Nëse doni të lexoni tekstin në gjuhën shqipe, shtypni “Shqip” / За текстот на албански јазик кликнете „Shqip“
-
На речиси седум километри од Куманово се наоѓа селото Романовце. На сред село, помеѓу црквата и џамијата ќе го забележите училиштето „Св. Кирил и Методиј“. Во него наставничката Буба Поповиќ се подготвуваше за новиот работен ден.
Ѕвончето ја разби играта во двор, време беше втората смена да започне. Учителите ги повикуваа своите деца, а петте првачињата со кои работи Поповиќ брзо се втрчаа во училницата.
Внатре ѕидовите беа излепени со пораки за бон-тон, цртежи, разнобојни креации од хартија и коцки, кои во ќош чекаа да бидат играни… ако учениците навреме си ги завршат задачите.
„Што ви е најинтересно да учите?“, ги праша наставничката.
– Букви! За да ги знаеме зборовите и да ги читаме“, експресно одговори малиот Петар.
„А, физичко сакате ли?“, возврати наставничката.
„Да! Најмногу“, одговорија во еден глас.
Фото: Атмосфера за време на час кај Поповиќ / Радио МОФ
Учениците со кои работи Поповиќ зборуваат на македонски јазик, додека учениците кои се наоѓаа во училницата спроти нив, наставата ја слушаа на албански јазик. Сепак, таа не гледа пречка учениците од различен наставен јазик да имаат заеднички активности преку кои ќе ја запознаваат нивната околина и себеси.
Пред неколку години наставничката заедно со нејзината колешка Себехате Џеладини-Емини забележале дека во училишниот двор се случуваат тепачки меѓу ученици. Но, кога ќе се случела тепачката, која најчесто била помеѓу едно против друго одделение, се создавала слика дека е на политичка основа.
„Никој не вели ‘се тепале 7а и 7б’, туку ‘се тепале Албанци и Македонци’“, почна да раскажува Поповиќ.
Откако го увиделе проблемот, решиле да започнат со заеднички часови, активности во природа и роденденски забави, преку кои често ги зближувале децата од мешан состав.
„Кога тие ќе бидат другари уште од прво одделение, после нема да се тепаат во седмо одделение. Другарството останува“, вели наставничката Поповиќ.
Поделеноста создава празнина
Еден кат погоре ја сретнавме Кадише Бајрами, долгогодишна колешка на Поповиќ. Таа предава на учениците во четврто одделение кои следат настава на албански јазик. Во нејзиниот клас има 15 ученици.
Бајрами не прави разлика меѓу учениците, бидејќи како што вели – сите деца сакаат да бидат активни и не сакаат премногу да седат на едно место. Вели дека постојано се труди да прави активности каде децата од различни наставни јазици ќе бидат заедно.
„Тоа што нема заеднички активности е проблем. Сакаме повеќе заеднички активности да се организираат за да не се делат едни со други“, забележува таа.
„Тоа е најголемата празнина, и во општините и на државата. Toa што има поделени училишта, поделени кафулиња, поделени спортски објекти и се организираат посебни прослави“, додава Бајрами.
За да ја поправат оваа ситуација, Поповиќ се потсети на заеднички час што го организирале со нејзината колешка Џеладини-Емини пред четири години кога ја обработувале буквата К.
„Колку им беше интересно“, рече наставничката.
„К исто се пишува и на кирилица, и на латиница. Баравме зборови што се слични, што може да ги разбереме. Имаше многу. Ние кога разговараме не сме свесни колку исти зборови имаме, па кои се различни и кои исто се изговараат, а различно се пишуваат. Како истражување беше цел ден, многу интересен и успешен час“, вели Поповиќ.
Фото: Поповиќ и Бајрами пред мурал изработен од ученици/Радио МОФ
Училиштето во Романовце каде предава таа, соработува со училиштето во селото Драгоманци, при Општина Старо Нагоричане. Таму настава следат само Македонци и Срби.
„Гледавме што повеќе да се здружат. Нашите деца Албанци многу слабо ја познаваат Источна Македонија, затоа ние реализиравме посета во Кратово. Толку беа радосни. Па и децата од Драгоманци немале можност во Липково да одат, па нив ги водевме таму“, се потсетува Поповиќ, шегувајќи се дека при овие средби се појавиле и првите симпатии меѓу учениците од деветто одделение.
Покрај ова, во мешан состав ги поттикнувале учениците да истражуваат и да се дружат во природа. Барајќи разни појави во природата се учеле едни од други како звучат на нивниот јазик. Покрај ова, посетиле семејство за празникот Бајрам, а за време на пандемијата онлајн имале презентација за која децата од Драгоманци подготвиле јајца за Велигден, а од Романовце приготвиле баклава.
Но, за Поповиќ, важно е и колку наставниците соработуваат меѓусебно, бидејќи тоа е нешто што децата исто така го учат.
Невидлив ѕид кој ги дели училиштата
Од Романовце, се враќаме во Скопје. За тоа колку е иста или различна сликата во главниот град, покажува искуството на Жана Живадиновиќ, која 14 години предава англиски јазик во средното економско и правно училиште „Арсени Јовков“. Овде учениците никогаш не биле поделени во посебни згради или смени, но имало посебни влезови во училишната зграда.
„Физичката разделеност е прва бариера која треба да се надмине, и веројатно најлесната. Потоа мора да се работи на подобрување на интеракцијата и да се изнаоѓаат заеднички точки на интерес. Јас лично секогаш на учениците сум им ги потенцирала работите кои нè поврзуваат, а не оние кои нè разликуваат. Денес во „Арсени Јовков“ сметам дека комуникацијата најнапред меѓу колегите е навистина подобрена. Уништен е тој невидлив ѕид кој го дели училиштето на две. А, кога учениците ќе видат дека нивните наставници соработуваат на дневна основа, тогаш им доаѓа сосема природно и тие меѓу нив да ја зголемат комуникацијата и соработката“, вели Живадиновиќ.
