kanë obligim të formojnë të ashtuquajturat ekipet gjithëpërfshirëse. Të kujdesen për politika dhe praktika gjithëpërfshirëse në të gjithë shkollën. Të bashkëpunojnë me Qendrat Burimore, por edhe me prindërit, për të reduktuar “përhapjen” e diskriminimit dhe frikës. Procesi në vendin tonë nuk është i përsosur, i ngadalshëm, por ideja më e gjerë është të gjithë fëmijët të kenë një vend – së bashku!
I kujtoj edhe Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës dhe të gjitha instancat e përfshira për asistencën arsimore ,, si mbështetje për mësuesit në shkolla. Të mos mbetet si projekt njëvjeçar apo dyvjeçar. Ne gjithashtu kemi nevojë për një buxhet të vazhdueshëm për stafin, buxhet për pagat, buxhet për trajnime, buxhet për pajisje. Pra burime, vullnet dhe politika sistematike afatgjata. Gjithashtu nevojiten Regjistra për personat atipikë në mënyrë që këto politika dhe strategji të mund të planifikohen. Nëse prindërit janë të zhgënjyer dhe nuk shohin përparim, as ata nuk do të besojnë tek përfshirja, por do ta marrin “drejtësinë” në duart e tyre. Dhe pastaj ndodhin konflikte, peticione të ndryshme dhe segregim.
Nuk duhet harruar edhe edukimi për edukatorët specialë (defektologë). Zhvillim i kompetencave dhe normave për punë. Dashuria dhe entuziazmi është një gjë, është e pranishme te shumica e tyre! Por mbledhja e përvojave dhe zbatimi i praktikave të përshtatshme është një çështje tjetër. Ka fëmijë me autizëm apo me sindromën Down që përfshihen në procesin edukativo-arsimor, por nuk ka mënyrë as mësuesi, as prindi dhe as edukatori special – se si të përballen me situatën. Ndonjëherë paraqitet një sjellje “ndryshe”, sfida me vëmendje dhe fokus, me komunikimin bazë… Manifestimet janë të ndryshme tek çdo fëmijë, ndaj dhe mënyra e ballafaqimit është me metoda të ndryshme. Por edhe kjo mësohet nëse ekziston dëshirë, me punë. Fëmija duhet vetëm të kuptohet, se si funksionon.
Të përfundoj. Ndoshta do të jetë vështirë për disa mësues. Vështirë edhe për edukatorët specialë. Por është e vështirë edhe për prindërit. Por, pse vetëm prindërit me fëmijë atipikë duhet të mbajnë gjithë barrën, përgjegjësinë vetëm mbi ne? Kjo nuk është e drejtë. Duhet të mësoni, siç duhej të mësonim edhe ne. Mos u dorëzoni! Sepse vetëm kjo ka kuptim në jetën tonë. Sepse vetëm atëherë do të flasim për përfshirje ndërsa nuk do të jetojmë në iluzion. Së bashku.
Bojan Shashevski
