Секојдневието на студентите на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ се состои од чекања во долги редици за пријавување испити, заверка на семестар, упис на година, „бркање“ професори за оценка во индекс иако веќе ја завеле во електронскиот систем, но и недоразбирања со вработените на Студентски прашања. Ова е сликата која се гледа и за време на пандемијата, а причината за тоа е недостигот од соодветна дигитализација.
Овие, но и за други предизвици на студентите од УКИМ денеска зборуваше студентката Дена Сачмароска од Економскиот факултет. Таа беше меѓу говорниците на конференцијата за „Дигитализација на услугите во областа на образованието“, организирана од Центарот за управување со промени. Заедно лани интервјуирале професори и студенти за административните услуги во високото образование.
Сачмароска вели дека студентите чекаат и по 40 минути во факултетските книжарници за да купат пријави, а некои документи ги пополнуваат секоја година, иако податоците се секогаш исти, веќе заведени во IKnow електронскиот систем.
„Тоа е непотребно потрошено време и енергија за пополнување на податоци кои 90 отсто не се променуваат“, вели таа.
Друг проблем кој се појавил со пандемијата е дека не секој има можност физички да се појави на факултет, па тоа значи дека мора некој друг да ја истера целата процедура.
„Јас кога бев болна од Ковид, во тек беше заверка на зимскиот семестар. Требаше моја другарка да доаѓа да ги земе документите од кај мене, да ги предаде на мој колега од факултет. Тој да ме запише, да ги плати пријавите, па повторно целиот процес наназад за да стигнат документите до мене. Сè тоа можеше да биде скратено доколку се користат платформите што се поставени и се унапредат сите тие системи што ги има, како I know системот кај нас конкретно на факултет“, појаснува Сачмароска.
По земањето пријави, нивно пополнување и уплаќање во банка, следува голготата на Студентски прашања. Сачмароска забележува дека хаотичната атмосфера се создава бидејќи нема доволно клупи каде студентите може да ги пополнат документите. Дополнително, шалтерите на студентски прашања вообичаено работат од 10 до 14 часот, а сега поради пандемијата уште помалку – од 12 до 14. Па така, тој што не дошол на ред, ќе продолжи да чека наредниот ден.
„Моментот кога ќе се дојде на шалтер, административните службеници се крајно нељубезни, никој не пробува да ти помогне, нè враќаат ако 100 денари фалеле во уплатата. Не може да се заведат тие 100 денари во iknow системот и да се доплатат наредниот семестар, туку нè враќаат повторно на чекање редици во банки, се одолговлекува и комплицира непотребно“, забележува Сачмароска.
Дигитализацијата според неа ќе помогне во намалување на трошоците за студентите. Иако засега нема физичка настава на повеќето факултети, студентите и годинава плаќаа од 1100 до 1400 денари за книжевен фонд.
Од друга страна, и администрацијата пријавила проблеми. Според неа, студентите прават грешки при пополнување на документите, па често сами ги поправаат и дополнуваат. Не се почитуваат роковите, или пак се прекратки, за на крај да останат пренатрупани со работа. За административните работници, електронските системи биле добри, но мора да се доработат, вели Сачмароска.
Професорот Боро Јакимовски од Факултетот за информатички науки и компјутерско инженерство соопшти дека неодамна е усвоена нова Стратегија за дигитализација на УКИМ од сите аспекти – од наставата до науката, за да се зголеми видливоста и условите за работа, како и за поедноставување на административните постапки.
„За добра имплементација, потребни се стратешки пристап, координирани активности и добра соработка помеѓу институциите, а каде има потреба и промена на регулатива. Клучен за целиот процес е човечкиот капацитет на институциите“, смета тој.
Јакимовски истакна дека законската регулатива овозможува дигитализација на документите, односно нема правна пречка за дигитализација на скоро сите администратини постапки на универзитетите.
Тој се надева дека набрзо ќе бидат напуштени гужвите на шалтери и хартијата, а ќе бидат заменети во дигитална форма.
„Дигиталната трансформација е неминовна“, рече тој, додавајќи дека има добри темели за брз развој на нови корисни електронски сервиси.
За време на конференцијата беше спомнато дека дигиталната писменост на младите меѓу 16 и 19 години во Северна Македонија покажала напредок од 63 отсто на 74, за една година. Но, кога станува збор за останатите возрасти, се забележува пад.
Министерката за образование и наука Мила Царовска вели дека за нив дигитализацијата е приоритет. Таа истакна дека како министерство ги дигитализирале услугите како што нострификација на дипломи и свидетелства, пријавувањето за стипендии, аплицирање на општините за инфраструктурни проекти. Воедно, најави дека уписите на учениците од прво одделение во мај ќе се одвиваат електронски, а како следен предизвик е целосно отфрлање на хартиениот дневник во училиштата, за што биле донесени Правилници.
„Можам да кажам дека граѓаните уште не веруваат во дигиталните услуги, заради тоа што иако имавме дигитална услуга и секаде ја промовиравме, за стипендиите посебно, сепак голем дел од студентите сакаа да си дојдат тука и да си ги достават документите. Да се сигурни дека имаат архивско бројче. Така што навистина треба да работиме на јакнење на јавната свест дека дигиталните услуги се достапни, вистински и навистина може да им ги остварат нивните права“, рече Царовска.
Таа се надева дека и универзитетите ќе го следат примерот на МОН во делот на дигитализација и осовременување на сите процеси што се важни за студентите. Истакна дека како министерство ја почитуваат автономијата на универзитетите, но дека стојат на располагање за нивна помош.
Според Неда Малеска од Центарот за управување со промени, реформите на јавната администрација можеби делуваат апстрактен сегмент, но кога ќе дојде до услугите, тука настанува судирот помеѓу граѓаните и институциите и се идентификуваат проблемите.
Нивното истражување покажало дека без разлика дали станува збор за дигитални услуги или услуги што се добиваат лице в лице, процедурите се сложени, бирократски и одземаат време. Најчесто граѓаните се жалат и за дискриминација во однос на тоа како ја добиваат услугата и во кој временски период, посочи Малеска.
Центарот забележал дека најфреквентни услуги во животниот век на еден граѓанин се оние врзани со образованието. Затоа, посочи таа, исклучително е важна инвестицијата во човечки капитал.
„Ние можеме да произведеме дигитални услуги, но ако немаме на крајот на денот кој да ги користи, веројатно ќе останат системите неупотребени“, забележа таа.
Република Северна Македонија има Национален портал на услуги каде се наведува дека електронски се достапни 150 услуги. Но, кога ќе дојде до моментот дали тие услуги се целосно дигитално, или до некоја фаза, оценката на искористеност на тие услуги е прилично ниска, смета Малеска.
„Ние имаме услуги на ниво на инормирање и аплицирање, но не и услуги кои ги добивате во целосна дигтална форма“, рече таа.
Министерот за информатичко општество и администрација Јетон Шаќири, пак, за време на конференцијата информираше дека во моментов работат на надоградување на Националниот портал за услуги. До крај на јуни, се очекуваат 30 нови услуги за граѓаните како што се издавање пасоши, лични карти и возачки дозволи. Со Министерството за надворешни работи соработуваат и за услугата е-конзулат.
Во меѓувреме, Сачмароска и нејзини колеги предлагаат неколку чекори за подобрување на услугите на нивните факултети.
Емилија Петреска