Таа од 2013 година е вклучена во проект на Македонскиот центар за граѓанско образование – МЦГО за меѓуетничка интеграција во образованието. Преку англискиот јазик се обидувала да им помогне на учениците да најдат заеднички јазик и да ја надминат јазичната бариера.
И таа е благодарна што при реализацијата на активностите имала соработка со своите колеги како Еневер Ајдини, Татјана Срцева Павловска и Арбен Кривењева со кои организирале работилници, дури и надвор од училиштето и за време на викенд. Тие работилници се одвивале на три јазика: македонски, албански и англиски.
„Темите беа поврзани со социјална правда, развивање солидарност и емпатија, препознавање на дискриминација, стереотипи и предрасуди, откривање заеднички интереси во областа на културата (музика, улична уметност –графити и сл.)“, појаснува Живадиновиќ.
„Арсени Јовков“ е добитник и на грант од програмата на Министерството за образование и наука за мултикултурни активности, при што Живадиновиќ и нејзината колешка Беса Кадриу Асани дополнително му помагале на еднојазично средно училиште во Гевгелија да ја почувствува мултикултурата во нивното училиште и Скопје.
Фото: Онлајн работилница помеѓу СОУ „Јосиф Јосифовски“-Гевгелија и СУГС „Арсени Јовков“-Скопје
Од овие активности се раѓа и мултиетничка секција во училиштето „Social hub“ преку која учениците во „Арсени Јовков“ добиваат можност да соработуваат и да бидат креативни. За оваа активност, Живадиновиќ споила сили со Аида Абедини Дурак, која исто така предава англиски јазик во средното училиште.
„Најголем предизвик ми беше да го одмерувам секој збор и да внимавам никој да не се почувствува како ‘странец’ на часот, но повеќе од тоа – да ги мотивирам учениците да го скршат мразот и да учествуваат во работата преку мали мешани групи“, се потсетува Живадиновиќ.
Потребна е поголема вклученост на младите
Пристапот на работа што го имале Поповиќ и нејзината колешка Џеладини-Емини се покажал успешен низ годините, по што започнале да се приклучуваат во проекти со кои ќе можат дополнително да градат меѓуетничка интеграција во своето училиште. Еден од тие проекти е токму оној на МЦГО.
Активностите што ги опфаќа проектот се поделени во две групи. Првата се однесува на активности кои се спроведувани во рамки на училишна секција доколку училиштето е повеќејазично, или како партнерски активности помеѓу две еднојазични училишта од различни општини – како што е случајот на училиштата во Романовце и Драгоманци.
„Проектот ги поддржува институциите во изготвување и носење на важни документи со кои се унапредува меѓуетничката кохезија во образованието. Досега проектот придонел во изготвување на упатства за реализација на наставни и воннаставни активности, Стандардите за интеркултурно образование во основно и средно образование и др.“, велат од МЦГО за Радио МОФ.
Покрај ова, од МЦГО во периодот од 2019 до 2021 година им помогнале на 42 општини да донесат свои стратегии за меѓуетничка интеграција во образованието и младинско учество, иако ова не е документ кој е законски обврзувачки за општините. Годинава се очекува уште четири општини да се приклучат на листата, кои се во фаза на доставување на изготвените стратегии до општинските совети за усвојување.
По донесување на локалните стратегии, проектот ја продолжи соработката со општините и ги поддржа училиштата да реализираат различни ученички иницијативи и акции. Тука се приклучува Младинскиот образовен форум кој помага во реализација на младинските акции во повеќе од 30 општини во државата.
Идејата е преку нив младите да ја подобрат нивната локална заедница во подобро место за живеење, а истовремено да учат и да се социјализираат со врсниците. Тие беа поддржани за креирање на парк за домашни миленици, формирање на Младински центри во неколку од општините, подобрување на урбаната опрема и постоечката инфраструктура, правеа акции за подигнување на еколошката свест кај граѓаните, или пак хуманитарни акции за поддршка на семејства во социјален ризик.
Фото: Дејан Ризински, МОФ
Според Дејан Ризински од МОФ, младите претходно имале можност преку онлајн работилници да ги пренесат локалните предизвици и да создаваат решенија, а дополнително биле вклучени и во формални процеси на застапување на нивните приоритети пред носителите на одлуки на локално ниво, било да се тоа раководители на одделенија или градоначалници.
При тоа, скоро сите млади се пожалиле на речиси исти проблеми во нивната непосредна околина, од недостаток на урбана опрема и инфраструктура, па до функционалноста на ученичките парламенти/заедници во училиштата.
„Можеби и во последново се крие едно од решенијата за ваква комплексна сфера во нашиот секојдневен живот. Функционални ученички заедници и парламенти во основните и средните училишта во државата би направиле сериозен исчекор во подобрување на меѓуетничката интеграција на младите во образованието, како формални тела преку кои би требало да се канализира гласот на учениците и нивно посериозно вмрежување и вклучување во донесувањето на одлуки кои се рефлектираат врз општествениот живот во заедницата“, смета тој.
Фото: Атмосфера од младинска акција/МОФ
Но, при работата на овој проект, Ризински забележал дека не сите училишта имаат подеднакви капацитети да стимулираат и практикуваат вистинска соработка помеѓу учениците од различни етникуми.
„На ова влијаат различни фактори, почнувајќи од тоа дали општината е рурална или урбана, степенот на хетерогеност на популацијата во општината, претходно искуство во практикување на неформално образование низ призмата на формалното образование и слично. Во некои училишта/општини сè уште се практикува базично поимување на меѓуетничката интеграција, додека во други се прави исчекор во создавањето на уште поголем простор за соработка и запознавање на младите меѓусебно“, посочи Ризински.
