Во 2006 година МВР објави снимки од носењето на осомничените пред судот во случајот што Обвинителството го нарече „Армиско оружје“. Поминаа 17 години од тој настан и по многу правосудна ентропија, сè уште нема конечна пресуда. И тоа не е изолиран случај. Иста е приказната со случајот „Арсенал“ од 2014 година, кој се однесува на сервисирањето на партиските хеликоптери. Предметот уште е во фаза на судење. Предметот „Маѓар телеком“ во кој унгарски директори на Македонски телеком беа осомничени за поткуп на наши политичари, во судот влезе во 2011 година, а првостепената пресуда беше донесена дури годинава, објави агенцијата Мета.
Вакви слични примери има доволно за да го потврдат впечатокот дека или обвинението е со фабричка грешка, или пак постојат други мотиви за одолговлекување или застарување на судските пресуди. Особен интерес во јавноста предизвикуваат предметите кои се претежно високопрофилни случаи, каде што обвинети и осомничени се политичари или функционери, особено кога тие ќе застарат или пак кога судските процеси се влечат долго.
„Мета.мк“ завчера објави дека во просек, 1.000 судски предмети застарувале на годишно ниво во сите судови во земјава, од 2018 до 2022 година.
„Кога станува збор за застарувањето на предметите, има објективни и субјективни причини. Објективните се поврзани со малите пропишани казни кои го органичуваат времето во кое некој обвинет може кривично да одговара. Но, тоа пак е поврзано со респонзивноста на полицијата и обвинителството брзо да реагираат, за да не застарат делата. Имало многу случаи кога обвинителството отвора предмети по неколку години од кривично-правниот настан. Понекогаш во судовите приситигнуваат обвиенија кои се речиси застарени, па дополнително додека да се донесе првостепена пресуда, па правосилна пресуда, предметот застарува. И самото Обвинителство многу ретко повлекува обвинение кога речиси е извесно дека од доказите не им се потврдиле сомнежите. Тоа ја развлекува постапката и само се билдаат судски трошоци“, вели за Мета.мк, новинарот Васко Маглешов, претседател на Судско-медиумскиот совет.
Васко Маглешов / Фото: Лична архива
Од друга страна, пак, како што вели тој, со предметите што ги отвори Специјалното јавно обвинителство, исто така јавноста беше сведок на различна брзина на постапување.
„На пример во предметот „Тенк“ пресудата беше донесена за една година, додека за други предмети како „Тотал“ на пример, нема ниту првостепена пресуда шест години откако предметот е влезен во судот. Таму се сменија неколку судии и предметот почнуваше одново. Во поглед на субјективните причини, тука во игра се повеќе фактори како фреквентноста на закажување на рочишта, до динамиката на самите судења, до тактиките на бранителите…“, вели Маглешов.
Првото нешто што прави или пак треба да прави судот по службена должност е да провери дали е навистина надлежен за еден предмет и потоа, кога настапува застареност на кривичното гонење. Оттука, уште од самиот почеток на судењето судот знае кога точно настапува застареност на кривичното гонење.
„На пример, во предметот „Траекторија“, за експремиерот Никола Груевски застапи апсолутна застареност на кривичното гонење. Судијата што порано го водеше случајот закажуваше во просек по две рочишта во месецот кои почнуваа од 10 часот и траеја најмногу до 15 часот. Се случуваше понекогаш рочиштата да бидат одложени поради отсуства на странките и тоа беше доволно време за наместо пресуда да добиеме застарен предмет.Застареноста на делата имаат огромно влијание врз сликата за правосудството, бидејќи ја поткопуваат довербата на граѓаните во чие име се донесува секоја пресуда“, вели Маглешов.
За застарувањето на предметите има и објективни и субјективни причини
Застарувањето на судските предмети не секогаш е резултат на директна злоупотреба, објаснува за Мета.мк адвокатката Сузана Јошева Анастасовска и додава дека постојат навистина бројни фактори кои немаат директна вина кај никого, а сепак предметот застарува.
Сузана Јошевска – Анастасовска / Фото: Лична архива
„Постојаните технички предизвици со кои се соочуваат обвинителствата и судовите во смисла на технички кадар, опрема, простор и материјали се директно поврзани со некои од објективните причини за застареност на предметите. Иако состојбите имаат некаков благ и спор тренд на подобрување и иако странски држави навистина вложуваат во правосудните капацитети, сето тоа се чини како да е недоволно за да може да функционираат ажурно и навремено. Секако, важна објективна причина е и непополнетоста на местата на судии и обвинители согласно нивните систематизации“, вели таа.
Според Јошевска-Анастасовска, раното откривање и детекција на кривичните дела, особено оние од висока корупција не е за занемарување, па тоа претпоставува исто така вклученост на повеќе органи кои треба да постапуваат- МВР, Управата за финансиска полиција, УЈП и сл., потоа улога имаат и вештаците, а тука се и супервештачењата, кои ги изработуваат институции, па предметите заглавуваат и по повеќе од една година.
„Неправедно е да е сведе најголемата одговорност кај судовите со оглед на тоа дека додека предметот стигне до судот можно е веќе да е поминато повеќе од половина од времето потребно за застареност и некои протоци на време навистина не зависат од судот. Но, потребно е и судовите да постапуваат поодговорно кога постојат опасности од застарување преку алатките кои ги имаат на располагање, како на пример закажување повеќе главни расправи одеднаш и во побрзи рокови и недозволување странките да ги злоупотребат правата кои им ги дава законот со постојани одлагања, кои не се проверени и за кои не се бараат конкретни докази, редовно ургирање за побрзо постапување доколку предметот е надвор од судот или се бара некој орган да постапи“, вели Јошевска – Анастасовска.
Освен тоа, слаба „карика“ се и судиите-поротници кои преку предметите од јавен интерес се покажало дека можат да допринесат за одлагањата, исто како и постојаното прераспоредување на судиите од одделение во одделение, што исто така значи одлагање и почнување на процесот одново.
Темата за застарување на судските предмети, со кои им се овозможува на сторителите на кривични или прекршочни дела да не одговораат и да не сносат последици, најмногу се разгоре кога ексдиректорот на УБК, Сашо Мијалков, успеа да „куртули“ – минатиот месец застаре случајот „Титаник 2“, кој се однесуваше на договарање за гласање за приговори во корист на ВМРО-ДПМНЕ за локалните избори во 2013 година во Струмица.
До застарување дојде откако поминаа речиси пет години од првото одржано рочиште.
Во скопскиот Апелациски суд од 2018 година до март годинава застареле пет предмети за загрозување на безбедноста на сообраќајот, три предмети за фалсификување исправа, два за кражби и по еден за даночно затајување, измама и употреба на исправа со невистинита содржина.
Во Основниот кривичен суд лани застареле 16 предмети, а до крајот на март годинава уште четири. Меѓу нив е и предметот за ексдиректорот на Царинската управа Драган Даравелски осуден за злоупотреба на службената положба. Даравелски по долги години во бегство самиот се појави во земјава и беше уапсен, но Кривичниот суд немаше друга можност освен да донесе решение со кое го запира кривичниот прогон.