Училиштата се обврзани да имаат заеднички ученички активности
Сепак, постојат и национални документи кои ги обврзуваат училиштата да реализираат заеднички ученички активности. Нивната реализација ја следи Комисијата за зајакнување на капацитетите за унапредување на меѓуетничката интеграција при Министерството за образование и наука.
Од министерството уверуваат дека поддржуваат проекти и активности кои придонесуваат за развој на мирна и хармонична средина за едукација, во која ќе нема место за предрасуди, нетолерантност и нетрпеливост по било кој основ.
„Секоја година доделуваме грантови за основни и средни училишта за спроведување на активности кои придонесуваат за рзавој и унапредување на мултикултурализмот, интеркултурализмот, меѓуетничката интеграција и толеранцијата. Согласно законските прописи во секое училиште е формиран тим за меѓуетничка интеграција кој ги координира овие активности кои задолжително се составен дел од годишната програма за работа на училиштето“, велат од МОН за Радио МОФ.
Оттаму посочуваат дека овие вредности се вметнати и во новите наставни програми кои се изработуваат, досега за прво и четврто одделение, а се во склоп на новата Концепција за основно образование.И Град Скопје беше една од општините кои учествуваа во проектот на МЦГО за меѓуетничка интеграција во образованието и младинско учество. Но, оттаму во 2018 година решија институционално да го преземат овој проект, така што одвоија средства од својот буџет и мултиетничките активности ги направија да бидат дел од редовните наставни часови. Станува збор за заеднички часови во кои две паралелки наставата ја следат на различен наставен јазик имаат час заедно.
„За сето ова да се реализира успешно, потребно е големо разбирање и отвореност од страна на раководството на училиштето и добра соработка на паровите наставници кои ги предаваат истите предмети, само на различен наставен јазик. Две години работев на овој тип часови заедно со колешката Аида Абедини Дурак, за потоа да ја прифатам и улогата на координатор на училишниот тим за интеграција“, вели професорката Живадиновиќ.
Само годинава, шестотини скопски средношколци и наставници од 23 средни училишта на Град Скопје ќе бидат дел од проектот „Зборувам на јазикот на мојот другар“.
Процес кој можеби вечно ќе трае
Во 2010 година, тогашниот Висок комесар на Обединетите Нации за национални малцинства Кнут Волебек при посета на Република Македонија проценува дека има проблеми во образовниот систем со тоа што учениците се одвоени по наставни јазици.
Фото: Георге Николов/МЦГО
„Тој едноставно констатира дека постојат паралелни образовни системи“, се потсетува Георге Николов, кој е дел од од зародишот на идејата за меѓуетничка интеграција во образованието.
Тој појаснува дека поделбата на учениците по смени, катови и објекти, првично настанала под претпоставката дека така е полесно да се организира и реализира наставата на мајчиниот јазик. Но, оттука произлегле и понатамошните проблеми.
„Напнатости меѓу учениците од еден и од друг наставен јазик, па имаше инциденти кои политиката знаеше да ги користи за своите потреби, особено за време на избори“, посочи Николов.
Назад во 2010, тогашниот Висок комесар Волебек предложува да се направи централна образовна политика која ќе го адресира ова прашање. Тогаш се пишува државната стратегија за меѓуетничка интеграција во образованието, која оригинално е насловена „Чекори кон интегрирано образование во образовниот систем на Република Македонија“. Еден од нејзините креатори е и Николов. Во неа беа поставени сите столбови кои треба да ги зближат учениците во системот на образование.
Во фокус на стратегијата биле вон наставните активности бидејќи учениците што учат на различен наставен јазик можат после наставата заеднички да учат, да се дружат, да комуницираат меѓу себе, објаснува Николов. Но, стратегијата ги опфаќаше и државните институции, на тој начин што требало да се прилагодат наставните планови и програми, да се изготват учебници кои ќе негуваат меѓуетничка интеграција во образованието. Покрај ова, идејата била во органите на управување и раководењето на училиштето, да има припадници од сите етнички заедници од кои учениците учат во тоа училиште.
Оваа стратегија престана да важи пред речиси шест години, но според Николов, кој е и долгогодишен соработник на МЦГО, нејзината примена оставила придобивки кои се трајно важечки.
„Од почетокот (н.з. 2010 година) имавме поприлично бавно имплементирање на стратегијата поради тоа што беше штотуку донесена, па тешко се приоѓа во Влада за разбирање, за издвојување на средства во МОН. Но, во 2012 година МЦГО и УСАИД имплементираа ‘Проект за меѓуетничка интеграција во образованието’ кој траеше до 2017 година и кој широко беше прифатен од сите централни институции, вклучително и Владата“, посочува Николов.
Овој проект од 2012 до 2013 година вклучувал пред сè обука на тимови за меѓуетничка интеграција во училиштата за реализација на активности за меѓуетничка интеграција во образованието. Паралелно, МОН формира работна група за унапредување на процесот на меѓуетничка интеграција во образованието, каде членува и Николов.
„Суштината на таа работна група беше на годишно ниво на министерот да му предлага политики за подобрување на имплементацијата на стратегијата за меѓуетничка интеграција во образованието. Не секојпат тие препораки на Комисијата беа слушнати заради недостаток од средства. Претежно, кога се зборува за имплементација на проекти, тоа треба да биде поддржано со финансии. Без финансиска поддршка, училиштата ќе имплементираат колку што можат, но не можат до крај да ги имплементираат стратешките определби бидејќи за тоа се потребни средства“, забележа тој.
Предизвикот кој во меѓувреме се појавил е како училиштата кои имаат еден наставен јазик да реализираат активности за меѓуетничка интеграција. Но, тој проблем го решиле со формирање на партнерски училишта. Таков е и случајот со основното училиште „Гоце Делчев“ Свети Николе, кое бидејќи е со хомогено население, почнува партнерство со училиштето „Св. Кирил и Методиј“ во Романовце.
Образованието да не се потпира на поединци
Според професорката Живадиновиќ, просветните работници имаат одговорноста со личен пример да покажат какво општество сакаме да градиме. Таа забележува дека проектите помагаат во реализација на овие активности, но за неа е многу поважно тие да станат дел од институционалната политика.
„Кај нас се вели дека секогаш е сè добро напишано на хартија, но во пракса не функционира. Просветните работници ќе ви кажат дека процесот на учење е тежок и бавен, но процесот на одучување е уште потежок и побавен. Сепак, и патот долг илјада километри започнува со првиот чекор“, смета таа.
„Образованието е систематски процес и не смее да се потпира на поединци. Потребно е да се менува свеста и одговорно да се прифати улогата наставник“, додава таа.
Таа се залага за идејата „Едно општество за сите“, но нагласува: „За да направиме едно општество за сите, прво треба да направиме едно училиште за сите и тоа е моето мото бидејќи какво општество сакаме да изградиме – такви треба да ни бидат и училиштата. Многумина ќе речат дека е невозможно, но ‘да бидеме реални, да го бараме невозможното!’“
Навраќајќи се пред 20-тина години, Николов согледува дека има поместување, бидејќи како што вели, доаѓаат генерации каде предрасудите опаѓаат и веќе има сосема поинакви лични релации. Сепак, тој ги повикува институциите да не заборават дека овој процес на меѓуетничка интеграција нема времен карактер, туку е долготраен.
„Не можеме да кажеме колку долго ќе трае, но е процес кој со децении ќе трае и можеби вечно треба да трае бидејќи имате општество кое е мултиетничко“, смета тој.
Според него, ако двајца или група луѓе почесто разговараат и почесто прават заеднички работи, тие никојпат не се осврнуваат на тоа кој е-што е, туку која е заедничката цел кон којашто се стремат, смета Николов.
„Тука паѓаат предрасудите и стереотипите на лично ниво. Паѓаат стереотипите и предрасудите кои се градат на колективно ниво“, вели тој.
Наставничката Поповиќ од Романовце, пак, смета дека е многу поважно од кога, а не само какви активности да се прават. Сепак, признава дека иако работата на проекти помага во финансирањето на активностите, административниот дел знае да биде заморен за наставниците, кои на крај се задолжени да пишуваат извештаи.„Било која активност на децата ќе им биде интересна. Да ги ставиме сега на интернет да истражуваат, ќе им биде интересно. Било која област. Да истражуваат надвор, исто ќе им е интересно. Тоа може во склоп на настава, не специјални часови или да сме зависни од проекти. Но, многу е важно од најмали да почнат. Затоа што тие како мали, најчисти души, немаат предрасуди и тие се здружуваат и потоа многу полесно оди. И за позитивности, и за разбирање“, смета таа.
Периодов тие се подготвуваат да го исцртаат ходникот на училиштето, откако тоа го направиле со оградата во септември.
„Заедно сме во оваа држава и треба заедно да живееме“, беа зборовите со кои Поповиќ нè испрати.
Емилија Петреска
-
Që të ketë një shoqëri për të gjithë, së pari duhet të ketë një shkollë për të gjithë
Fshati Romanovcë ndodhet gati shtatë kilometra larg Kumanovës. Në mes të fshatit, ndërmjet kishës dhe xhamisë do të vëreni shkollën “Shën Cirili dhe Metodi”. Në të mësimdhënësja Buba Popoviq po përgatitej për ditën e re të punës.
Zilja e shkollës e prishi lojën në oborr, ishte koha që të fillonte ndërrimi i dytë. Mësimdhënësit i thirrën fëmijët e tyre ndërsa pesë nxënësit e klasës së parë me të cilët punon Popoviç u futën shpejt në klasë. Brenda, muret ishin të mbushura me mesazhe për mirësjellje, vizatime, krijime shumëngjyrëshe me letra dhe kube, që prisnin në kënd për të luajnë fëmijët me to… nëse nxënësit i kryenin detyrat në kohë.
“Cila është më interesante nga ajo që mësoni?” i pyeti mësimdhënësja.
– Shkronja! Që t’i dimë fjalët dhe t’i lexojmë”, u përgjigj shpejt Petari i vogël.
“Po edukatë fizike doni?” – ia ktheu arsimtarja.
„Po! “Më së shumti,” u përgjigjën ata me një zë.
Foto: Atmosfera gjatë orës së mësimit në Popoviç / Radio MOF
Nxënësit me të cilët punon Popoviç flasin në gjuhën maqedonase, ndërsa nxënësit në klasën përballë tyre i dëgjonin mësimet në gjuhën shqipe. Megjithatë, ajo nuk sheh pengesë që nxënësit nga gjuhë të ndryshme mësimore të kenë aktivitete të përbashkëta përmes të cilave do të njohin mjedisin e tyre dhe veten.
Para disa vitesh mësuesja së bashku me kolegen Sebahate Xheladini-Emini kanë vërejtur se në oborrin e shkollës po zhvilloheshin përleshje mes nxënësve. Por kur kishte ndodhur përleshja, e cila zakonisht bëhej mes një klase kundër një tjetre, u krijua një imazh se ishte mbi baza politike.
“Askush nuk thotë se janë përleshur ‘7a dhe 7b’, por ishin përleshur ‘shqiptarët dhe maqedonasit’,” tregonte Popoviç.
Pasi e kuptuan problemin, ata vendosën të nisnin mësime të përbashkëta, aktivitete në natyrë dhe festa ditëlindjesh, përmes të cilave shpeshherë afronin fëmijë me përbërje të përzier.
“Kur ata do të jenë shokë nga klasa e parë, atëherë nuk do të zihen në klasën e shtatë. “Miqësia mbetet”, tha mësuesi Popoviç.
Ndarja krijon zbrazëti
Një kat më lart takuam Kadise Bajramin, një kolege shumëvjeçare e Popoviçit. Ajo u jep mësim nxënësve të klasës së katërt që ndjekin mësimin në gjuhën shqipe. Në klasën e saj ka 15 nxënës.
Zonja Bajrami nuk bën dallime mes nxënësve, sepse siç thotë ajo – të gjithë fëmijët duan të jenë aktivë dhe nuk duan të qëndrojnë shumë në një vend. Ajo thotë se vazhdimisht përpiqet të bëjë aktivitete ku fëmijët nga gjuhë të ndryshme mësimore do të jenë bashkë.
“Fakti që nuk ka aktivitete të përbashkëta është problem. Dëshirojmë që të organizohen më shumë aktivitete të përbashkëta që të mos ndahen me njëri-tjetrin”, thotë ajo.
“Është boshllëku më i madh, si në komunat ashtu edhe në vendin. Ajo që ka shkolla të ndara, kafene të ndara, objektet sportive të ndara dhe organizohen festa të veçanta”, thotë Kadireja.
Për të korrigjuar situatën, Popoviç kujtoi një klasë të përbashkët që ata dhe kolegu i tyre Xheladini-Emini organizuan katër vjet më parë kur po punonin për shkronjën K.
“Sa interesante ishte për ta,” tha arsimtarja.
“K shkruhet edhe në cirilike dhe latine. Ne po kërkonim fjalë që janë të ngjashme, që mund t’i kuptojmë. Kishte shumë. Kur flasim nuk jemi të vetëdijshëm se sa fjalë të njëjta kemi, pra cilat janë të ndryshme dhe cilat shqiptohen njësoj dhe shkruhen ndryshe. “ Si hulumtim ishte një ditë e tërë, një orë shumë interesante dhe e suksesshme”, tha Popoviç.
Foto: Popoviç dhe z. Bajrami përballë një murale të realizuar nga studentët / Radio MOF
Shkolla në Romanovcë, ku ajo jep mësim, bashkëpunon me shkollën e fshatit Dragomanci të komunës së Staro Nagoriçanit. Aty mësimin ndjekin vetëm maqedonasit dhe serbët.
“Përpiqemi që të shoqërohen sa më shumë. Fëmijët tanë shqiptarë nuk e njohin mirë Maqedoninë Lindore, prandaj kemi bërë një vizitë në Kratovë. Ata ishin shumë të lumtur. “Edhe fëmijët nga Dragomanci nuk patën mundësi të shkojnë në Likovë, prandaj i kemi çuar atje”, kujton Popoviç, duke bërë shaka se gjatë këtyre takimeve u shfaqën simpatitë e para te nxënësit e klasës së nëntë.
Përveç kësaj, në një përbërje të përzier, kanë inkurajuar nxënësit të eksplorojnë dhe të shoqërohen në natyrë. Duke kërkuar dukuri të ndryshme në natyrë, ata mësuan nga njëri-tjetri se si tingëllojnë në gjuhën e tyre. Përveç kësaj, vizituan një familje për festën e Bajramit dhe gjatë pandemisë kishin një prezantim online për të cilin fëmijët nga Dragomanci përgatitën vezë për Pashkë, ndërsa nga Romanovca përgatitën bakllava.
Por për Popoviq është gjithashtu e rëndësishme se sa mësimdhënësit bashkëpunojnë me njëri-tjetrin, sepse kjo është diçka që fëmijët e mësojnë.
Një mur i padukshëm që ndan shkollat
Nga Romanovca kthehemi në Shkup. Përvoja e Zhana Zhivadinoviqit, e cila prej 14 vitesh jep mësim gjuhë angleze në Shkollën e Mesme Ekonomike dhe Juridike Arseni Jovkov, tregon se sa e ngjashme apo e ndryshme është imazhi në kryeqytet. Këtu nxënësit nuk ndaheshin asnjëherë në godina apo turne të veçanta, por kishte hyrje të ndara në godinën e shkollës.
“Ndarja fizike është pengesa e parë që duhet kapërcyer dhe ndoshta më e lehta. Pastaj duhet të punohet në përmirësimin e ndërveprimit dhe të gjenden pika të përbashkëta interesi. Personalisht u kam theksuar gjithmonë nxënësve gjërat që na lidhin dhe jo ato që na dallojnë. Sot në “Arseni Jovkov” mendoj se komunikimi mes kolegëve është vërtet i përmirësuar. Muri i padukshëm që e ndan shkollën është rrënuar. Ndërsa kur nxënësit shohin se mësuesit e tyre bashkëpunojnë në baza ditore, atëherë u vjen natyrshëm që të rrisin komunikimin dhe bashkëpunimin mes tyre”, thotë Zhivadinoviq.
Nga viti 2013 është e përfshirë në një projekt të Qendrës Maqedonase për Edukim Qytetar – QMEQ për integrim ndëretnik në arsim. Nëpërmjet gjuhës angleze ajo është përpjekur tu ndihmojë nxënësve të gjenin një gjuhë të përbashkët dhe të kapërcenin pengesën gjuhësore.
Është mirënjohëse që gjatë realizimit të aktiviteteve ka pasur bashkëpunim me kolegët e saj si Enver Ajdini, Tatjana Srceva Pavllovska dhe Arben Krivenjeva me të cilët kanë organizuar punëtori, madje edhe jashtë shkollës dhe gjatë fundjavës. Këto punëtori u zhvilluan në tri gjuhë: maqedonisht, shqip dhe anglisht.
“Temat kishin të bënin me drejtësinë sociale, zhvillimin e solidaritetit dhe ndjeshmërisë, njohjen e diskriminimit, stereotipeve dhe paragjykimeve, zbulimin e interesave të përbashkëta në fushën e kulturës (muzika, arti i rrugës – grafiti, etj.),” shpjegoi Zhivadinoviq.
“Arseni Jovkov” është fitues i grantit nga programi i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për aktivitete multikulturore, ku Zivadinoviq dhe kolegia e saj Besa Kadriu Asani ndihmuan gjithashtu një shkollë të mesme një-gjuhëshe në Gjevgjeli, të përjetojë multikulturën në shkollën e tyre dhe në Shkup.
Foto: Punëtori online ndërmjet SHMK “Josif Josifovski” – Gjevgjeli dhe SHMK “Arseni Jovkov” – Shkup
Nga këto aktivitete lind një seksion multietnik në shkollën “Social hub” përmes të cilit nxënësit në “Arseni Jovkov” kanë mundësi të bashkëpunojnë dhe të jenë krijues. Për këtë aktivitet, Zhivadinoviq bashkoi forcat me Aida Abedini Durak, e cila gjithashtu jep mësim gjuhë angleze në gjimnaz.
“Sfida ime më e madhe ishte të peshoja çdo fjalë dhe të sigurohesha që askush të mos ndihej si “i huaj” në klasë, por më shumë se kaq – të motivoja nxënësit të thyejnë akullin dhe të marrin pjesë në punë përmes grupeve të vogla të përziera”, kujtohet Zivadinoviq.
Nevojitet një përfshirje më e madhe e të rinjve
Qasja ndaj punës që Popoviq dhe kolegia e saj Xheladini-Emini kanë pasur, kishte rezultuar i suksesshëm gjatë viteve, pas së cilës kanë filluan të bashkohen në projekte me të cilat do të ndërtonin më tej integrimin ndëretnik në shkollën e tyre. Një nga ato projekte është pikërisht ai me QMEQ.
Aktivitetet e mbuluara nga projekti ndahen në dy grupe. Grupi i parë i referohet aktiviteteve që realizohen në një seksion shkollor nëse shkolla është shumëgjuhëshe, ose si aktivitete partneriteti ndërmjet dy shkollave një-gjuhëshe nga komuna të ndryshme – siç është rasti i shkollave në Romanovcë dhe Dragomanci.
“Projekti mbështet nga institucionet në përgatitjen dhe miratimin e dokumenteve të rëndësishme që promovojnë kohezionin ndëretnik në arsim. Projekti deri më tani ka kontribuar në përgatitjen e udhëzimeve për realizimin e aktiviteteve mësimore dhe jashtëshkollore, standardet për arsimin ndërkulturor në arsimin fillor dhe të mesëm etj.”, thonë nga QMEQ për Radio MOF.
Përveç kësaj QMEQ në periudhën 2019-2021 ka ndihmuar 42 komuna që të miratojnë strategjitë e tyre për integrim ndëretnik në arsim dhe pjesëmarrje të të rinjve, edhe pse ky nuk është një dokument që është ligjërisht i obligueshëm për komunat. Këtë vit listës pritet t’i bashkohen edhe katër komuna, të cilat janë në fazën e dorëzimit të strategjive të përgatitura në këshillat komunalë për miratim.
Pas miratimit të strategjive lokale, projekti vazhdoi bashkëpunimin me komunat dhe mbështeti shkollat në zbatimin e iniciativave dhe aksioneve të ndryshme të nxënësve. Kësaj iu bashkua edhe Forumi Arsimor Rinor i cili ndihmon në realizimin e aksioneve rinore në më shumë se 30 komuna të vendit.
Ideja është që të rinjtë të përmirësojnë komunitetin e tyre lokal në një vend më të mirë për të jetuar, dhe në të njëjtën kohë të mësojnë dhe të shoqërohen me bashkëmoshatarët. Ata u mbështetën për të krijuar një park për kafshët shtëpiake, për të krijuar qendra rinore në disa komuna, të përmirësojnë pajisjet urbane dhe infrastrukturën ekzistuese, të rrisin ndërgjegjësimin mjedisor te qytetarët ose të kryejnë aksione humanitare për të mbështetur familjet në rrezik social.
Foto: Dejan Rizinski, FAR
Sipas Dejan Rizinski nga FAR, të rinjtë më parë kanë pasur mundësi të përcjellin sfidat lokale dhe të krijojnë zgjidhje përmes punëtorive online, si dhe janë përfshirë në proceset formale të përfaqësimit të prioriteteve të tyre tek vendimmarrësit në nivel lokal, qofshin ata udhëheqës të njësive apo kryetarë komunash.
Gjithashtu, pothuajse të gjithë të rinjtë u ankuan për pothuajse të njëjtat probleme në mjedisin e tyre të afërt, nga mungesa e pajisjeve dhe infrastrukturës urbane, e deri te funksionimi i parlamenteve/komuniteteve të nxënësve në shkolla.
Foto: Atmosfera e aksionit rinor / FAR
“Ndoshta në këtë të fundit fshihet një nga zgjidhjet për një sferë kaq komplekse në jetën tonë të përditshme. Komunitetet dhe parlamentet funksionale të nxënësve në shkollat fillore dhe të mesme në vend do të bënin një hap serioz përpara në përmirësimin e integrimit ndëretnik të të rinjve në arsim, si organe formale përmes të cilave do të kanalizonin zërat e nxënësve dhe rrjetëzimin dhe përfshirjen e tyre më serioze në vendimmarrje të cilat do të reflektojnë mbi jetën shoqërore në komunitet”, konsideron ai.
Mirëpo, gjatë punës së këtij projekti, Rizinski ka vërejtur se jo të gjitha shkollat kanë kapacitete të barabarta për të stimuluar dhe praktikuar bashkëpunim real ndërmjet nxënësve të etnive të ndryshme.
“Kjo ndikohet nga faktorë të ndryshëm, duke filluar nga ajo se a është komuna rurale apo urbane, shkalla e heterogjenitetit të popullsisë në komunë, përvoja e mëparshme në ushtrimin e arsimit joformal përmes prizmit të arsimit formal e të ngjashme. Në disa shkolla/komuna ende praktikohet nocioni bazë i integrimit ndëretnik, ndërsa në disa të tjera po bëhet një hap në krijimin e hapësirës edhe më të madhe për bashkëpunim dhe njohjen e të rinjve me njëri-tjetrin”, tha Rizinski.
Shkollave u kërkohet të kenë aktivitete të përbashkëta të nxënësve
Megjithatë, ekzistojnë dokumente kombëtare që detyrojnë shkollat të zbatojnë aktivitete të përbashkëta të nxënësve. Zbatimi i tyre monitorohet nga Komisioni për Forcimin e Kapaciteteve për Promovimin e Integrimit Ndëretnik në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës.
Ministria garanton se mbështesin projekte dhe aktivitete që kontribuojnë në zhvillimin e një mjedisi paqësor dhe harmonik për arsimin, në të cilin nuk do të ketë vend për paragjykime, intolerancë mbi asnjë bazë.
“Çdo vit japim grante për shkollat fillore dhe të mesme për të realizuar aktivitete që kontribuojnë në zhvillimin dhe promovimin e multikulturalizmit, ndërkulturalizmit, integrimit ndëretnik dhe tolerancës. Sipas rregulloreve ligjore, në secilën shkollë është formuar një ekip për integrim ndëretnik, i cili i koordinon këto aktivitete, të cilat obligimisht janë pjesë përbërëse e programit vjetor të punës së shkollës”, thonë nga MASH për Radio MOF.
Theksojnë se këto vlera janë përfshirë në progamet mësimore të reja që po zhvillohen, deri më tani për klasën e parë dhe të katërt, ndërsa janë pjesë e Konceptit të ri për arsimin fillor.
Qyteti i Shkupit ishte gjithashtu një nga komunat që mori pjesë në projektin e QMEQ -së për integrim ndëretnik në arsim dhe pjesëmarrje të të rinjve. Por prej aty, në vitin 2018, vendosën në mënyrë institucionale ta marrin përsipër këtë projekt, duke ndarë mjete nga buxheti i tyre dhe duke i bërë aktivitetet multietnike pjesë të orëve mësimore të tyre të rregullta. Bëhet fjalë për orë të përbashkëta në të cilat dy klasa ndjekin mësimet në gjuhë të ndryshme mësimore dhe kanë një orë së bashku.
“Që e gjithë kjo të realizohet me sukses, kërkon mirëkuptim të madh nga ana e drejtuesve të shkollës dhe bashkëpunim të mirë të çifteve të mësuesve që japin të njëjtat lëndë, vetëm në gjuhë të ndryshme mësimore. Kam punuar dy vite në këtë lloj klasa së bashku me kolegen time Aida Abedini Durak dhe më pas pranova rolin e koordinatorit të ekipit për integrim shkollor”, thotë profesoresha Zhivadinoviq.
Vetëm këtë vit gjashtëqind nxënës të shkollave të mesme të Shkupit dhe mësimdhënës nga 23 shkolla të mesme të Qytetit të Shkupit do të jenë pjesë e projektit “Flas gjuhën e shokut tim”.
Një proces që mund të zgjasë përgjithmonë
Në vitin 2010, Komisionari i Lartë i Kombeve të Bashkuara për pakicat kombëtare Knut Vollebaek, gjatë vizitës së tij në Republikën e Maqedonisë, vlerësoi se ka probleme në sistemin arsimor me ndarjen e nxënësve sipas gjuhëve mësimore.
Foto: George Nikolov / QMEQ
“Ai thjesht konkludon se ka sisteme paralele arsimore”, kujtohet George Nikolov, i cili është pjesë e idesë së sapolindur për integrim ndëretnik në arsim.
Ai shpjegon se ndarja e nxënësve në turne, kate dhe objekte, fillimisht ka ndodhur me supozimin se është më e lehtë të organizohet dhe zbatohet mësimi në gjuhën amtare. Por lindën probleme të mëtejshme.
“Tensione mes nxënësve nga njëra dhe tjetra gjuhë mësimore, kështu që ka pasur incidente të cilat politika ka ditur t’i përdorë për nevojat e veta, sidomos gjatë zgjedhjeve”, tha Nikolov.
Në vitin 2010, Komisionari i Lartë i atëhershëm Vollebaek propozoi një politikë qendrore arsimore për të adresuar këtë çështje. Pastaj u shkrua strategjia shtetërore për integrim ndëretnik në arsim, e cila fillimisht kishte titullin “Hapat drejt arsimit të integruar në sistemin arsimor të Republikës së Maqedonisë”. Një nga krijuesit e saj është Nikollov. Në strategjinë u vendosën të gjitha shtyllat që duhet të bashkojnë nxënësit në sistemin arsimor.
Fokusi i strategjisë ishte aktivitetet jashtë mësimore sepse nxënësit që mësojnë në gjuhë të ndryshme mësimore mund të mësojnë së bashku, të shoqërohen, të komunikojnë me njëri-tjetrin pas shkollës, shpjegon Nikolov. Mirëpo, strategjia përfshinte edhe institucionet shtetërore, në mënyrë që duhej të përshtateshin planet dhe programet mësimore, të përgatiteshin tekste që do të nxisnin integrimin ndëretnik në arsim. Përveç kësaj, ideja ishte që në organet drejtuese të shkollës të ketë pjesëtarë të të gjitha bashkësive etnike të nxënësve që mësojnë në atë shkollë.
Kjo strategji nuk vlen gati gjashtë vjet, por sipas Nikollovit, i cili është edhe bashkëpunëtor i vjetër i QMEQ-së, zbatimi i saj ka lënë përfitime të vlefshme të përhershme.
“Që nga fillimi (në vitin 2010) kemi pasur një zbatim mjaft të ngadaltë të strategjisë sepse ajo sapo ishte miratuar, kështu që është e vështirë t’i afrohemi Qeverisë për mirëkuptim, për ndarjen e mjeteve për Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës. Por, në vitin 2012, QMEQ dhe USAID-i kanë zbatuar një “Projekt për integrim ndëretnik në arsim”, i cili ka zgjatur deri në vitin 2017 dhe është pranuar gjerësisht nga të gjitha institucionet qendrore, përfshirë edhe Qeverinë”, tha Nikolov.
Ky projekt nga viti 2012 deri në vitin 2013 para së gjithash ka përfshirë trajnimin e ekipeve për integrim ndëretnik nëpër shkolla për realizimin e aktiviteteve për integrim ndëretnik në arsim. Paralelisht, Ministria e Arsimit dhe Shkencës është duke formuar një grup punues për promovimin e procesit të integrimit ndëretnik në arsim, anëtar i të cilit është edhe Nikollov.
“Thelbi i atij grupi punues ishte që ministrit t’i propozojë politika vjetore për përmirësimin e zbatimit të strategjisë për integrim ndëretnik në arsim. Ato rekomandime të Komisionit nuk janë dëgjuar gjithmonë për shkak të mungesës së fondeve. Kryesisht, kur bëhet fjalë për zbatimin e projektit, të cilat duhet të mbështeten financiarisht. Pa mbështetje financiare, shkollat do të zbatojnë aq sa munden, por nuk do të mund të zbatojnë plotësisht angazhimet strategjike sepse nevojiten mjete financiare”, theksoi ai.
Sfida që ka dalë në ndërkohë është se si shkollat që kanë një gjuhë mësimore të realizojnë aktivitete për integrim ndëretnik. Por ata e zgjidhën këtë problem duke krijuar shkolla partnere. I tillë është rasti me shkollën fillore “Goce Dellçev” Sveti Nikollë, e cila për shkak se ka popullatë homogjene, fillon partneritet me shkollën “Shën Kiril dhe Metodi ”në Romanovce.
Arsimi nuk duhet të mbështetet tek individët
Sipas profesoreshës Zhivadinoviq, punëtorët arsimorë kanë përgjegjësinë të tregojnë me shembullin personal se çfarë lloj shoqërie duam të ndërtojmë. Ajo thotë se projektet ndihmojnë në realizimin e këtyre aktiviteteve, por për të është shumë më e rëndësishme që të bëhen pjesë e politikës institucionale.
“Tek ne thuhet se çdo gjë shkruhet mirë në letër, por në praktikë nuk funksionon. Edukatorët do t’ju thonë se procesi i të mësuarit është i vështirë dhe i ngadalshëm, por procesi i të mësuarit është edhe më i vështirë dhe më i ngadalshëm. Megjithatë, edhe rruga 1000 kilometra fillon me hapin e parë”.
“Arsimi është një proces sistematik dhe nuk duhet të mbështetet tek individët. Duhet të ndryshohet vetëdija dhe të pranohet me përgjegjësi roli i mësimdhënësit”, shtoi ajo.
Ajo mbron idenë e “Një shoqëri për të gjithë”, por thekson: “Që të bëjmë një shoqëri për të gjithë, fillimisht duhet të bëjmë një shkollë për të gjithë dhe kjo është motoja ime, sepse çfarë lloj shoqërie duam të ndërtojmë – e tillë duhet të jenë shkollat tona. Shumë veta do të thonë se është e pamundur, por “të jemi realist, të kërkojmë të pamundurën!”
Duke u kthyer 20 vjet më parë, Nikollov e kupton se ka një lëvizje, sepse siç thotë ai, po vijnë breza ku paragjykimet po bien dhe tashmë ka marrëdhënie personale krejtësisht të ndryshme. Megjithatë, ai u bën thirrje institucioneve që të mos harrojnë se ky proces i integrimit ndëretnik nuk është i përkohshëm, por afatgjatë.
“Nuk mund të themi se sa do të zgjasë, por është një proces që do të marrë dekada dhe mund të zgjasë përgjithmonë sepse keni shoqëri multietnike,” mendon ai.
Sipas tij, nëse dy ose një grup njerëzish flasin më shpesh dhe i bëjnë gjërat më shpesh së bashku, ata kurrë nuk i referohen asaj se kush çfarë është, por cili është qëllimi i përbashkët për të cilin përpiqen, tha Nikolov.
“Këtu bien paragjykimet dhe stereotipet në nivel personal. Bien stereotipet dhe paragjykimet që janë ndërtuar në nivel kolektiv”, thotë ai.
Mësimdhënësja Popoviq nga Romanovce, nga ana tjetër, mendon se është shumë më e rëndësishme se kur, e jo vetëm çfarë aktivitete duhen bërë. Megjithatë, ai pranon se ndërsa puna në projekt ndihmon financimin e aktiviteteve, pjesa administrative mund të jetë e lodhshme për mësimdhënësit, të cilët në fund të fundit kanë për detyrë të shkruajnë raporte.
“Çdo aktivitet do të jetë interesant për fëmijët. T’i vendosim në internet tani, të hulumtojnë, do të jetë interesante për ata. Cila do fushë. Do të jetë gjithashtu interesante për ata të nëse hulumtojnë jashtë. Mund të jetë pjesë e mësimdhënies, jo orë speciale ose të jemi të varur nga projektet. Por është shumë e rëndësishme të fillohet që të vegjël. Sepse ata, si të vegjël dhe me shpirt më të pastër, nuk kanë paragjykime dhe shoqërohen dhe pastaj gjithçka shkon shumë më lehtë. Si për pozitivitet edhe për mirëkuptim”, konsideron ajo.Gjatë kësaj periudhe po përgatiten të vizatojnë korridorin e shkollës, pasi e kanë bërë këtë me gardhin në shtator.
“Së bashku në këtë vend dhe së bashku duhet të jetojmë”, ishin fjalët me të cilat na përcolli Popoviq.
Emilija Petreska